Монгол Улсын Эрүүл мэн­дийн салбар үндсэндээ дам­пуурлаа зарчихлаа. Хатуу­хан хэлэхэд “мөнгөтэй нь амьд үлд, мөнгөгүй нь үх” гэсэн би­чигдээгүй хууль энэ салбарт үйлч­лэх болсон. Салбар яамны сайд нь төрийн албан хаагчдыг халж, сольж томилохоос өөр бод­логын төвшинд хүлээгдэж бай­гаа нэн тулгамдсан асуудлаа ший­дэх талаар тэмцэж байгаа юм алга. Үнэндээ энэ салбарт ажиллах боловсон хүчний нөөц ч одоо байхгүй болж байгаа гэхэд хэтийдэхгүй.

Цалин бага, зургаан жил сурчихаад элдвээр хэлүүлж байгаа энэ салбарыг со­нирхох хүүхдүүдийн тоо улам бүр буурсаар байна. Анагаахын их сургуулийн тавдугаар курс атлаа элэг зүрхнийхээ байр­лалыг ч мэдэхгүй, тариаг ямар дарааллаар яаж хийдгээ ойл­гохгүй оюутан дадлага хий­хээр ирсэн талаар танил эмч маань гайхан, шогширч ярьж байсансан. 35 жилийн өм­нө хэрэгтэй байсан рентген аппарат, зүрх­ний цохилт, даралт хэмждэг багаж одоо ч тэр хэвээрээ.

Гадны аль нэг улсад го­логдсон аппарат, тоног тө­хөө­рөмжийг тусламжийн хү­рээнд авч энэ салбарт шахдаг. Нэг ёсондоо Эрүүл мэндийн сал­бар комиссын бараагаар өнөө­дөр амиа зогоож явааг нуугаад яах вэ. С.Ламбаа сайдын үед л энэ салбар хөл дээрээ босч, бод­лого нь тодорхой болж байсан.

Түү­­нээс хойш энэ салбар нэг ч удаа өндийсөнгүй хэмээн ха­лаглан ярьж байсан олон ч эмч нартай уулзаж байлаа. Зас­гийн газар нэн тэргүүнд бо­ловс­рол, эрүүл мэнд хоёроо ан­хаарах ёстой. Эрдэнэт хүний амь хормоор хэмжигддэг энэ сал­барыг бид хамгийн тэргүүн зэрэгт анхаарч явах учиртай.

Гэвч бодит байдал дээр асуудал арай л өөр байна. Уул уурхайг хүн бүхэн ярьж байгаа. УИХ-ын гишүүд өдөр болгон л Та­ван­толгойн талаар мэдээлэл хийж байна. Харин эрхтэн шил­жүүлэн суулгах хагалгаанд ор­сон  300 гаруй хүний амь нас хор­моор хэмжигдэж байгаа асуу­д­алд нэг ч албан тушаалтан тайл­бар хийсэнгүй, нэг ч ги­шүүн хэвлэлийнхнийг цуглуулж энэ асуудлыг олны анхааралд оруул­­сангүй.

Цалингаа тавьж ча­дахгүйд хүрчихсэн гэх Зас­гийн газар хамгийн түрүүнд ха­­салт таналт хийсэн салбар нь Эрүүл мэндийн салбар. Жи­лийнх нь эмийн төсвөөс 20 ху­вийг хассанаас болж эрхтэн шил­жүүлэх хагалгаанд орсон олон зуун хүн эмээ авч чадахгүйд хүрч, есөн дүүрэг, 21 аймгийн эм­нэлгүүд эмийн үйлдвэрүүдэд хар данстай болчихжээ.

Энэ салбарт тулгамдаж буй олон ч асуудал байгаа. Тэднээс за­хын хоёр гурван жишээг л энэ нийтлэлд онцлохыг хүс­лээ. Очер дараалал ихтэй, эмч нарынх нь хүнд суртал хэ­рээс хэ­­тэр­чихсэн, оройн ца­гаар ху­­вийн эмнэлэг дээрээ ажил­ла­даг, шинжилгээ өгөхийн тулд өглөө 04.30 цагт ирдэг зэрэг улиг болтлоо яригдаж байгаа асуудлыг хөндөхгүй.

Урвалж бодис хангалтгүйгээс эмнэлгүүд шинжилгээний тоогоо цөөлжээ

Шинжилгээ өгөх гэж нэг сар эмнэлгийн үүд сахидаг тохиол­дол уншигч таны амьдралд гар­сан  байгаа. Энэ нь тухайн эмч, эмнэлгийн үйлчилгээ үзүүлж бай­гаа байгууллагын буруу биш. Эмч сайн дураа хүрэхээр шин­жилгээ авдаг, саар дураа хү­рэхээр авахгүй гэсэн асуудал гэ­хээс илүүтэй салбар яаманд энэ гомдлыг гаргая. Засгийн га­зар төсөв танасан гэсэн шалт­гаанаар яам эмийн төсвөө та­на­чихсан.

Өдөр шөнөгүй ир­гэ­дэд үйлчилж, эмчилгээ үйл­чилгээ үзүүлэх учиртай аймаг, дүүр­гийн эмнэлгүүд шин­жил­гээний урвалж бодисын хан­гамж дутагдаж эхэлжээ. Өдөрт 50 хүнд шинжилгээ хийх урвалж бодис өгдөг байс­наа 35 болгож буу­руулжээ. Ин­гээд ирэхээр мэ­дээж тухайн ир­­гэ­ний шин­жилгээ өгөх хуга­цаа хойш­лох нь тодорхой. Шин­жил­гээ эрт өгөө­гүйгээс үүсч бо­лох хор хо­хи­рол, эмчилгээ авах хуга­цаа нь хойшилсноор хүнд­рэх асуу­дал үүсвэл Г.Шийлэг­дам­­­ба хариуцлага хүлээх үү.

Сум, өрхийн эмнэлгүүдэд хүр­тэл чиглэл өгч, таван хү­нээ хоёр болго гэх заавар өг­чээ. Эмийн төсөв гэсэн үг өнөө­дөр энэ салбарынхны ганц ярь­­даг асуудал нь. Эмийн хэ­дэн үйлдвэрүүдэд захын нэг дүүр­гийн эмнэлэг л 280 сая төгрөгийн өртэй сууж байна. Өр зээлэндээ баригдчихсан хэ­дэн эмнэлгээс мөнгөө авч ча­дахгүй үйлдвэрүүд нь хүртэл хаал­гаа барьж мэдэхээр байна, энэ байдлаараа бол.

Дээр хэл­сэнч­лэн эрхтэн шилжүүлэх эмчил­гээ­ний дараа тогтмол уудаг дарх­лааг дарангуйлах эмийн тө­сөв тасарснаас тавдугаар са­рын 1 гэхэд эдгээр иргэд амь­даараа тарчлах уу, эсвэл өөрс­дөө эрэлд гарах уу гэдэг сон­голт хийх нь. Төр тэдэнд өг­дөг ганцхан эмийнхээ төсвийг ший­дэж чадсангүй. Гэтэл цаана нь эдгээр иргэд 2-3 эмээ гаднаас өндөр үнээр авч уудаг. Сахарын өвчтэй хүмүүст төрөөс мөн л хэдхэн эм өгдөг.

Гэтэл уух эм­ийнх нь тоог бууруулсан та­лаар албаны эх сурвалж хэлж байна. Сүрьеэ өвчтэй иргэд өглөө, орой хоёр эм уудаг байс­наа өдөрт ганц болсон. 14 хо­ног тутамд шинжилгээ авах учир­­тай эмнэлгийн байгуул­ла­­гууд урвалж бодисын хүрэл­цээ­­гээ бодолцоод сард нэг удаа шинжилгээ авдаг болсон су­­раг­тай.

Үндсэндээ төсвийн ал­­дагдал нэрийдлээр эмийн тө­сөв найман тэрбумаар та­сарч, өн­­гөрсөн оноос төсөв нь 50 ху­виар буурсан. Дүүр­гүү­дийн хэм­жээнд ахмадын эмчил­гээний тасаг ганцхан бай­даг. Гэтэл тэр тасагт ч эмчилгээний тө­сөв ху­мигдсанаар ахмадууд эмчил­гээ үйлчилгээ авч чадахгүй, эм тариа авч чадахгүй, хувийн эм­нэ­лэг бараадаж явна. Эмээ цаг­таа уугаагүйгээс, эмчилгээг бү­рэн хийлгээгүйгээс үүсэх асууд­лыг хэн хариуцах вэ, сайд аа.

Хугацаа нь дууссан түргэний машин хөдөө аймгуудаар дүүрэн

Захын жишээ нь Багануур дүү­рэг. Хотоос 100 гаруйхан км газарт байгаа энэ дүүрэг саяхан дагуул хот болсон. Гэтэл эрүүл мэндийн салбарт нэг ч ахицтай зүйл харагдсангүй. Тендер зарлаж ирсэн компани эмийн санг нь засч янзалсан ч нэг зуны бо­рооны дараа шүүрэн шанага шиг дээвэртэй болчихсон гэх.

Эмнэлгийн засвар үйлчилгээ 40 жил мартагдаж, дээврээс нь ус гоождог, шаланд нь бүдэрч уна­хаар орчинд эмчилгээ үйл­чилгээ үзүүлж сууна. 80 мян­ган иргэнд үйлчилдэг тус хо­тод түргэн тусламжийн та­ван машин байдгаас хоёр нь ашиг­лах хугацаа нь дуусчихсан. Гэ­сэн ч яам мөнгөгүй гэсэн уч­раас акталсан хоёр машинаа өнөөд­рийг хүртэл ашиглаж байгаа гэсэн.

Хөхөө өвлийн хүйт­нээр сэг шахуу машинтай дууд­лагад явах шаардлага гар­на. Машин нэг газар саатаж, хү­ний амь эрсдэх магадлал ч энэ хэрээр өндөрсөх нь мэдээж. Да­ралт хэмжигч аппарат, эхо, рент­ген аппарат зэрэг наад за­хын эмнэлгийн хэрэгсэл байх­гүй сум, аймгийн эмнэлэг дэн­дүү олон байгаа.

Сайдын баг­цаас өгнө өө, ирэх жилийн тө­сөвт суулгана аа гэсэн сайхан ам­лалт өгөөд ирдэг ч энд ирээд сайд, дарга нар дундаа хийгээд март­даг гэх. Хөвсгөл, Увс, Баян-Өлгий зэрэг алслагдсан айм­гийн иргэд хаа холоос ганц эход харуулах гэж ирэхгүй байх, шинжилгээгээ өгөөд тэн­дээ эмчилгээ хийлгэх тийм л төгс орчныг бүрдүүлж өгөх ёс­той баймаар.

Мартагдсан тушаал 

С.Лам­баа Эрүүл мэндийн сайдаар ажиллаж байх­даа 123 дугаар тушаал гэгчийг гар­гажээ. Хожим энэ тушаалыг Засгийн газраас баталгаажуулан 150, 151 дугаар тогтоол гэгчийг баталсан байна. Энэ нь эмчийн үр дүнгийн урамшуулал. Ажил үйлсдээ амжилт гаргаж, эрдэ­нэт хүний амийг аварсан, амь нас нь дээсэн дөрөөн дээр бай­сан эх, хүүхдийг амжилттай эх барьсан, зүрхний маш хүнд хагалгааг амжилттай хий­сэн гэх мэтээр ажилдаа ам­жилт гар­гасан эмчийг үнд­сэн ца­лин­гийн 50 хувиар урамшуу­лах тухай тогтоол юм байна.

Гэ­тэл энэ тогтоол хэрэгждэг га­зар өнөөдөр хуруу дарам цөө­хөн. Эмч нарын уулзалт дээр улсын төсвөөс төдийлөн мөн­гө авдаггүй Өмнөговийн эм­нэл­гийнхэн үр дүнгийн урам­шуулал авдгаа ярихад, бусад нь бараг л ийм урамшуулал бай­даг юм уу хэмээн гайхаж бай­сан гэдэг. Нийслэлийн дүүр­гүүдийн хэмжээнд ганцхан Сонгинохайрхан дүүрэг эмч нартаа үр дүнгийн урамшуулал өгдөг гэх.

Багануур, Налайх, алс­лагдсан аймгуудын эмнэл­гүүд үр дүнгийн урамшуулал бай­тугай, цалингаа ч тавьж ча­дах­гүй суугаа аж. Магад Зас­гийн газар тушаал гар­гасан асуудлаа мартаж ор­хиогүй бай­маар. Үр дүнгийн урам­шуу­лал өгдөг тусгай журам ч байдаг биз. Гэтэл эмч нар яагаад энэ мөнгөө авч чадахгүй бай­гаа, шалтгаан юундаа бай­на вэ гэд­гийг шалгах цаг нь болжээ.

Эр­хэлсэн ажилдаа ам­жилт гар­га­чихаад түүнийгээ үнэ­лүүлж бай­гаа эмчийн гар­гах ёсзүй, 10 хүний амь аварсан ч авдаг ца­лин нь хомс байдаг эмч хүний ёс­зүй арай л өөр байна гэдгийг сал­барын сайд Г.Шийлэгдамба ан­хаарч, урамшууллын мөнгө хаа­шаа юунд зарцуулагдаж бай­гааг олж илрүүлнэ гэж найдъя.

Хөдөөгийн эмнэлгүүд зүү тариураа шатааж устгадаг 

Эмнэлгийн бохир зүү тариур, хавдрын янз бүрийн зүйлс, цаашлаад дутуу төрсөн хүүхэд зэрэг зүсэн бүрийн бохир зүйл эм­нэлгийн орчноос гардаг. Халд­вар тараах хамгийн эрс­дэлтэй зүйлс тэндээс гардаг. Гэ­тэл энэ талаарх хяналт, ха­риуц­лага өнөөдөр манайд сул хэ­вээр л байна.

Нийслэлийн хэм­жээнд эмнэлгийн аюултай хог хаягдлыг устгадаг ганцхан ком­пани байдаг нь “Элемент”. Нийс­лэлийн бүх эмнэлгийн хог хаягдал энэ компаниар дамжиж устгалд ордог. Хэдийгээр хог хаягдлыг ил задгай хаясан гэх асуу­далд энэ компани орж бай­сан ч ямартай ч устгах ав­ток­лав хэд хэд байгаа учраас нийс­лэлийн хэмжээнд энэ асуудал биш. Харин энэ асуудал аймгууд, алс­лагдсан дүүргийн хэмжээнд асуудал болчихжээ.

Мянганы хөгжлийн зорилтын сангаас зүү тариур устгах бутлуур өгсөн ч өнөөх нь эвдэрчихсэн цөөнгүй аймаг байгаа гэнэ. Тусламжийн хүрээнд автоклав өгсөн ч өнөөх нь эмнэлгийн хэмжээнд биш үйлдвэрлэлийн хэмжээнд үйл ажиллагаа явуулах том хэм­жээтэй байдаг аж. Тиймдээ ч зарим аймаг, дүүрэг зүү, та­риур, эхэс зэрэг аюултай хог хаягд­лаа шатаах, газар булаад ор­хи­дог байдал түгээмэл үзэг­дэл болсон.

Зүү тариурыг ша­таахад тэндээс ялгарч байгаа утаа нь элэгний хорт хавдар үүс­гэх шалтгаан болдог гэнэ лээ. Комиссын, бараг музейд та­­вихаар даралтын аппа­рат, зүр­х­ний эхо, рентген аппарат­тай энэ салбарт хөгжил хараг­дах­гүй байна. Цаашдаа ч ха­раг­­дахгүй нь. Монгол Улс хя­марсан нь үнэн.

Харамсалтай нь хэмнэлтээ эрүүл мэндийн сал­бараас хийдэг ийм эмгэнэлтэй цаг үед бид амьдарч байна. Төс­вийн үргүй зардал болсон дар­га нарын тансаг жипийг бүг­дийг нь зараад ч болов бид эм­нэлгийн зардлаас 10 төгрөг ч дутаахгүй байх үүрэгтэй. Мон­гол Улсад хүн амьд явах эрхтэй. Ха­рамсалтай нь тэр эрх маань мар­тагджээ. Тэр дундаа эрүүл мэн­дийн үйлчилгээ биднээс улам бүр алсрав.