Увс аймгийн цагаанхайрхан суманд цасан шуурганд охиноо алдсан аав Ц.Сансарбаяр­тай ярилцлаа. Үе үе хоолой нь зангирсан ч нулимсаа барьж байгаа нь илт байсан. Түүнтэй ярилцаж суухад “Үйл л юм байх даа, өөр юу гэхэв” гэдэг өгүүл­бэрийг хэдэнтээ давтсан юм.

-Танд уншигчдынхаа өмнөөс эмгэнэл илэрхийлье.

-Ийм л юм боллоо. Хэлэх ч үг алга.

-Тэр өдөр охидоо дагуулаад явсан бол гэх харамсал төрөөд байх юм.

-(Хэсэг дуугүй сууж байснаа уртаар санаа алдаад яриагаа эхэллээ). Уг нь ч муу охид минь өглөөнөөс хойш явъя гэж шалсан юм. Эрэгтэй дүүг нь явч явсан болохоор ээждээ ханьтай үлдэг гэж бодохгүй юу. Бас бууз хийхээр айл руу явж байж олон хүүхэд дагуу­лаад юу хийхэв гэж тээршаасан юм болов уу даа. “Миний хоёр охин гэрийнхээ ажлыг хийгээд, дулаан байж бай” гэчихээд хүүгээ аваад явчихсан хэрэг.

-Эрэгтэй дүүг нь аваад явсан болохоор битүүхэндээ атаарх­сан л байх даа.

-Манай охид дуулгавартай. За гээд л үлдсэн. Дурамжхан л байсан байх. Гэхдээ ээж нь үлдэж байгаа болохоор нэг их санаа зовоогүй. Ер нь ийм гай тохионо гэж яаж төсөө­лөх билээ дээ.

-Бууз чимхэж байсан саахал­тын чинь айл танайх руу хөтөл­гөө морьтой хүн явуулж эхнэ­рийг тань авахуулсан байна лээ. Охи­доо сундалдаад явах боломж байгаагүй юу?

-Үйл нь ирэхээр цаанаасаа бүх тохироо нь бүрдчихдэг юм байна. Тэр айлын мах таталцаад, бууз чимхсээр оройтох гээд байхаар гэрийн хүнээ дуудуулчихсан юм. Манай хүн галдаа хөр нэмж хийчи­хээд гарсан байна лээ.

-Охидыг хоёулхнаа үлдэхэд шуурга шуурч эхлээгүй байсан уу?

-Эхлээгүй байсан. Үдээс хойш шуурч эхэлсэн. Шуураад эхлэхээр нь манай хүн санаа зовоод гэр рүүгээ түрүүлээд явсан юм. Очиход л гэр нь эзгүй байсан гэсэн. Гал нь цогтой гэр дулаахан байсан байна лээ.

-Танай хүүхдүүд урьд нь саа­хал­­тынхаа айлд алхаад оччих­дог, ойр зуур малаа эргүүл­чихдэг байсан уу. Өмнө нь талий­гаачийн хоёр дүү бууз хийсэн айлд очсон гэсэн. Замаа мэдэж байсан юм болов уу?

-Хүүхдүүдээ малд тэр бүр явуул­даггүй. Тэр хавийн айлууд явганаар нэгнийдээ ирж, очоод л байдаг. Гэхдээ манай хүүхдүүд нэг их айл хэсээд байдаггүй. Талийгаачийг амралтаараа ирэхээс өмнө хоёр дүү нь тэр айлд очоод ирсэн. Тэгээд л Хонгорзул тэднийх рүү явж чадна гэсэн байх.

-Танайхтай ойр өвөлжиж бай­сан айлын томчууд шөнөжин хайсан байна лээ. Их л ойр зөрөөд байж дээ.

-Үйл л байх даа. Охиддоо үүдэн хоймрын зайд ойртсон байна лээ. Манай нутаг тал газар. Чоно нохой байхгүй. Тийм цэлгэр талаас хуруун чинээ хоёр үрээ олсонгүй. Юу ч гэхэв дээ.

-Талийгаачаас дүүгийнхээ төлөө агуу сэтгэл, тэвчээр, эр зориг гарчээ. Дүүгээ дааруулах­гүйн тулд чадлаараа тэмцсэн байна.

-Биднээс л ухаантай байж, миний охин (хэсэг дуугүй суув). Хөөрхий, хамаг хувцсаа тайлаад дүүдээ өмсгөсөн байна лээ. Тэгс­ний хүчинд дүүгээ авраад өөрөө тэнгэрт одлоо. Юу ч гэх вэ дээ, бидний үйлийн үр ийм байж.

Эрлийнхэн охидыг олоход би өөр газар хайж явсан. Яг ямар байдалтай байсныг нэг бүрчилэн ярьж өгөөгүй. Харахад нүд халтир­маар л байсан байх даа (Дахиад дуугаа хураачихлаа).

-Бага охин тань ухаан ороод болсон явдлын талаар санаж байгаа болов уу?

-Охиныг эгч маань аваад сум явсан. Эхнэр, бид хоёр талийгаа­чийнхаа буяны ажлыг хийчихээд гурав хоногийн дараа араас нь очсон. Ухаан ороод юу ч яриагүй гэнэ лээ.

-Мэдээж их айж, цочирдсон байх. Эгчийнхээ талаар асууж байна уу?

-Ерөөсөө дуугарахаа больсон. Айж байна, аймаар байна гэхээс өөр үг хэлэхгүй байгаа. Сэтгэл санаа нь тийм хүнд байхад эгчийнх нь талаар дуулгаж зүрхлэхгүй юм. Зөнгөөрөө мэдрээд байгаа юм болов уу даа. Их л гунигтай, ууртай байх юм.

-Бас хөл, гар нь өвдөөд хүнд­хэн байгаа байх.

-Хэцүү, хэцүү. Хөл гар нь битүү боолттой. Хуруунууд нь харлаад хүн харахад өрөвдмөөр. Мэс засал хийж хөл, гарыг нь тайрах юм гэнэ. Охин хүүхэд хөл, гарнаасаа салах нь гэж бодохоор өрөвдөхөөс өөрийг хийж чадахгүй юм даа. Тэр үеэс хойш эмнэлэгт л байгаа.

-Ямар мэс засал хийх бол. Хөл, гарыг нь тайрахгүй байх арга байхгүй гэнэ үү?

-Байхгүй гэсэн. Насаараа хөдөө мал маллаж амьдарсан болохоор хотод таних хүн ховор. Сураглаад, арга чарга хайя гэхээр газар мэдэх­гүй юм. Дээр нь охин байнгын сахиуртай. Хотод байдаг ах, дүү нарынхаа дэмээр л болгож байна даа. Бас сумынхан маань багагүй туслаж, дэмжиж байгаа. Амьд үлдсэн охиноо эрхтэн бүрэн үлдээ­чих юмсан гэж хүсч, залбирахаас өөр чадах юм алга.

-Зарим хүн талийгаачид зориулж суврага босгох санаа­чилга гаргасан байна лээ. Сонсов уу?

-Тийм үү. Хүн танихгүй боло­хоор мэдэх юм алга. Тэр өдөр охидоо аваад явсан бол, тэр айлд очоогүй бол гээд элдэв юм бодог­дох юм. Үйл нь ирэхээр болдоггүй л юм байна. Ийм их гай зовлон тохиохоор өөрсдийгөө буруут­гахаас өөр чадах юм олдохгүй юм.

Талийгаач минь сурлага сай­тай, сэргэлэн охин байлаа. Дүү нартаа их халамжтай, ажилсаг. Сумын төвд манай ахынд байж, хичээлдээ явна. Амралтаараа ирэ­хээр дүү нар нь хөөрөөд сүйд. Амиа алдтал дүүгийнхээ төлөө зүтгэсэн тэр жаахан амьтан хич­нээн их зовоо бол. Ингэж бодохоор л голоос юм зураад тасарчих гээд байх юм. Араас нь үхэж болдоггүй хорвоо хойно яалтай билээ.

-Эхнэр тань гэртээ хүүтэйгээ байгаа юу?

-Нэг нь гэртээ үлдэж амьдралаа залгуулахгүй бол болохгүй юм. Манай хүн гэртээ хэдэн малтайгаа үлдсэн. Дүү нь туслаж байгаа сурагтай. Охин маань эдгэж байвал мал хуй яах вэ. Эмнэлэгт хэдэн сар хэвтсэн ч хамаа алга.

Эх сурвалж: Өдрийн сонин