Монгол Улсын ур­лагийн гавьяат зүтгэлтэн Л.Балхжавын байгуулсан гавьяаг дурдаад дуусашгүй, яриад яндашгүй. Олон сай­хан авьяастныг олж ил­рүүлэн урлаг соёлын замыг нь гийгүүлсэн Балхаад аав ээж, эмээ өвөө нь баярлаад хэлэх үгээ олж яддаг.

Гэхдээ тэд “аймаар” их баярладаггүй. Маш их баяр­ладаг. Авьяас нь задар­сан ач үрсийнхээ дуулахыг сонсоод “аягүй гоё” гэж хэлдэггүй. “Ямар гоё юм бэ” гэж хэлдэг.

Монгол хэл үнэхээр баян. Жилийн дөрвөн улиралд жийжүү дөрөө гишгэж, тансаг сайхан нутагтаа тааваараа нүүж, дөрвөн улирлын өнгийг харж, таван хошуу малаа өсгөж ирсэн, дэлхийд цуутай нүүдэлчдийн соёлтой, хүн төрөлхтний түүхэнд таван бичиг зохиож, түүхээ яруу найргаар бичиж үлдээсэн агуу дээдэстэй болохоор баян байхаас ч яах вэ.

Эдүгээ харин эх хэл минь өдрөөс өдөрт ядуурч, эмээлт морьгүй эр, ээмэг бөгжгүй эхнэр мэт болох гэж байгаад эмзэглэхгүй хүн гэж алга.

Энэ цагийн хэвлэл мэ­дээллийн хэрэгсэл, эр бие өсч гүйцээгүй дааган сэт­гүүл­чид, зугаа цэнгэлийн өнгө аястай хөтөлбөрүүд эх хэлээ хорлох тэрхүү хорт үрийг нь тарьж байна. Төр засаг гэх нэг дэх засаглал нь эх хэлээ хамгаалах тухай ярьж байхад дөрөв дэх засаглал нь нурааж байна.

Үүний дотор гадаадын дууг хэн сайн дуулахыг шалгаруулах гэж хэдэн сар үргэлжилж, мянга мянган үзэгчийг нойргүй хонуулдаг “UBS” теле­визийн цэнгүүнт нэвтрүүлэг орно. Санаачилсан Балхаагийн бу­руу огт биш. Тэр хүний гавьяаг би бичвэрийн эхэнд дурдсан. Түүнд төрийн шагнал ч багадна.

Харин урагшгүй хэдэн шүүгчийн тухай хэдэн үг хэлэхгүй бол нойр  хүрэхгүй болсон тул үзэг, цаас нийлүүллээ. Шүүгчид нь хэн бэ гэвэл

“Англи хэлтэй
“Аймаар” Рагу
Аль ч хэлгүй
Амархүү
Арай дөнгүүр
Ахмад Долгион” гэж хүмүүс хошигнож байна.
Монгол хэлэнд маш гоё, үнэхээр сайхан, зүйрлэшгүй, давтагдашгүй, ёстой тан­саг, тунсаг, тасархай, сэт­гэл булаам, самсаа бохи­руулсан, цөс хөөргөсөн, зүрх дэнслүүлсэн гээд түмэн сайхан үг бий. Гэтэл тэр гурав “аймаар”, “аягүй” гоё гэсэн хоёрхон үгтэй.

Рагу Раманыг яах вэ, гадаадын иргэн гэж бодъё. Усыг нь уувал ёсыг нь дагаж монгол хэлийг төгс сурахгүй юм гэхэд хэдхэн сайхан үг цээжилчихэж болно доо. Гадаадын хүн гэж л түүнийг өршөөж болох талтайгаас биш, тэрбээр бас дүлийдээ найдаж… гэдэг шиг манай охид хөвгүүдийг хөөрхөн чимхээд байх нь уур хүрмээр.

Ер нь тэгээд шүүгч хий­чихмээр Рагугийн хэ­рийн мэргэшсэн монгол залуу байдаггүй юм болов уу. Шоу цэнгээний нэвтрүүлэг болохоор дэлгэцийн чимэг нь Рагу юм болов уу даа. Гэхдээ Рагуд монгол хэлийг хамгаалах үүрэг байхгүй.

Б.Амархүү бол өсч яваа сайн дуучин. Монголчууд  түүнд  хайртай. Хөөрхөн ааштай. Авьяас­тай залуу. Манайхан хүүхдүүдээ хар нялхаас нь гадаадад сургана гээд Монголоосоо л холхон байж, англи мэт гадаад хэлээр ярьдаг болгочихвол амьд явсны хэрэг бүтэх юм шиг эндүүрч байна. Эх хэлээ мэддэггүй, Монголоороо сэтгэдэггүй хүнийг Монгол гэхэд даанч хэцүү.

Б.Амархүүгийн тухайд монгол хэлээ яагаад сайн сураагүйг бид мэдэхгүй. Харин хойд хөршид удсан л гэж сонссон. Түүнийг бу­руутгах санаа надад огтхон ч алга.

Харин нялх багаасаа гадаадад удвал хэл, ёс занш­лаа мэдэхгүй иймэрхүү эрлийздүү хүн болно гэд­гийг л хэлж байна. Зөв­хөн дуулаад л явна гэвэл Б.Амархүүгийн монгол хэл нь хангалттай байх. Харин шүүгч хийж олны өмнө бусдын тухай үнэлгээ өгөхөд арай хомсдоно.

Хамгийн гайтай нь түү­нийг харсан хүүхэд залуучууд ингэж л ярих ёстой, ингэж л биеэ авч явах ёстой мэт ойлгох вий. Манайд сайн дуучид, урлаг судлаачид олон бий. Том театрууд маань “эрдмийн” гэдэг тодотголтой. Эрдмийн театрт эрдэмтэн уран бү­тээлчид ажиллана гэсэн үг. Эх хэлээ мэдэхгүй эрдэмтэд гэж үгүй. Б.Амархүүд холын зам бий. Дуунд хайртай шигээ эх хэлээ хайрлаж, сайн сураасай.

Орос хэлтэй, Б.Долгион бас урлагийн салбарт гавьяатай хүн. Нас ахиж сайхан өтлөх тусмаа эх хэлээ хамгаалж, энэ хагас дутуу хэлтнүүдэд туслах үүрэг­тэйгээ заримдаа мар­таад байх шиг. Орой бүр эх хэлээ буруу заагаад байвал хүүхэд залуучууд ямар үлгэр дуурайл авах вэ. “Аймаар” гэдэг нь орос хэлний “страшно” гэдэг үгийн шууд орчуулга. Оросууд гоё юмыг ч, муухай юмыг ч адилхан “страшно” гэж хэлдэг.
Монгол хэлний гайхмаар, гай­хам­шигтай гэдэг үг орос хэлний “удивительное”, “прекрасное”, “замечатель­ное” гэсэн үгтэй дүй­­цүү­­лэх­дээ “аягүй” гэж хэ­лээд байгаа юм уу даа. Тэгвэл “аягүй” гэдэг үг дээрх үгстэй огт нийцэхгүй. “Аягүй гоё” гэдэг үг сүүлийн үед их тархаж байгаа нь энэ олон  телевизийн авч ирсэн том гай юм. Аягүй дуу гэж байдаггүй шиг, сайхан юмыг “аягүй” гэж хэлдэг монгол хүн байдаггүй.
Аягүй муухай эсвэл аятайхан юм гэж л бий. “Аятайхан дуу байна шүү” гэвэл өөр хэрэг. Б.Долгион энэ бүхнийг сайн мэдэж байгаа ч шоундаа автаад алдаад байгаа байх л даа.

Жил тутам 700-800 залууст, тэднийг зурагтаар харж байгаа хэдэн арван мянган үзэгчид монголоороо зөв ярихыг ийм олон хоног заа­сан бол мөн ч их юм мэ­дэж авна аа даа. Тэгвэл монголоо­роо буруу ярихыг ийм олон хоног заадгаа болиосой билээ.

Олон жилийн өмнө анх эстрад хөгжим гэж гарахад шог зохиолч И.Цэрэнжамц:
Хөнгөн хөгжмийн залуу
Хөөрүү дэврүү ааштай
Ойн шувуудын жиргээ шиг
Олон солгой хоолойтой
Ондоо гарагийн хүмүүс шиг
Огт мэдэхгүй хэлтэй… гэ­сэн шог шүлэг уншиж байсан санаг­дана. Өнөөдөр бодох нь ээ тэр ер нь үнэн хэлжээ.

Яван явсаар дуу ч биш, шүлэг ч биш “Хип-хоп” гээчийг хүртэл үздэг юм байна. Даяаршиж бай­гаа эрин зуунд ямагт дан­гаар­шиж үлдэх учиртай нэг л зүйл бий. Тэр бол эх хэл. Рагу, Б.Амархүү, Б.Долгион гурваар энэ удаа жи­шээ авсан болохоос биш тэднээс хавьгүй илүү эх хэлээ хор­лож яваа хүн олон бий.

“UBS”  телевизийн хамт олны ардын хүүхдийн авьяасыг нээж, амьдралд хөлөө олоход тусалж бай­гаа ариун үйлсэд нь ам­жилт хүсье. Та нарын олж илрүүлсэн авьяастнууд зөвхөн Монголдоо биш га­даадад дуулж шуугиан та­риасай!!!

Дашрамд хэлэхэд уралдааныг ивээн тэтгэгчид гэж баяны шинж­гүй байгууллагууд айлын буя­ны ажлын эзэд мэт инээдэмтэй, гадны хүмүүс шоолмоор бэлэг өгдгөө болиосой. Ядахдаа нүднээс далд өгдөг болоосой.

Эх сурвалж: Өглөөний сонин