Гадаадын  шууд хө­рөнгө оруулалт буур­сан нь монголчуудыг эдийн зас­гийн хямралын завинд суул­га­чихлаа. Бид дотоод­доо уул уурхайн асуудлаа шийдэж чадаагүй учраас эрсдэл бүр ч их нэмэгдэж байна.

Өөрөөр хэлбэл ганц­хан “Рио Тинто” хэмээх ком­пани хөрөнгө оруу­лал­таа зогсооход л дээр доор­гүй сандралдаж байгаа нь хямралд хэр бэлтгэлтэй бай­гааг ерөнхийд нь ха­руулчихлаа.

Одоо яах вэ. УИХ, Ерөн­хий­лөгчийн  зэрэг  бүх   шат­­ны сонгуулиар улс­төр­чид “Төрөө төвхнүүлье, түм­­нээ ядуурлаас  аваръя”, “Олуу­лаа хөгжье”, “Ир­гэнд  тэгш бо­ломж, ний­гэмд шударга ёс”, “Хүн  шиг амьдарья, улс шиг хөгжье” гээд хам­гийн сайн сайхныг айл болгонд орж ярих нь холгүй ард түмэн, эх орондоо хай­раа илчилдэг.

Тэгвэл эдгээр эрхэм түшээд одоо л эх орон, ард түмэндээ ямар их хайртайгаа батлах цаг нь болж. Эс тэгвээс ард ир­гэ­дийн аль орлого муу­тай ядарснаасаа эхлээд хям­ралын шуурганд өртөж, мөнгө­тэй, баталгаатай аж­лын байртай нэгээхэн хэсэг нь тогтож үлдэх нь байна шүү эрхэм гишүүд ээ.

Мэдээж  энэ  сард хурал­дах УИХ-ын  ээлжит  бус чуул­­­ганаар эдийн засгийн нөх­­­цөл байдал, хөрөнгө оруу­­лалт, монгол  төгрөгийг өм­нөө сөх­рүүлээд буй ам.дол­­ла­рын эсрэг ямар арга хэмжээ авах талаар хэлэл­цэнэ.

Харин эрх баригчид өмнөх шигээ ард түмэнд баатар болж, уран цэцэн үгээр урхидах гээд хэрэггүй. Үүний оронд эдийн засгийг бүхий л ачааг нуруун дээрээ тээж яваа уул уурхайн асуудлаа нэг тийш нь болгох хэрэгтэй гэдгийг эдийн засагчид сануулсаар байна.

УИХ-ын чуулган эхэл­мэгц л нам  бүлгээрээ ху­ваагдан өөр өөрсдийнхөө санаа бодлыг зөв хэмээн итгүүлэхээр мэтгэлцэж эхэлдэг. Аливаа нэгэн биз­несийн үйл ажиллагааг тас­лахгүйгээр тооцож, хууль журмаа сайжруулах  учир­тай.

Харамсалтай нь ма­найхан хэт сэтгэлийн хөө­­рөлд автсан, тооцоо су­дал­­­гаагүйгээр хууль бо­ловс­руулж, баталд­гийн урш­гаар хөрөнгө оруу­лагч­дыг үр­гээчихээд байгаа.

Монголын   улстөр,   улс­төр­чид сонгуулиас сон­гуу­лийн хоо­рондох амьд­ралыг хэм­жиж байгаа нь улс орны хөгжих боломжийг хааж байна гэж ярих судлаачид ч бий.

Тухайлбал гэнэтийн аш­гийн 68 хувийн татвараас болж алтны салбарт үйл ажиллагаа явуулж байсан хөрөнгө оруулагчдыг хүнд байдалд оруулсан. 2008 оноос хойш хууль эрх зүй нь нэг хэсэгтээ тогтвортой хэрэгжиж дэлхийн томоохон хөрөнгө оруулагчдийн анхаарлын төвд орж байтал өнгөрсөн оноос улстөрийн сонгууль ч эхэлж хууль эрх зүйд ч гэсэн ойлгомжгүй, ээдрээтэй зүйлүүд бий болсон нь өнөөдрийн нөхцөл байдлын гол шалтгаан болоод байна.

Хууль журам тогтворгүй, хэтэрхий нэг талыг барьсан хатуу үзэл баримтлалтай байвал манай уул уурхайн салбар урагшаа алхахгүй гэдгийг эрх биш ойлгож байгаамаар. Үүний тод жишээ бол “Урт нэртэй” гэгдэх Гол, мөрний урсац бүрэлдэх эх, усны сан бүхий газрын хамгаалалтын бүс, ойн сан бүхий газарт ашигт малтмал хайх, ашиглахыг хориглох тухай хууль. Энэ хуулийг манай зарим улс төрчид дэлхийд байхгүй сайн хууль хэмээн цээжээ дэлддэг.

Нөгөө талд нь төсөв тэлсэн энэ үед улс орны эдийн засагт томоохон тээг болж байгааг хэлэхэд илүү­дэхгүй. Уг хуульд байгалиа хамгаалсан олон зүйл заалт байгааг үгүйсгэж болохгүй. Гэхдээ зохистой зохицуулалт хэрэгтэйг уул уурхайн хүрээнийхэн хэлдэг.

Уул уурхайн салбар хүнд байдалд орж хөрөнгө оруу­лалт тасалдсантай холбогдон ам.долларын ханш өдөрт дунджаар 10 төгрөгөөр өсөөд байгаа. Өчигдрийн Төв­банкны ханшаар ам.доллар 1653.72 төгрөг байсан бол арилжааны банкууд нэг ам.долларыг 1673-1683 төг­рөгөөр худалдаалж байсан.

Хэрвээ энэ байдлаар нэг сар өнгөрөхөд ноён долларын ханш 2000 төгрөгт хүрч, манай улс инфляцийг бөөн бөөнөөр нь импортлох нь мэдээж. Яагаад гэвэл манай улс үйлдвэрлэгч орон биш. Бүх зүйлээ гадаадаас авдаг. Гол валют нь ам.доллар учраас бараа бүтээгдэхүүний үнэ хөөрөгдөхгүй гэх үндэслэл байхгүй.

“Гадны комданиудыг хөөж гаргая.  Уул уурхайгаар бид ер нь яах юм. Уул уурхайгүйгээр болоод л байсан юм чинь” гэсэн бодолтой хүмүүс байдаг. Тэгвэл манай улсад өнгөрсөн оны байдлаар 460 мянган өрх байна гэсэн статистик бий.

 Эдгээр өрхүүдээс улсын төсвөөс мөнгө авдагүй айл өрх гэж огт байхгүй. Гэр бүлийн аль нэг гишүүн нь төсвийн байгууллагад ажилладаг, адаглаад хүүхэд бүрт олгодог 20 мянган төгрөгөө засгаас л авдаг.

Гэтэл улсын төсвийн гу­равны нэг, нийт  экспортын 90  орчим  хувийг  уул уур­хайн салбараас л бүрдүүлж байгаа. Тэгэхээр монгол хүн бүрийн идэж уух, өмсөж хэрэглэх нь уул уурхайгаас хамааралтай болж байна.