Мэдээлэл технологийн эрин үед бүх зүйл нүд ирмэхийн зуур өөрч­лөгдөж байхад зарим ажил урагшлахгүй бахь байдгаараа л байна.

Тодруулбал, Монгол Улсын уул уурхайн салбарын хөгжлийн шинэ үе эхэлж байна. Энэ чухал цаг үед тус салбарт ажиллах хүний нөөцийг бэлтгэх, сургаж дадлагажуулах, хөгжүүлэх асуудал нь Монголын төр, бизнес, сургалт, эрдэм шин­жилгээний байгууллагуу­дын түншлэ­лийн хүрээнд шийд­вэрлэх томоохон асуудал болсон. Гэсэн ч тодорхой ахиц харагдахгүй байгаа. Боловсон хүчин хаана байна гэхээр МҮСҮТ-үүдэд бэлтгэгдэж байгаа хэмээн ам таглах нь энүүхэнд болж.

2000 оны эхээр эрдэс баялгийн үнэ дэлхийн зах зээл дээр сэргэж, нэг үе уналтад ороод байсан манай уул уурхайн салбар хөл дээрээ зогсож, улмаар улсын тэргүүлэх салбар болчихоод байна.

Өнөөдрийн байдлаар тус салбарт 213 аж ахуйн нэгж үйл ажиллагаагаа явуулж, нийт 48 мянган монгол хүн ажиллаж буй нь Монгол Улсын нийт ажиллах хүчний таван хувь нь аж. Монголын гэрэлт ирээдүйг бий болгох эрдэс баялаг манайд асар их байгаа нь дэлхий дахины анхаарлыг зүй ёсоор татдаг. Хамгийн гол нь бид тэр их эд баялгийнхаа эзэн байх ёстой.

Монгол Улсад хэрэгжиж буй томоохон төслүүд

Уул уурхайн салбар­тай холбогдуулан хэрэг­жүүлэхээр хэд хэдэн томоохон төслийг эхлүүлээд байна. Монгол Улс 2016 онд газрын тосоо дотооддоо боловсруулах, өндөр хүчин чадалтай үйлдвэртэй болно хэмээн Засгийн гараас өнгөрсөн долоо хоногт баталгаа гаргасан. Одоогийн байдлаар зургаан аж ахуй нэгжид үйлдвэр барих зөвшөөрөл өгсөн. Хоёр нь ажлаа эхэлсэн учраас монголчуудын олон жил мөрөөдсөн мөрөөдөл биелэхэд ойрхон боллоо гэсэн үг.

Дэлхийн хэмжээний “Оюу толгой”, “Таван толгой”-н төслүүд гараанаас нэгэнт хөдөл­чихлөө. Тэнд ажил ид бужигнаж эхлээд байна. Ирэх жил Оюу толгойд өдөрт 100 тонн хүдэр боловсруулах хүчин чадал бүхий үйлдвэрийг ашиглалтад оруулахаар ажил­лаж байгаа аж. Зөвхөн энэхүү үйлдвэр ашиглалтнд орж, олборлолт эхэлснээр манай ДНБ 30 хувиар өсөх аж.

Нүүрснийхээ нөөцөөр дэл­­хийд хоёрт жагсах Таван тол­гой ордыг ашиглахтай холбог­дох дэд бүтцийн асууд­лыг Монголын төрөөс бод­лого болгон гаргасан. Энэхүү бодлогын бичигт Таван толгой, Сайншанд, улмаар Баруун-Урт, Чойбалсангаар дайруулсан 1000 гаруй км урт төмөр замыг ойрын хугацаанд барьж байгуулах болсон. Өдгөө ТЭЗҮ батлах ажлыг Дэлхийн банкны дэмжлэгтээгээр хий­гээд, 50 хувьд хүрсэн талаар холбогдох хүмүүс нь мэдэгдэж байсан. Мөн баруун босоо тэнхлэгийн төмөр замын төс­лийг ч боловсруулах ажил эхлээд байна.

Түүнчлэн Сайншандад бо­ловс­руулах үйлдвэрийн иж бүрэн цогцолбор барихаар шийд­вэр гаргасан.

Сайншанд манай улсын аж үйлдвэрийн зангилаа төв болон өргөжиж, Монголын дөрөв дэх томоохон хот болох магадлалтай.

Оюу толгой, Таван тол­гойн орд газруудыг ашиг­лахтай холбогдсон дэд бүтэц, үйлдвэрийн хот гээд хэдэн зуун тэрбумаар яригдах ихээхэн хэмжээний бүтээн байгуулалтын ажил өрнөх нь тодорхой.

Гагцхүү эдгээр баялгаа оновчтой нэгдсэн бодлогоор ашиглах, хамтрагч түншүүдээ зөв сонгох, Африкийн болон Латин Америкийн зарим улс оронд гарсан шиг “баялгийн хараал” хэмээх гашуун туршлагыг давтахгүй, хэрхэн тойрч гарах төдийгүй яаж удаан хугацааны үр ашигтай болгон хувиргах вэ зэрэг асуудалд бид онцгой анхаарах учиртайг олон эрдэмтэд анхааруулсаар байгаа билээ.

Өөрөөр хэлбэл, хэдэн улс­төрчдийн популист амлал­­тын золиос болж, өнөөх баял­гаа гадагш нь зарсан мөнгөө өөр хоорондоо сая саяар нь хуваагаад идчих бус, харин баялгаа боловсрол, шинэ тех­нологи, үйлдвэрлэл, бү­тээн байгуулалт, шилдэг ир­гэн болгон ашиглах явдал юм.

Боловсон хүчнээ зөв тодорхойлж, бэлдэх шаардлагатай

Энэ их бүтээн байгуу­лалтаар нийгмийн баялгийг бүтээх эзэд нь хэн бэ гэдэг асуудал тун ноцтой байна. Монголчууд бидэнд энэ их өргөн далайцтай нүсэр уул уурхайн бүтээн босголтод ажиллах үндэсний бэлт­гэгдсэн боловсон хүчин, мэргэшсэн ажилчид бий бил үү. Зангилаа асуудал чухам энд л байна.

Өнөөдөр зөвхөн газрын тосны салбарт л гэхэд улсын хэмжээнд 20 мянга орчим хүн ажиллаж буй. Харамсалтай нь, тэдний 90 хувь нь гадныхан, мэдээж үнэмлэхүй олонх нь хятадууд. Энэ салбарт л гэхэд 11 мянган мэргэжилтэн дутагдалтай байгаа гэнэ. ШУТИС-ийг энэ чиглэлээр жилдээ 20 гаруйхан оюутан төгсдөг нь тун хангалтгүй юм.

“Оюу толгой” төслийн бүтээн байгуулалтын шатанд 4000, олборлолтын үед 3000 хүнийг ажлын байраар хангахаа Оюу толгойгоос мэдэгдсэн. Таван толгой болон бусад уурхайнууд, боловс­руулах үйлдвэрүүдэд, бусад бүтээн байгуулалтын ажилд үүнээс ч олон ажиллах хүчин шаардлагатай байгаа нь тодорхой.

Бусад олон уурхайг оролцуулбал нийтдээ улсын хэмжээнд уул уурхай, газрын тосны салбарт 30 мянга гаруй, боловсруулах үйлдвэрт 10 мянга орчим мэргэжилтэн шаардлагатайн дээр уул уурхай дагасан дэд бүтэц, хот бүтээн босголтод оролцох мөн тооны барилга, зам тээвэр, металлурги, геодози, байгаль орчны гээд төрөл бүрийн мэргэжлийн төдий тооны хүмүүс шаардлагатай.

“Оюу толгойн гэрээг батлах гэж 10 жил хэрэлдэж суух завсраа ядахдаа болов­сон хүчнээ бэлтгээд авчих сөхөө манай улстөрийнхөнд байсан­гүй дээ” хэмээн олон хүн халагладаг нь аргагүй юм.

Уул уурхайн салбарт ажиллагсдын 0.4 хувь нь инженер, 34,4 хувь нь тех­никийн ажилтан, 65,2 хувь нь мэргэжлийн ажилчид байх шаардлагатай гэсэн судалгаа байдаг.

Мэдээж хэрэг энэ салбарт ажиллах хүчнийг 100 хувь дотоодын боловсон хүчнээр хангана гэвэл худлаа. Манай улсад эдийн засгийн хөшүүрэг болох өөр салбарууд хөгжих ёстой. Түүнд бас боловсон хүчин, ажиллах хүч хэрэгтэй. Өөрөөр хэлбэл, уул уурхайн салбарын бүх дарга нараас нь эхлээд бүх цэрэг нь монголчууд байна гэвэл хоёр сая 700 мянгахан бидний хувьд боломжгүй. Тиймээс удирдах түвшний инженер, техникийн чадвар­лаг ажилчдаа гадаадын болон дотоодын их, дээд сургуульд түлхүү бэлдэх шаард­лагатай хэмээн багш судлаачид анхааруулж байна. Хэрвээ уул уурхайн боловсон хүчин гэхээр л МСҮТ-д бэлдэж байгаа хэмээн ам тагласаар байвал цөөхөн хэдэн монголчууд маань хүрз барчихаад гадаадын дарга нарын өмнө бөхөлзөж явах байдал руу орох янзтай болж байна.

Эх сурвалж: “Өглөөний сонин”