УИХ-ын гишүүн Д.Кёкүшюзан Батбаяртай ярилцлаа.

-Ихэнх гишүүн орон нутагт тойрогтоо ажиллаж байна. Таны хувьд хаагуур ажлаа амжуулж явна даа?

-Би ч ялгаагүй, бус­дын адил тойрогтоо ажил­лалаа. Хэдийгээр чуулган завсарласан ч бүлэг болон байнгын хорооны хурал­даанууддаа оролцож байгаа. Хэд хэдэн хуулийн төсөлд оролцсон. Харин сүүлд нэг хуулийн төсөл бичээд, ерөнхийдөө дуусч байна.

-Яг ямар хуулийн тө­сөл юм бэ?

-Монголчуудын маань сэтгэлийг зовоож буй архи­далтын асуудал миний сон­гогдсон Сонгинохайрхан дүү­рэгт ч газар авсан.Тиймээс архитай холбоо­тойгоор хуулийн төсөл бич­сэн, өргөн бариад, хав­рын чуулганаар хэлэлцүүлэх са­наа­тай байна. Энэ хууль хэ­рэгжиж эхэлбэл залуу­чууд, улс оронд нэлээд хэ­рэг­тэй, цаашид нийгмийн бу­химдлыг өөрчлөх боломжтой.

-Манайд уг нь Архидан согтуурахтай тэмцэх тухай хууль бий. Гэсэн ч хэрэгжилт нь тун муу. Тэгэхээр дахиад л нэг хэрэгжихгүй хууль бий болчих юм биш биз дээ?

-Тэмцэх тухай хууль гэхээр хувь хүний ухам­сар­тай холбоотой асуудал бол­чихоод байгаа юм. Энэ хуулийн төсөл маань хувь хүний хүсэл зорилгод нө­лөө­лөхгүйгээр нийгмийг өөрч­лөх хэмжээний хуулийн төсөл болно.

-Тухайлбал?

-Япончуудаас нэлээд са­наа авсан. Тэдний хэрэглэж байгаа архины стандарт их зүгээр санагдаад байгаа юм. Монголчууд орос ах на­раас сурсан 40 гра­дустай архи хэрэглэдэг. Түүндээ дас­чих­сан. Гэтэл бид чинь ази хү­мүүс учраас бие организм тэр хатуу, өндөр градустай архийг хү­лээж авч чаддаггүй. Мөн архины хэрэглээг ба­гас­­гахад савалгаа нь нө­лөөлдөг юм болов уу гэж бо­догдсон. Жишээ нь япон, солонгосчуудыг харахад өөрс­дийнх нь хэрэглээд бай­гаа сакэ, сөжү нь жижиг шил­­тэй байгаа биз дээ. Тэгэ­хээр тэр савалгааны та­лаар ч гэсэн оруулсан.

-Градус багатай, жижиг шилтэй архины хэрэглээтэй болохын тулд үйлдвэрлэлд нөлөө­лөх нь дээ?

-Батлагдлаа, шууд хэрэг­жинэ гэж байхгүй байх. Яагаад гэвэл манайхны бие организм хатуу архинд да­сан зохицчихсон болов уу. Гэхдээ хууль батлагдсан хой­но бидний ирээдүй, хойч үеийнхэнд маш хэ­рэг­тэй. Бид ч анх архи уух­даа гашуун нясууныг нь гай­хаж, ярвайж хэрэглэдэг бай­сан. Харин сүүлдээ дасан зо­хицдог. Энэ хэвээрээ явбал мөн л дасна.

Харин Азийнхны хэрэг­лээ шиг жижиг хэмжээтэй, градус багатай архи бий болс­­ноор тухайн хүний оюун санаанд нөлөө үзүүлж эхэл­нэ. Тухайлбал, тэр хүн өнөөгийн таван шил архийг уугаад ямар түвшинд очих вэ. Жижиг савалгаатай таван шил архи уусны дараа оюун санаа нь гэмт хэрэг хийх хэмжээнд хүртлээ согтуурах уу, үгүй юу гэдгийг бас бо­долцох л хэрэгтэй.

-Тэгвэл хэдэн жилийн дараа үр дүнгээ өгч эхлэх л юм байна даа.Таны сон­гогд­сон дүүрэг хүн ам ихтэй учраас ажил­гүйдэл, архи­далтаар тол­гой цохидог. Харин та 2008 онд нэр дэв­шихдээ ажил­гүйд­лийг буу­руулахын тулд Япон руу ажилд зуучилна хэмээн ам­­лалт өгч байсныг тань са­­наж байна. Энэ ажил юу болсон бэ?

-Японы Чибай хотын за­хир­гаатай хамтран ажил­лах хүч гаргах тухай гэрээ байгуулсан. Олон хүн явж ча­даагүй. Эхний ээлжийн цөө­хөн хүнийг явуулсан.Гэхдээ манай иргэд на­даар хэлүүлэлтгүй сайн мэдэж байгаа. Японд цуна­ми болсноос эдийн засаг хүнд байгаа ч тэд ажиллах хүч авна гэсэн хэвээрээ. Ми­ний хувьд энэ ажил маань удааширсанд нууцгүй хэлэхэд баяртай байгаа. Хэрвээ тухайн үед яараад олон хүн Япон руу явуулсан бол өнөөдөр цунамигаас бо­лоод өчнөөн хүний амины асуудалд орчихсон байхыг үгүйсгэхгүй.

-Энэ чинь ердөө л шалтаг юм биш биз?

-Ажиллах хүч илгээх гэрээ хэвээрээ байгаа. Тойр­гийн маань сонгогчид Япон руу явуулах асуудлыг түр хойшлуулж болох уу гэдэг асуудлыг хэлж байсан. Цу­на­мигаас болоод эхний ээлжинд ажиллахаар явсан за­рим хүн эргээд ирчихсэн байна. Тэнд атомын цахил­гаан станц дэлбэрснээс болж хүн байтугай машин ч оруулж ирэхэд асуудалтай бол­чихоод байгаа шүү дээ.

Цунамигийн үеэр сүйдсэн гүүр, далангийн цэвэрлэгээ болон дахин шинээр барихад ажиллах хүч хэдэн мянгаараа хэрэгтэй. Япончууд монгол­чуудыг ажилд авах илүү сонирхолтой байдаг. Энэ нь магадгүй сонгуулийн шоу болчих байх. Гэрээ хэвээрээ байгаа учраас сонгуулийн дараа энэ ажил дахиад эхэл­нэ. Урьд нь бүртгүүлсэн хү­мүүсийн бүртгэл байгаа, тэднээсээ эхлээд явуулна.

-Сонгуулийн үеэр Япон руу илгээх ажлын хүч чинь дахиад л шоу болж сөхөгдөх нь ээ?

-Энэ үйл ажиллагааны гэрээ хэвээрээ байгаа уч­раас ажиллах хүч гаргах нь тодорхой. Хүмүүс шоу гэж ойлгох эсэх нь тэд­ний л асуудал. Хууль зөрч­сөн асуудал биш учраас өмнөх мөрийн хөтөлбөрөө үргэлжлүүлнэ.

-Мөрийн хөтөлбөр гэс­нээс та сонгогдсон той­рог­тоо хамгийн их хөрөнгө оруу­­лалт хийсэн гишүүнээр то­дорсон нь сайшаалттай хэрэг шүү?

-Намын бүлгээсээ ч хам­гийн их хөрөнгө оруу­лалт хийсэн хүнээр тодорч, намын даргаасаа талархал хүрт­сэндээ баяртай байгаа. Нүдэнд үзэгдэхүйц, түүхэн­дээ байгаагүй хөрөнгө оруу­лалт хийсэн.

Тухайн үед эмнэлэг, биеийн тамирын асуудалд анхаа­­рал хандуулна гэж ам­ласан. Эмнэлэг баригдаж эхэл­сэн. Хүүхэд, залуучууд чө­лөөт цагаа зөв боловсон өнгөрүүлэхэд нь зориулж, мини  парк байгууллаа. Азийн С зэрэглэлийн хөл­бөм­бөгийн хэд хэдэн талбайг барьж өгсөн. Гэр хо­рооллынхонд зо­­риулж спорт талбай барь­сан гэх мэтчилэн бодитой 147 нэр төрлийн хөрөнгө оруулалтыг той­­рог­тоо хийчихээд байна. УИХ, Засгийн газар, улс эх оронд учиргүй том гэрээ хийж, гавьяа байгуулаад баа­тар бол­чихоогүй ч амлалт авсан дүүрэгтээ түүхэнд бай­гаа­гүй хөрөнгө оруулалт хийсэн.

-Гэхдээ УИХ-ын гишүү­ний үндсэн ажил нь хууль са­наачилж, батлуулах биз дээ. Гэтэл та хөрөнгө оруу­лалт хийсэн л гээд байх юм. Таны хувьд аль нь чухал вэ?

-Хөрөнгө оруулалт чу­­хал. Хууль чухал биш бол­чи­хоод байна. Өнөө­дөр Мон­­гол Улсын Сон­гуу­лийн ту­­­хай  хууль  ийм болго­чи­хоод байгаа юм. Хэнбугай нь ч байсан орон нутагтаа юм хийхгүй бол болохооргүй бол­­чихсон.

Пропорциональ систем рүү шилжиж байж л орон ну­таг, дов толгодод биш улс­­даа хэрэгтэй зүйл хийх нөх­­­цөл бүрэлдэнэ. Мажо­ри­тари систем чинь бид­нийг дүүр­гийн депутат л бол­гочихоод байна.

Хууль нь чухал гэдэг ги­шүүд бий. Би тэгдэггүй. Энэ системийг өөрчилж байж л УИХ-ын гишүүн су­мын сургуулийн дээврийн ус гоо­жиж буй асуудлыг ярихаа болино. 76 гишүүний тол­­гой зэрэг ажилласны дүнд улсын эрх ашиг, гадаад, до­­­тоод бодлогын талаар зөв шийдвэр гаргаж ажиллах болно. Бүхий л бололцоогоо шавхана.

Ямар ч хүн дахин сон­гог­дохын тулд тухайн орон нутагтаа л хандах нь тодор­хой шүү дээ.

-Таныг Ховдоос нэр дэв­ших тухай яриа га­раад байгаа. Амлалтаа бие­лүү­лээгүй болохоор бас л тойр­гоо солих гэж байна уу?

-Янз бүрийн л яриа гарч байх шиг байна. Гэхдээ одоо­­гоор гишүүдийн хувьд тэнд, энд гэсэн шийдэл алга. Мэдээж хуучин тойрогтоо нэр дэвших хүсэл их бай­на. Ховд, Орхон аймгаас нэр дэвшээч гэсэн хүсэлт тавьсан.

Ховдод олон жил МАН ялалт байгууллаа. Тэгсэн хэрнээ хамгийн ядуу аймаг хэвээрээ байна. Тиймээс орон нутагт бүтээн байгуулалт хийх чадвартай, бас зориг­тойгоор шийдвэртэй алхам хийж чадах хүн хэрэгтэй байна гэсэн. Гэхдээ ямар нэг тендер, лоббигоор биш. Өөрийнхөө хүчээр яваа, нэр хүндтэй, залуу хүн л хэрэгтэй юм билээ. Ардчиллынхнаас сонголт хийгээд намайг л гэж бодсон бололтой.

Гэхдээ нэгэнт өөрөө ту­хайн орон нутагт тодорхой хэмжээгээр үйл ажиллагаа явуулж, хөрөнгө оруулалт зарцуулсан болохоор бас Сон­гинохайрхан дүүрэгтээ нэр дэвших бодолтой яваа.

-Хуучин тойрогтоо ялалт байгуулж чадна гэсэн итгэл дүүрэн байгаа байх нь ээ?

-Ялалт байгуулна. Маш их итгэлтэй байгаа. Хэд хэдэн судалгаагаар итгэл маань улам баталгаажсан.Сонгинохайрхан дүү­рэгт МАН олон жил үйл ажиллагаа явуулсан. Тэгэх­дээ олон даргын хоорондын тэмцлээс болж ард түмний бухимдал дээд цэгтээ хүрсэн. Тэдний ахуй, амьдрал нь хүнд байна. Одоо бол сон­гогчид ардчиллын хоёр хүн гаргахад их хэмжээний хө­рөнгө оруулалт хийсэн юм чинь гурав, дөрвөн хүн гар­вал юу хийх нь вэ гэдгийг харж, хүлээж байгаа.

Би барилдаж байхдаа л Монгол Улсын УИХ-ын сон­гуульд нэгээр гарна гэж байсан. Тухайн үед дүүр­­гээ­­сээ ч биш хамгийн олон хү­ний саналаар ялалт бай­гуулж чадсан.

-Сонгуулийн хуулиар нө­гөө намын болон өөрийн­хөө на­мын гишүүдтэй өрсөл­дө­­хөөр болчихоод байгаа. Та­­ны хувьд тойрогтоо ийм ит­гэлтэй байгаа хүн на­маас бол асуудалгүй гэж ойл­гог­дож байна?

-Одоогоор тодорхой бус, шийдэгдээгүй асуудал байна. Гэсэн ч би намдаа 100 хувь итгэлтэй байдаг. Кёкүшюзан бол тойргоосоо гараад ирнэ гэсэн бодлоор гаргах байх.

-АН-ын босго мөнгө 50 саяыг төлсөн 99 хүн бий. Тэд­ний хувьд нэр дэвшиж чадахгүй бол харамсалтай л юм даа?

-Мэдээж бүлэг болон на­мын дарга нар ярилцаж, су­далж байж нэр дэвшүүлнэ. Зарим  хүн дургүйцдэг. Бос­гыг  өндөр байна ч гэж хэлдэг, эсрэг байр суурьтай гишүүд ч байдаг. Гэхдээ намд 50 сая төгрөг хандивлаж байгааг би хүлээн зөвшөөрдөг. 100 сая байсан ч өгнө. Намдаа өгч байгаа чинь улсдаа л өгч байгаа хэрэг. Их, бага хэм­жээндээ биш. Юу хийх нь вэ гэдэг нь чухал. Мөнгө өгсөн ч нэр дэвшүүлэхгүй бай­лаа гэхэд би гомдохгүй. Ард­чилсан нийгмийн үндсэн чанар нь тэр. Бид үзэл бод­лоо чөлөөтэй илэрхийлэх бо­ломжоор хангагдчихаад бай­гаа. Би ч өөрөө их дураа­раа хүн. МАН-ын зарим за­луу ги­шүүнээс би ичдэг юм.

-Яагаад, юунаас нь ичдэг юм бэ?

-Хэлж, ярих гэснээ өөрийн­­­­­­­­­­­­­­хөөрөө илэрхийлж ч ча­­дахгүй. Амаа  барьж, тол­­­­гой сэгсэрчихсэн явж бай­­даг шүү дээ. Тэгэхэд ма­най намынхан үзэл бодлоо чө­лөөтэй илэрхийлдэг. Са­­­­­­­­­­­­­­налаа өөрийнхөөрөө өг­дөг. Хэрвээ би МАН-ын ги­­­­шүүн байсан бол дарга на­­­рын харцаар гар өр­гөж, өөрийнхөө саналыг илэр­хийлж чадахгүйгээсээ болоод дундаас нь буцчихсан. Хич­­­нээн УИХ-ын гишүүн бол­­сон ч өөрийнхөө саналаар биш, эсвэл тухайн асуудлыг мэдэхгүй байж хүчээр кноп дарсан бол чуулганаас зуга­таад, онигоонд орчихсон явах байсан байх.

-Зугтахгүй, бас чичлүү­лээд зүтгээд яваа залуус олон байна. Ж.Энхбаяр сай­даас эхлээд л?

-Би Ж.Энхбаярыг 100 хувь дэмжиж байгаа. Залуу хүн юм хийж, туршлагажих ёстой. Яах вэ алдаа гар­га­сан. Э.Бат-Үүл, Р.Гон­чиг­дорж гишүүн нарын үгэнд ороог­доод нэлээд асуудал үүс­­гэлээ. Өөрөөр хэлбэл хоёр том муурын сахлаар оролд­­­­сон нэг нөхөр л гараад ирсэн.

Заавал намаар талцаад байх биш залуучууд бие биеэ дэм­жиж, хамтарч зүтгэж, ажил­лах ёстой шүү дээ.

Эх сурвалж: “Өглөөний сонин”