Хятадын мафи 2500 гаруй жилийн түүхтэй. Энэ бол МТӨ I зуунаас бий болсон гэмт хэргийн бүлэглэл юм. Хятадын судар бичгүүдэд ийм бүлэглэлийн талаар Цинь улсын хаан Ши-хуандийн (МТӨ 221-210 он) үед анх дурдсан байдаг. Тухайн үед дээрэмчдийн жижиг бүлэглэлүүд, боолын худалдаачид “Бадамлянхуан сүүдэр” нэртэй гурван том бүлэглэлд нэгдсэн гэдэг.

Судлаачдын үзэж буйгаар Хятадын триад буюу мафи өөрийн нэрээ “Тэнгэр, газар, хүн” гэсэн Хятадын нийгмийн ариун бэлгэдлээс зээлдэж авсан байна. Ха­рин XVII зуунд л энэ нэр Хятадын мафийн албан ёсны нэр болжээ. Бидний үе хүртэл хадгалагдан ирсэн бичиг судруудад дурдсанаар 1644 онд Манж Чин гүрний нүүдэлчин, морьтнууд Хя­тадыг эзэлж, тулааны урла­гаараа алдартай Шао­линий сүмийг эвдэж сүйтгэжээ.

Азаар энэ сүмээс хоол хүн­сэндээ явсан байсан гурван л лам амьд гарчээ. Тэд сүмдээ эргэн иртэл анд нөхөд нь бүгд амиа алдсан байв. Энэ гурван лам “Шударга байдлын төлөө газар, хүн, тэнгэрийн холбоо” гэгчийг байгуулж, мухлаг бүрээс татвар авч, хүмүүсээ зэр зэвс­гээр хангаж, Манжийн булаан эзлэгсэдтэй тэмцэж эхэлсэн байна. Гэвч лам нарыг нас нөгчсөний дараа шинэ тэргүүнүүд нь боолын худалдаа, дээрэм, хууль бус алт олборлолт, рэкетээр хөлжиж эхэлжээ.

Өнөөдөр Хятадын “тон­ги” (Хятадууд, БНХАУ-ын цагаачдаас бүрдсэн АНУ-ын зохион байгуулалттай бүлэглэл), “триад” нь гэмт хэргийнхээ тоогоор Италийн мафийн дараа дэлхийд II-т бичигддэг. Тэд Хятад, Хон­конг, Тайвань болон Зүүн Өмнөд Азийн бусад газарт төвлөрчээ.

Триадууд Баруун Европ, Хойд Америкийн хятад нийгэмлэг, Оросын Алс Дорнодод нөлөөтэй. За­рим судалгаанаас үзэхэд өнөөдөр Хонконгт 50 төр­лийн байгууллагад хамаа­ралтай триадын 160 мянган гишүүн байдаг аж.

Харин Хя­тадад хэдэн мянган тусгай бүлэглэлийн нэг сая 200 мянган гишүүн бий. Тэд улс орондоо болж буй хууль бус бизнесийг бүхэлд нь хянадаг. Сүүлийн 10 жилд Хятадын триадууд хүчээ улам зузаатгажээ.

Триадууд үндэстэн дам­­­­­насан гэмт хэргийн шинж­­­­­­тэй үйл ажиллагаа, тэр дундаа мөнгө угаах, мансуу­руулах бодисыг хууль бусаар боловсруулах, хууль бус цагаачлал, биеэ үнэлэлт, тоглоомын бизнес, зэвсгийн худал­даа, рэкет, нутгийн биз­нес­­­мэнүү­дийг атгах зэрэг олон төрлийн үйл ажиллагаа явуулаг.

БНХАУ-ын хууль са­хиулах байгууллагын ажилт­нуудын баталж буйгаар триа­дууд өөрсдийн бизнесийг явуулахын зэрэгцээ илүү харгис үйл ажиллагаа ч хийдэг гэнэ. Тухайлбал сар бүрийн сүүлчээр Хятадын худал­­­­­даачид триадуудын тат­варын  хяналтад орох хэ­­­­рэг гардаг.

Үүгээр тэдний ашиг орлогыг шалгаж, 15 хувийн татвар авдаг аж. Триадыг жаахан л хуурах юм бол хатуу шийтгэл амсана гэсэн үг. Тэр шөнө биз­несмэн амиа алдаж, дэлгүүр нь түймэрт өртөх жи­шээтэй.

Өнөөдөр Хятадын триа­дууд АНУ, Баруун Европ руу героин нийлүүлдэг томоохон нийлүүлэгчийн нэг болжээ. Янз бүрийн мэдээллээс үзэхэд Хятадын триадын сувгаар Азийн мансууруулах бодисын наймааны ¼ хэсэг нь дамждаг. Хятадад зохион байгуулалттай гэмт хэргийн бүлэглэл, төр хоёрын харил­цаа тун өвөрмөц байд­лаар хөгжжээ. Хятад улс байгаа цагт триадууд байх болно гэсэн яриа бий.

Яагаад гэвэл их хаад ч 2000 жилийн турш мафийг устгаж чадаагүй. Сүүлийн 50 жилд БНХАУ-ын авторитар засаглал тогтоход ч мафийнхныг огт­хон ч ганхуулаагүй. Мао Зеду­ний үед л гэхэд мафийн бүлэглэлийн толгойлогчдыг буудаж хөнөөсөн боловч ямар ч нэмэр болоогүй. Тэд­ний өмнөх хөвгүүд нь толгой­логчид болсон.

Өнөө үед Бээжин болон бусад хотын гудамжинд ши­рүүн харцтай, гартаа хохи­мой толгой, луу, кобра мо­­­­­гойн зураг­тай өнгөт шивээс­тэй залуус цөөнгүй дайрал­дана. Энэ бол Хятадын орчин үеийн триа­дын төлөөлөгчид юм. Тэд цагдаатай зэрэгцэн эмх журмыг сахиулдаг.

Энэ нь Хятадын мафийн толгой­логчид Хятадын удир­д­­­лагын бодлогыг ан­хаа­­ралтай ажиглаж, за­рим талаар дэмждэгийн нэг жишээ. Жишээл­бэл триа­­дууд Хятадад явж буй гадаадын жуулчдыг дээрэм­­дэж, тонодоггүй. Яагаад гэвэл БНХАУ 2002 оноос улс орноо “Дэлхийн ая­лал жуулчлалын орон” бол­гон зарласан.

Тиймээс ч жуул­чид их ирэх тусам бэ­лэг дурсгалын дэлгүүр, ресто­рануудын эзэмшигчдээс их хэмжээний мөнгө салгах болно.  Хятадууд “Бүү яар. Суу­гаад бод” гэсэн амьд­ралын зарчимтай. Хята­дын мафийнхан ч сайтар бодож, олон жилийн өмнөөс төлөвлөдөг.

Тэд өнөөдрөөрөө амьдардаггүй. Фирм бай­гуулж, ресторан, дэлгүүр нээхдээ ч сарын дотор их хэмжээний ашиг олно гэж үздэггүй. Ийм тэвчээртэй зангаараа триадууд бусад мафийнхнаас ялгаатай.

Тэд Хятадын эдийн зас­гийг бэхжүүлэхийн төлөө бүхий л хүчээрээ ажилладаг. Тухайлбал Хятадын мафийн­хан Европ дахь хятад рестора­нуудын эздийг рэке­тэлж, Африк руу хууль бусаар зэвсэг нийлүүлж ол­сон мөнгөө Хятад руугаа л зөө­дөг. Харин Швейцарийн банкинд данс нээнэ гэж хэзээ ч үгүй.

Мафийн тагнуулуудыг тө­рийн аппарат, цагдаад нэвтэр­сэн гэж ярьдаг. Тэд жижиг түшмэдийг худалдан авна уу гэхээс том руу нь дайрч зүрхэлдэггүй. Энэ та­лаар мафийн нэгэн толгой­логч “Хятадын мафи мужийн жижиг хотын мэрийг л ху­дал­дан авч, триадуудын төлөө ажиллуулж чадна. Ха­­рин Хятадын Коммунист намын Төв хорооны гишүүнд хүрч чадахгүй” гэжээ.