Нийслэлчүүдийн нэг хэ­сэг нь хог хийх зориулалт бүхий “Азийн цагаан да­гина” нэртэй ногоон өн­гийн ууттай танилцаад бага­гүй хугацааг үдлээ. Гэвч энэ нь цаад утгаараа хоггүй хот болгох гэхээсээ илүү хэн нэгний бизнесийг ивээн тэтгэх далд санаа агуулж буй бололтой. Гэхдээ чухам хэнийх гэдгийг олон нийтэд дэлгэхгүй л байна.

Хэдийгээр энэхүү үйлд­лээ нийслэлийн удирд­лагууд хогноос салах хамгийн сайн менежмент, монголчууд маш хурдан хугацаанд дадаж, зуршиж байна хэмээж бай­гаа ч тэрхүү ногоон уутыг ганц ч удаа авч үзээгүй айл, өрхүүд байсаар байна.

Өнгөрөгч даваа гарагт төрийн ордонд болсон “Бү­тээн байгуулалтын цаг”-т оролцсон хотын удирдлагууд “Өнгөрсөн жил бид хогны 33.3 сая уут үйлдвэрлэж, нийслэлийн 317.1 мянган өрхөд тараасан. Энэ жил 335 мянган айлд нийлүүлнэ.” хэмээн мэдэгдсэн.

Түүнчлэн “Өнгөрсөн жил хэмжээ нь том, сэнжгүй бай­на гэх шүүмжлэл гарсан. Эдгээрийг арилгахын тулд тендер зарлаад, одоо дүгнэх гэж байна.

Мөн гэр хорооллын, орон сууцны айл өрхөд гээд дөрвөн төрлийн уут үйлд­вэрлэнэ. Уутыг үндэс­ний үйлд­вэрүүд хийж бай­гаа. Хоёрдугаар сард зар­лагадсан уутны тендерт шинэ үйлд­вэрүүд нэмэгдсэн.

Өөрөөр хэлбэл, өмнө нь ямар ч тендергүйгээр хоёр аж ахуйн нэгж сонгоод, хийл­гэж байна гэсэн шүүмж­лэл гарсан. Тиймээс энэ жил 5-6 аж ахуйн нэгж тендерт оролцсон. Бид шүүмлэхээсээ урьтаж уутны цаад ач хол­богдлыг сайн ойлгох хэрэгтэй.

Дэлхий нийтээрээ хогны уутанд хогоо хийж хэвшиж байна. Нэгэнт олон хүн амьдарч байгаа учраас хо­гоо зайлуулах хэрэгтэй. Энэ жил 30 гаруй сая уут та­раана. Хуучин уут нь 80х45 байсан бол одоо 60х45 болно. Хогны уут буцаад хог болж байна гэсэн шүүмж ч байна. Тэгж ойлгож бо­лохгүй ху­ванцар үйлд­вэр­лээд хашаа барих, таран­шей­ны таг, сандал гэх мэт зүй­лүүдийг үйлдвэрлэж байна.

Хамгийн сүүлд ногоон уутыг бо­ловсруулаад, буцаа­гаад яг энэ уутаа үйлдвэрлэх тех­нологи оруулж ирсэн.” гэж тайлбарлаж, цаашид ч үргэлжүүлэн олгоно гэдгээ албан ёсоор мэдэгдсэн.

Хамгийн хачирхалтай нь өнгөрсөн жил хогны уутанд зориулж 3.2 тэрбум төгрөг зарцуулж байсан бол энэ онд 4.5 тэрбум төгрөг төсөвлөөд байгаа юм. Энэ тухай Нийслэлийн захирагчийн ажлын алба­ны дарга, хотын ерөнхий менежер Б.Бадрал тайлбар­лахдаа “Уут олгох өрхийн тоо нэмэгдсэн” гэх ганцхан өгүүлбэр хэлсэн. Яаж ч бодсон уутны хэмжээ нь багасаад, өрхийн тоо нь ердөө л 17 мянга 869-өөр нэмэгдсэн байхад бүхэл бүтэн 1.3 тэрбум төгрөг зарцуулахаар болж байгаа нь өөрийн эрхгүй хардлага төрүүлж байгаа юм.

Үнэндээ тэдэнд ичих булчирхай гэж байхгүй бололтой. Ямар сайндаа л нийгэмд, цахим ертөнц даяар “Хогны уутны үйлд­вэрлэлд зарцуулж буй мөн­гийг хуримтлуулж, хүүх­дийн эмнэлэг барья” гэх санаачилга өрнөж байгааг мэдсэн ч мэдээгүй царайлан, нэг ажлыг нөгөөгөөр цо­хиж унагах гэлээ хэмээн бухимдаж байх вэ дээ.

Түүгээр ч зогсохгүй “Хогны уутны хэрэглээнд хяналт тавьж чадаж байна уу. Тэр уутанд буузаа хийж зарж байна. Гялгар уут бөөнддөг газар худалдаалж байсан баримтууд дэлгэгдээд байна шүү дээ” гэх сэт­гүүлчийн асуултад хотын Ерөнхий менежер Б.Бадрал гэгч “Хогны уутанд буузаа хийнэ үү, юугаа хийнэ. Тухайн өрхийн асуудал. Та нар их зүйлд санаа зовдог улс байна. Бид АНУ-ын Азийн сантай хамтран энэ талаар судалгаа хийсэн. Нийт 14461 өрхөөс сонголт хийгээд судалгаанд 725 өрхийг хамруулахад 90.8 гаруй хувь нь уутыг хүлээн авсан. Орон сууцны 79.2, гэр хорооллын 70.2 хувь нь өдөр тутмын хэрэглээндээ хэрэглэж хэвшсэн. Та­раалтын хувьд цоо шинэ үйл ажиллагаа учраас алдаа гарч байгаа.

Гэхдээ бид засч залруулаад явж байна.” хэмээн цээжээрээ тэнхээ мэдэн хамгаалж байгаа. Магадгүй цаасан дээр хараар бичээгүй ч аливаа тендер бүтээж өгсний урамшуулалд тухайн мөнгөний 10 хувийг нь авдаг бичигдээгүй хууль бизнесийнхэн болоод төрийн байгууллагынхны хооронд үйлчилдэг шиг өмгөөлж, хамгаалсныхаа төлөө үйлд­вэрлэгч компаниудад 4.5 тэрбум төгрөг өгчихөөд, өөртөө хувь болгож, 450 сая төгрөг хүртсэн ч юм билүү хэн мэдлээ.

Түүнчлэн хогны уут тараах нь цоо шинэ үйл ажиллагаа гэдэгтэй санал нийлэх хүн нийслэл байтугай монголд ч байхгүй биз. Учир нь дүүрэг, хороодын Засаг дарга, хэсгийн ахлагч нарын хамгийн сайн хийж сурсан ажил нь тухайн хэсгийнхээ өрхүүдэд ямар нэгэн зүйл тараах бай­даг. Бүр тодруулбал бүх шатны сонгуулийн өм­нө сурталчилгааны мате­риал тараахдаа хэнээс ч асуулгүйгээр заавал гэрт оруулахаар зүтгэн дайрдаг хүмүүс шүү дээ. Тийм байт­лаа өнөөдөр хогны уут тараах нь шинэ ажил учраас хэцүү байна гэвэл тэднийг доромжилсонтой утга нэг болно.

Тэгээд ч нийгэмд үүсээд байгаа аливаа асуудлыг хөндөх нь сэтгүүлчдийн үүрэг гэдгийг хотын эрх­мүүд мэддэггүй бололтой. Эсвэл тийн зандарч байгаад залуу сэтгүүлчдийн амыг барьж, зүрхийг үхүүлэх гэсэн нэг арга ч байж мэднэ.

Уг уутыг иргэдийг эрүүл аюулгүй орчинд амьд­­­­рахад нь зориулах зо­­рилгоор хог хаягдлын ши­нэ менежментийг боловс­рууллаа хэмээн өнгөрсөн жилийн аравдугаар сараас нийслэлийн зарим хэсэгт олгож эхэлсэн. Хотын захиргааныхан “Энэ ажлын хүрээнд үнснээс бусад ахуйн хог хаягдлыг хийх зориу­лалттай уутыг айл өрхөд сар бүр 15 ширхэгийг олгож байна. Уутны үнэ 1425 төгрөг бөгөөд айл өрхүүдээс авч буй хогны хураамжийн 2500 төгрөгийн 1425 нь хогны уут хэлбэрээр буцаан олгогдож байгаа.

2013 оны статистик мэ­­дээгээр 335.000 өрхөд 2014 оны 4 дүгээр сараас он дуус­талх есөн сарын хуга­цаанд сар бүр 15 шир­хэг хогны уутыг айл өрхүүдэд олгоход нийт 4.3 тэрбум төгрөг зарцуулагдах тооцоо, судалгааг хол­богдох байгууллагуудаас бо­­­­ловс­руулж НИТХ-ын хурал­­­­даанаар 2.7 тэрбум төг­­рөгийг 2014 оны төсөвт баталсан” гэх мэдээллийг өгөөд байгаа.

Манийгаа эрүүл аюулгүй орчинд амьдрахад зориулж ногоон уут өгсөн нь өдгөө аль ч гудамжинд дүүрэн хогтой хэвтэж байгааг бид алхам тутамдаа хардаг. Гэтэл айл, өрхүүдээс авдаг хогны хураамжийн 1425 төгрөгийг нь уут үйлдвэрлэгчдэд өг­чихөөр хог ачилт, тээ­вэр­лэлтийн хөлснөөс бага­саж, гэр хорооллуудад улиралдаа ганц удаа ачилт хийдэг болоод удаж байна.

Байрны айл, албан бай­гууллагуудын хогийг дуут до­хиогоо хангинуулан байж, амралтын өдөр гэр хо­­­­­рооллынхныг чанга яригчаар “…. ду­гаар хаал­га­ны айл хогоо ачуу­лаа­рай” гэхтэй зэрэгцэн 100, 200 литрийн багтаамжтай бочка, шуудайд хийсэн хогоо аваа­чиж өгч ачуулдаг болоод арай хийн хэвшиж байхад “Азийн цагаан дагина”-аар булшлах гэж байгаа нь яалт ч үгүй бизнес гэдгийг хэлээд өгч байна.

Эндээс нийслэлийн удирдлагууд харин ч өөрсдөө нэг ажлаар, нөгөөгөө үгүйс­гэж хэн нэгний бизнесийг санхүүжүүлж байна гэж харагдаж байгаа юм.

Үнэн хэрэгтээ сүүлийн бүтэн долоо хоногийн турш хогны уутны талаар санал бодлоо илэрхийлж буй иргэдийн хувьд хогны хураамж их байна гэж огт дурсаагүй бөгөөд хэвшиж буй журмын дагуу сардаа цахилгааны мөнгөтэйгөө хамт 2500 төг­рөгөө төлчихөөд хогоо ачуулж байсан нь хол дээр гэж байна.

Мөн хогны уут үйлд­вэрлэгч аж ахуйн нэгжүүдээ олон нийтэд зарлаж, тооцоог нь дэлгэх хэрэгтэй гэдгийг иргэд хэлж байна. Энгийн байдлаар хогны уут авсан болон аваагүй өрхөөс авсан хураамж, уутны үйлдвэрт очдог мөнгөний хэмжээ гэх зэргээр тайлбарлаж, ил болговол хэн хэнийгээ хар­дах сэтгэлгүй амар.

Иргэдийнхээ дуу хоолойг сонсож, ажил байдалдаа хэ­рэгжүүлнэ хэмээн том дуугараад байдаг УИХ бо­лон Засгийн газрын ги­шүүд ч энэхүү асуудлыг анхаа­рал­даа авах цаг нь болжээ.

Олон нийтийн сүлжээнд УИХ-ын 76 гишүүний ихэнх нь “жиргэж”, шаардлагатай тохиолдолд иргэдийн асуултад шууд хариулдаг ат­лаа долоо хоногийн турш цахим ертөнцөд гол сэдэв болж буй “Хогны уутыг хүүхдийн эмнэлэг болгох” санаачилгад яагаад хариу өгөхгүй байна вэ.

Эмнэлэг барих гэхээр олддоггүй тэрбумаар яригд­даг мөн­гийг иргэд өөрс­дийн санаа­чил­гаар цуг­луулаад өгье гэж байхад дуугүй суугаад байгаа нь төрийн бус түмний цуг­луулсан хөрөнгөнд гараа дүрж чадахгүй гэхээс сэтгэл нь гонсойгоод байна уу.

Б.Төгөлдөр

Эх сурвалж: