Монголын төр С.Зориггүй 14 жил буюу 5110 хоногийг үдлээ. Жил жилийн энэ л өдөр түүнийг санан дурсдаг. Түүнийг бусдын гарт амь үрэгдсэн тэр өдрөөс хойш эхлэн улс төрчид хувь хувьдаа мэдэгдэл хийж буруутныг эрэлхийлж байлаа. Тэр дундаа АН-ынхан УИХ, Засгийн газарт цөөнх байхдаа алуурчныг өөрс­дөөсөө биш бусдаас эрж, үүнийгээ улстөр­жүүлэн ярьж байв.

Үүний нэг тод жишээ Улаан­баатар хотын захирагч Э.Бат-Үүл өөрийн цахим хаягтаа “”С.Зоригийг алагдсаны маргааш өглөө Төв шуудангийн өмнөх намынхаа байранд очиход хэдийнэ уур хилэндээ шатсан 2000 орчим хүн, замын уулзварыг битүү бүрхэн цуглачихаад байж ядаж байлаа. Хүмүүс “Хувьсгалт нам Зоригийг маань алсан, Багабанди алсан, Хувьсгалт намын цагаан байр руу дайръя” гэх зэргээр хашгиралдаж байв. Хажууд минь зогссон зарим хүн “Үүл ээ, одоо Хувьсгалт намыг зүйл дуусгадаг цаг, олон түмнийг дагуулаад дайраач” хэмээн чихэнд шивнэлдэж байлаа. Хилэг­нэсэн олон түмний үйл хөдлөл надаас шалт­гаалж, тэд миний коман­дыг хүлээж байлаа. Тэгэ­хэд би олон түмэнд хандаж “Бид, энэ аймшигт хэр­гийг үйлдсэн эзэн ол­доогүй байхад нийтийн хүчирхийллийг гааруулах юм бол гэмт этгээдэд бүр таатай юм болж, түүнийг олж чадахгүйд хүрнэ” гэж хэлээд тайван байхыг уриалсан юм. Цугласан олон ч миний санааг ойлгон хүлээж аваад зугуу­хан тарцгаасан билээ.

Хэрэв би “Тэгье, дайръя” гэж хэлсэн бол Хувьсгалт намын цагаан байр тэр үед шатах байсан биз ээ” хэ­мээн бичиж байсан нь хэвлэлийн шарласан хуудаснаа үлджээ. Мөн Хүн амын хөгжил, нийгмийн хам­гааллын сайд С.Эрдэнэ “Монголын цагдаа, шүүх, тагнуулын байгууллагын ур чадвар, үйл ажил­лагааны бодит үнэлэм­жийг харуулах ажил бол яах аргагүй С.Зориг агсны амь насаа алдсан хэргийг илрүүлэх. Хэрэг илрэхгүй удах тусам манай хууль хүчний байгуул­лагуудын ур чадвар дутмаг, ажиллаж чадахгүй байна, эсвэл аль нэг улс төрийн хүчний захиалга, даалгаврын нө­лөөнд байдаг гэж харда­хаас аргагүй” хэмээн ярьж байсан нь цагаан цааснаа дурайж байна. Тэгвэл өнөө­дөр АН-ынхан засаг барилаа. Одоо тэдэнд хар­даж сэрдээд байсан нөх­дөө барьж аваад шалгаж гэм буруутай эсэхийг нь тогтоох боломж дүүрэн байна. Харин тэдэнд ингэх зориг зүрх бий болов уу. Эсвэл цөөнх үедээ ард түмний итгэл, сэтгэлээр тоглох шоу нь байсан юм уу.

Хүн амины хэрэг илрүүлэлтээрээ дэлхийн түвшинд хүрсэн гэгддэг манай цагдаа энэ хэргийн талаар өдгөө хүртэл ямар ч сэжүүр гаргаж чадахгүй байгааг эх сур­вал­жууд баталдаг. Монголын ардчиллын бэлгэ тэмдэг болсон энэ эрхмийг алсан, алахыг захиалсан этгээ­дүүд бидний дунд хөл нийлүү­лэн алхаж яваа. Хэрэг хэзээ шувтрахыг хэн ч мэдэхгүй. Ажлын хэсгийнхэн сэжигтэй гэ­сэн хэд, хэдэн хүнийг барьж, асууж шал­гаасан ч ямар ч ахиц гарахгүй байгааг учир мэдэх нэгэн өгүүлж байна. Олон улсын парламентын хурал энэ хэргийн талаар жил болгон хэлэлцдэг бол манайд харин дурсах шахуу юм болоод өнгөрдөг нь нууц биш. С.Зориг бол ардчиллын бэлгэ тэмдэг. Харин ардчилсан Ерөн­хийлөгч Ц.Элбэгдорж сон­гогдсон энэ үед илрүүлэхэд бүх талаас нь туслалцаа үзүүлэх байх гэсэн найдлагыг олон хүн өгч байгаа. Итгэл найдвар биелэгдэх эсэх нь оньсого хэвээр. Хэрэв хэрэг шуу­дарвал манай улсын нэр хүнд дэлхийн тавцнаа “торойх” боломж олдоно.

Нөгөө талаас алуурчдыг олохгүй байгаа нь цаг­даагийн муугийнх биш, харин түүний үхэл “бүгд”-ийн эрх ашигт нийцээд байгаад учир оршино. “Бүгд” гэдэгт эрх мэдэлд хүрч амжсан эсвэл ашиг сонирхол нь С.Зоригийн үзэл баримтлалтай харшилдаж байсан зарим хүний тухай өгүүлэх юм. Түүний хэргийг илрүүлэхийг хүсэхгүй хэн нэгэн та бидний дунд байж болно. Гэхдээ хэрэг хэзээ ч хуучирдаггүй. Муу санаа эзнээ отдог учраас үйлийн үрээр түүний аминд хүр­сэн, хүрэхийг захиалсан хэн бүхэн шангаа хүртэж л таарна. Харин тэр хугацаа хол уу, ойр уу гэдэг тодорхойгүй. Олон ний­тийн итгэл найдвар мөхөж буй энэ үед АН-ынхан Хууль зүйн сайд Х.Тэмүү­жингээрээ дамжуулан хууль хүчний байгуул­лагыг хүч хавсарган хө­дөл­гөж хэргийг илрүүлэх боломж байна. Хэргийн талаарх таавар, баримт нь үл мэдэгдэх зүйл ярьж, бичиж явсан Э.Бат-Үүл, Шаабар буюу Ш.Батбаяр нар өөрт байгаа баримтаа дэлгэж хэргийг нэг тийш болгох нь АН тэр­гүүлж буй энэ цаг хугацаа. Гэхдээ АН-ынхан хэргийг илрүүлэхэд хүчин зүтгэнэ гэж итгэхэд бэрх. Эргэлзээ ч их байна. Ингээд С.Зоригийг хөнөөсөн алуурчны мөрөөр ажил­лаж байсан цагдаагийн албан тушаалтнууд алба буурч, зарим улс төрч албан тушаал ахьсан тухай өгүүлье.

ХЭРГИЙГ МӨРДСӨН, СЭЖИГЛЭГДСЭН НӨХӨД ХЭРХЭН ӨӨРЧЛӨГДӨВ

-С.Зоригийн гэрт малгайгаа орхин гарса­наараа сэжигтэн болж хэсэг хугацаанд хоригдоод гарсан Э.Бат-Үүл өнөөдөр Улаанбаатар хотын захирагч боллоо.

-Цагдаагийн хурандаа Н.Ганболд хэрэг гарах үед Нийслэлийн цагдаа­гийн газрын даргаар ажиллаж байсан. Хэрэг илрүүлэх ажлыг удирдах, зохион байгуулах ажилд гар бие оролцож байсан хүний нэг. Гэвч түүнийг хэргийн газар 200 гаруй хүн оруулж нотлох баримтыг тарам­дуулах ажлыг гүйцэтгэсэн гэх шүүмжлэл бий. Түү­нийг өдгөө Авлигатай тэмцэх газрын даргын албанд дэвшүүлэн ажиллуулж байна.

-ЦЕГ-ын даргаар ажиллаж байсан хошууч генерал Ч.Амарболдыг 1998, 2001, 2008 онд гурван удаа албан тушаа­лаас нь халж, 2001-2006 онд Бээжинд суулгаж бай­гаад буцаж ирэхэд нь Цагдаагийн Ерөнхий газ­рын тэргүүн дэд даргаар томилсон. Одоо 2008 оны долдугаар сарын 1-ний үймээний үеэр үүргээ гүйцэт­гээгүй гэх үндэс­лэлээр ял эдэлж байна

-Бригадын генерал А.Дулаанжаргалыг ЦЕГ-ын харьяа ЭЦГ-ын даргын ажлаас 1999 онд халж Хууль зүй, дотоод хэргийн яам, Гадаад харил­цааны яам, ОХУ-ын Элчин сайдын яаманд ажил­луулж байсан. Харин ЦЕГ-ын дарга болох магадлалтай байхад нь өнгөрсөн дөрөвдүгээр сард өөрчилж, БНСУ-д кон­сулын газрын даргаар томилсон.

-Эрүүгийн цагдаагийн газар, Нийслэлийн цагдаагийн газрын даргаар ажиллаж байсан мөр­дөгч цагдаагийн ху­рандаа Ц.Жамъянсэнгээ агсныг 1998 онд албанаас нь хүчээр өөр­чилж, ИБМУТ-д тасгийн даргаар томилсныг тэр зөвшөө­рөөгүй. Тэгээд арга буюу улсын прокурорын газарт ажиллаж байгаад 2005 онд зуурдаар амиа алдсан юм.

-Цагдаагийн хурандаа З.Төрмандах ЭЦГ-ын орлогч дарга, ажлын хэс­гийн дэд даргаар ажиллаж байхад нь 2001 онд алба­наас өөрчилж, Цагдаагийн академид тэнхимийн эрх­лэгчээр томилж, улмаар 2010 онд 45 насанд нь тэтгэвэрт гаргасан байна. Мөн АТГ-ын дэд даргаар ажиллаж байсан Д.Сундуй­сүрэн албан ту­шаалын хэргээр Ч.Санга­рагчаатай хамт ял сонссон нь тухайн үед НЦГ-ын дэд дарга, ажлын хэсэгт ажил­лаж байсантай холбоотой гэх хардлага бий.

-Хошууч генерал М.Ганболд дээрх ноцтой хэрэг үйлдэгдэх үед ЭЦГ-ын Зохион байгуулалттай гэмт хэрэгтэй тэмцэх хэлт­сийн даргаар ажиллаж байсан бөгөөд 2001 оноос Эрүүгийн цагдаагийн газ­рын дарга, 2006 оноос ЦЕГ-ын даргаар томилог­дон ажил­ласан юм. Гэтэл то­дорхой шалтгаангүйгээр 2008 онд түүнийг албан тушаалаас нь өөрчлөөд, эргэж цагдаагийн бай­гууллагад оруулахгүй өнөөг хүрэв.

– Хэрэг илрүүлэх ажлын амин судсыг барьж байсан тэр үеийн ЦЕГ-ын дарга, цагдаагийн ху­рандаа Д.Мөрөнг 1999 оны арваннэгдүгээр сард аж­лаас нь халсан. Тэр цагаас хойш түүнийг цагдаад ойртуулаагүй. Тэр ч бүү хэл, түүнийг Гадаадын иргэн харьяатын асуудал эрхлэх газрын даргын албанаас буулгасан нь улс төрийн өөр зорилго байхыг үгүйсгэмгүй юм.

-Гэмт хэрэг илрүүлэх ажлын асар их турш­ла­гатай, нэгэн үед Эрүүгийн цагдаагийн газрын даргаар ажиллаж байсан цаг­даагийн ху­рандаа М.Ган­хүүг ШШГЕГ-т шилжүүл­сэн.

-Ажлын хэсэгт чухал үүрэг гүйцэтгэж байсан ЭЦГ-ын дэд дарга Л.Бат­баяр, хэлтсийн дарга цаг­даагийн хурандаа Д.Ба­зар­гүр нар ажлын хэсэгт жил гаруй ажил­лаад учир битүүлэг байдлаар ажлаасаа халагдсан. Тэр цагаас хойш тэд энгийн ард болж, хувиараа ажил хөдөлмөр эрхэлж буй сурагтай.

-Тэр үеийн УМБГ-ын дарга, цагдаагийн хурандаа Д.Алтангэрэл, гавьяат хуульч, хурандаа С.Дамдин нарыг хол ойрын элдэв дарамт шахалтад оруулж байгаад тэтгэвэрт нь гаргасан гэж учир мэдэх хүмүүс нь ярьдаг. Д.Алтангэрэл нь өдгөө нэгэн хувийн сур­гууль байгуулаад захир­лаар нь ажиллаж байна. Түүнээс хэргийн талаар асуухад “Би ажлаасаа чөлөөлөгдсөн хүн. Элдэв юм яривал өөрөө хэрэгт орно” хэмээн нэг ч үг цухуйлгахаас эмээж буй. Өдгөө С.Зоригийн хэргийг мөрдөх Ажлын хэсэг ганцхан ЭЦГ-т бий. Харин ТЕГ дахь Ажлын хэсгийг татан буулгаад багагүй хугацаа өнгөрч байна.

ХЭДЭН ХҮНИЙГ СЭЖИГТНЭЭР ТАТАЖ ХЭЛМЭГДҮҮЛСЭН БОЛ…

Аллага гарснаас хойш 2000 оныг дуустал нийтдээ 12 хүнийг С.Зоригийг хө­нөөсөн хэргээр их, бага хэмжээгээр сэжиглэж Ганцхудагийн урьдчилан хорих төвд саатуулж бай­сан гэдэг. Тухайлбал, н.Энхболд / хүн амины хэрэгтэй/, гомо Нараа, шар Эрдэнэ-Очир / хул­гайн хэрэгтэй/, Г.Отгон­бямба /Армийн бэлтгэл офицер/, Баатаржав дүү Болд, Түмэнбаяр, Баяр­баатар, “ард” Батсүх, Францаас хулгайлан авчирсэн Д.Энхбат гэх мэтээр цааш үргэлжилнэ. Тэдний дунд УИХ-ын ги­шүүн байсан, Казиногийн хуулийг батлуулахын тулд авилга авсан хэргээр ял сонссон Д.Энхбаатар, Д.Баттулга, С.Бат-чулуун нарыг өөрсдийн эрх ашигт нийцүүлсэн хуулийг бат­луулахын тулд С.Зоригийг хөнөөлгөсөн гэсэн хард­лага ч хүчтэй өрнөсөн. Мөн улс төр судлаач Л.Эрдэнэ­туул “Ц.Элбэг­дорж, Э.Бат-Үүл нар Зори­гийг хөнөөсөн” гэдэг хатуухан мэдэгдэл хийж байв. Бас одоогийн УИХ-ын гишүүн С.Эрдэнийн эхнэр агсан И.Сарантуяаг ч уг хэрэгт сэжиглэн, баривчилж хорьж байсан удаатай.

НОТЛОХ БАРИМТУУД АЛГА БОЛОВ

Хэргийг мөрдөн шал­гах ажиллагаанд яах ар­гагүй далд гар саад болоод байгаа мэт. Үүний но­толгоо нь хэргийн нотлох баримтууд ар араасаа алга болж байсан явдал юм. Ийм өндөр авсан, нийгэмд тийм их хүлээлт үүсгэсэн хэргийн нотлох баримт ар араасаа зүгээр ч нэг алга болохгүй нь тодорхой. Ингэхэд ямар ямар баримтууд алга болов.

1.Парапсихологийн шинжилгээ

-Энэ нь талийгаачийн нүдэнд хамгийн сүүлд үлдсэн дүрс бичлэг юм. Шүүх эмнэлгийн задлан шинжилгээний үед алдагдсан гэдэг.

2.Хэргийн газрын хурууны хээ

-Хэдийгээр “Ардчил­сан холбоо” эвслийн нөхдүүд ороод хэргийг баллуурдчихсан гэдэг ч цагдаа нар хэрэгтнийг тогтоох гарын хээг олсон гэдэг юм билээ. Энэхүү гарын хээг тухайн үеийн 18 аймгийн Цагдаагийн хэлтэст хэрэгтнийг эрэн сурвалжлуулахаар илгээсэн ч тус нотлох баримт аймгуудын Цаг­даагийн хэлтсээс нэгэн зэрэг алга болсон.

3.Хавтаст хэргийн гол баримтууд

-УМБГ-ын дарга Д.Алтан­гэрэлийн ахалсан ажлын хэсгийн үед хав­таст хэргээс чухал баримт бичгүүд алга болсон талаар шуугисан. Энэ талаар цаг­даагийн бай­гууллагын удирдлагууд үгүйсгээд л өнгөрөөсөн. Энэ тухай Д.Алтангэрэл даргаас асуу­сан ч “Энд андуурал гарсан байсан. Ажлын хэсгийнхэн хав­таст хэр­гийг дугаараар нь биш наана цаана холиод үдчих­сэн байсан” хэмээн ха­риулж байв.

 4.ТЕГ-аас хүртэл ба­римт алдагдав

-Хавтаст хэрэг ТЕГ-т шилжээд удаагүй байтал хавтаст хэргээс чухал ба­рим­тууд дахин алга болсон гэсэн чимээ ард иргэдийн дунд тархсан. Хэргийн дагуу шалгаж үзээд ТЕГ-ын тусгай архивын дарга асан, дэд хурандаа Д.Тод гэртээ нуусан байсныг илрүүлж байжээ. Ийнхүү “Ард­чиллын алтан хараацай” С.Зориг агсныг хөнөөсөн этгээдийг 5110 дахь хоног дээрээ хайж байна. Гэвч даравч дардайх, булавч бултайх үнэн гэж бий. Энэ хэргийн ээдрээ тайлаг­дана гэж монголчууд 14 жил хүлээлээ. Дахиад хэдэн жил хүлээх юм бол.

Д.Болормаа