“Долдугаар сарын 1”-нд эмх замбараагүй байд­­лыг зохицуулах үүрэг­­тэй ажилласан цаг­даагийн хурандаа нар шүүгдэгчийн ши­рээнд анх удаа суулаа. Хошууч генерал Ч.Амарболд, ху­рандаа О.Зоригт, Ш.Бат­сүх, О.Ганбаатар нар өнгөрсөн дөрвөн жилийн ху­гацаанд хүн амины хэр­гийн ял­лагдагч, албан тушаалын хэргээр өр­шөөгдөгсөд, эцэст нь цэр­гийн гэмт хэрэг үйлд­сэн гэх үндэслэлээр ийн шүүг­дэхэд хүрээд бай­гаа юм. Өдийг хүртэл дан­даа гурав­дагч этгээ­дүү­дээр өөрсдийгөө өмөө­рүүлж, хамгаалуулж байсан тэд шүүгдэгчийн суудалд суух­даа өнөө хүртэл хадгалж нөөж байсан аргаа хэрэглэв. Тэр нь дөрвөн хүн буу­дуулж, цөөнгүй хүн галт суманд шархдах үед Ерөн­­хийлөгч, Ерөнхий сайд, УИХ-ын дарга, Хууль зүй, дотоод хэр­гийн сайдаар ажиллаж бай­сан эрхмүү­дийг шүүх тан­химд дуудаж, нүү­рэлдэх гэнэ. Томчуудын мэдүүл­гүүдээс нь үймээ­ний үеэр хэн галт зэвсэг хэрэглэх тушаал өгч, дөр­вөн хүний алтан амийг хөнөөхөд хүр­гэсэн нь тодорч мэднэ.

Хурандаа нар ялгүй үлдэх энэ мэт арга саам хэрэглэж суухад шүү­хийн гадна эхнэрүүд нь, цаг­дааг өмөөрөгсөд тэдний бамбай болж хэвлэ­лийнх­ний өмнө уйлц­гааж байлаа. Тэд “Цаг­даа­гийн байгууллагад насаараа ажиллаж, ху­рандаа болт­лоо гавьяа байгуул­сан хүмүүсийг ямар буруу хэрэг хийсэн ч төр шийт­гэх ёсгүй. Өр­шөөснөөрөө өршөөгөөд өнгөрөх ёс­той” гэж мэдэгдэв. Үймээ­ний үеэр хүүгээ алдсан ээжүүд дөрвөн жи­лийн турш уйлж явахад хуран­даа нарын ар гэрийнхэн болон тэднийг магтан дуулагчид хааяа гарч ирээд “Төрийн цагдаа. Энэ төрд бай­гуулсан гавьяатай гавьяатнууд” мэтээр ярьж эхэлдэг. Та­лийгаачийн ээж Д.Үр­жинсүрэнгийн “Биднийг дөрвөн жил уйлж явахад эд нар хаана явсан юм бэ” гэж хэлсэн нь голтой л үг. Учир нь өнгөрсөн хугацаанд хурандаа нар огт чи­мээгүй, юу ч бо­лоогүй мэт явцгаа­сан.

ХҮН АМИНЫ ХЭРЭГТ ХУРАНДАА НАР ЯАГААД ХОЛБОГДОВ 

2008 оны долдугаар сарын 1-ний шөнө Онц байдал зарласны дараа дөрвөн хүн буудуулж амиа алдсан. Ерөөсөө л МАХН(МАН)-ын байр, Гадаад харилцааны яам хооронд дөрвөн сайхан залуугийн амийг буудаж хөнөөчихсөн хэрэг. Хоёрынх нь яг эрүүнд онож бууд­санаас харахад бэлтгэгдсэн мэргэн буучид болов уу гэмээр. Тэр шөнө хэргийн газарт цагдаагийнхан үзлэг хийж, шалгалт эхлүүлээд байсан юм. Тэгтэл Онц байдлын бүсэд цагдаа нар ажиллаж байсан гэх үндэслэлээр хэргийг Улсын ерөнхий прокурор (УЕП)-ын дэргэ­дэх Мөрдөн байцаах алба татан авч шалгаж эхэлсэн. Улмаар Цаг­даагийн ерөнхий газрын даргын үүрэг гүйцэтгэгч хошууч генерал Ч.Амарболд, Нийслэлийн цагдаа­гийн газрын дарга О.Зоригт, Эргүүл хамгаалалтын газрын дарга Ш.Бат­сүх, Хэв журмын газрын дарга О.Ганбаатар болон галын шуга­манд ажиллаж байсан арваад цагдааг хүн амины хэрэгт холбог­дуулан шалгаж эхэлсэн. Мөрдөн байцаалтын шатанд тэднийг хори­ход зарим нь өлсгөлөн зарлаж, ар гэрийнхэн нь суулт хийж тэмцэж байлаа. УЕП-ын дэргэдэх Мөрдөн байцаах албаныхан цагдаа, тэд­ний ар гэрийнхний шахалтаар батлан даалтад гаргахаас аргагүй болсон. Хурандаа нар болон, цаг­даа­гийн алба хаагчдыг нийгмийн хэв журам зөрчин, олон нийтийг илтэд хүндэтгэхгүйгээр, үл ялих шалт­гаанаар, хүч чадалтай, давуу гэдгээ харуулах гэж хүнийг санаатай алсан гэх үндэслэлээр Эрүүгийн хуулийн 91 дүгээр зүйлд зааснаар шалгаж байв. Мөрдөн байцаал­тын шатанд зүйл ангийг өөрчилж, хурандаа нар болон алба хаагч­дын хэргийг тусгаарласан билээ. Тодруулбал, цагдаагийн дарга нарыг албаны эрх мэдлээ хэт­рүүлсэн, албан үүрэгтээ хайнга хандсан гэх үндэслэлээр Эрүүгийн хуулийн 236, 272 дугаар зүйлд зааснаар яллах дүгнэлт үйлдэн прокурорт шилжүүлсэн. Дээрх зүйл анги нь бүхэлдээ Өршөөл үзүүлэх тухай хуульд хамрагдсан учраас 2010 оны хоёрдугаар сард хэргийг хэрэгсэхгүй болгосон юм. Үүний дараа хохирогчид Улсын ерөнхий прокурорт хэргийг сэргээж шалгах тухай өргөдөл хүргүүлсэн. Улмаар тухайн үед Ерөнхий прокуророор томилогдоод байсан Д.Дорлигжав хавтаст хэргийг дахин сэргээн шалгах үүрэг өгсөн билээ. Тэгэхдээ Эрүүгийн хуулийн огт өөр зүйл ангиар буюу хурандаа нарыг цэр­гийн гэмт хэрэг үйлдсэн гэх үндэслэлээр яллаад байгаа юм. Тэгэхээр өмнө нь шалгаж байсан зүйл ангид холбогдох хэрэг нь өршөөгдсөн хэвээр байгаа. Өмнө нь яллаж байсан албан тушаалын хэргээс ялгаатай нь энэ зүйл анги захирагч эрх мэдлээ хэтрүүлсэн, бүрэн эрхээ хэрэгжүүлээгүйгээс онц их хэмжээний хохирол учирсан гэх үндэслэлтэй юм. Мөн Цэргийн эсрэг гэмт хэрэг бүхэлдээ Өршөөл үзүүлэх тухай хуульд хамаарахгүй. Тиймээс шүүгдэгчдийн ар гэ­рийн­хэн болон өмгөөлөгчид нь “Өр­шөөгдсөн хэргийг дахин сэргээлээ” гэж улс төр хийх нь явуургүй аж. Шүүх хурлаар дөрвөн хүний амийг хэн хөнөөснийг биш захирагч ямар учраас галт зэвсэг хэрэглэх тушаал өгсөн, үүнээс үүдэж ямар хохирол учирсныг шүүх юм. Ер нь хохи­рогчдын ар гэрийнхэн болон иргэд “үймээн”-ий гэх тодотголтой хэргийг үнэн зөвөөр нь шийдэхийг шүүхээс шаардаж буй.

БУУДАХ ТУШААЛ ХЭН ӨГСӨН БАЙЖ ТААРАХ ВЭ 

Цагдаагийн дарга нар Ерөн­хийлөгч асан Н.Энхбаяр, Ерөнхий сайд асан С.Баяр, Онц байдлын штабын дарга Ц.Мөнх-Оргил, УИХ-ын дарга асан Д.Лүндээжанцан нарыг шүүх танхимд гэрчээр дууд­лаа. Тэгэхээр тэдний хэн нэг нь цагдаагийн дарга нарт галт зэвсэг хэрэглэхийг зөвшөөрсөн байж мэдэх нь. Хэрэв тийм биш бол тэдгээр хүмүүсийг дуудах ёсгүй. Хэн нэг нь буудах тушаал өгсөн учраас л хурандаа нар тэдгээр хүмүүсийг дуудуулсан болж таарах гээд бай­на. Чухам хэн нь байж таарах вэ.

Н.ЭНХБАЯР

“Долдугаар сарын 1”-нд Ерөн­хийлөгч асан Н.Энхбаяр Төрийн ордноос цухуйгаагүй. Тэрбээр үймээний талаарх мэдээллийг тухайн үеийн Ерөнхий сайд С.Бая­раар дамжуулан авч байсан гэдэг. Өдөр нь намуудын дарга нартай хуралдаж, жагсаал цуглаан юунаас үүдсэн талаар хэлэлцэж өнжсөн. Үдэш нь Ерөнхий сайд Онц байдал зарлахыг шаардахад Ч.Амарболд генералыг дуудаж мэдээлэл авс­наа ярьдаг. Тухайн үед Ч.Амар­болд генерал “Манай цагдаагийн байгууллага, дотоодын цэрэгтэй хамтраад байдлыг тогтоож чадна” гэж байсан тухай Ерөнхийлөгч асан хожим ярьсан. Төд удалгүй С.Баярын дарамт, шахалтаар шахам Онц байдал зарлах тогтоол гаргасан тухайгаа ч учирладаг. Н.Энхбаяр өөрийгөө Онц байдал зарлахаас ямагт татгалзаж байсан гэдгийг онцолсоор байгаа.

С.БАЯР

С.Баярын хувьд “Долдугаар сарын 1”-нд өдөржин намынхаа байранд бүгсэн. Жагсагчид түүнийг гарч ирээд шаардлага хүлээгээд ав гэхэд ч толгойгоо цухуйлгалгүй байсаар цуглааныг үймээн болгож хувиргасан. Тэр бүхэл өдөржин жагсагчдын доромжлол, хатуу үгийг сонсч, намынх нь байр шатаж эхлэхэд ч дотор нь сууж байсан. Н.Энхбаярын ярьснаар тэр өдөр хамгийн хатуу байр суурьтай нь С.Баяр байсан гэх. Өдөржин до­ромжлуулсан эр хүний өшөө хор­сол буцалсан ч байх талтай. Н.Энхбаярын ярьснаар С.Баяр “Цагдаа миний эрх мэдлийн хү­рээнд ажилладаг. Онц байдал зарлахгүй бол би цагдааг татаж, намын байрыг зөнд нь орхилоо шүү” гэж дарамталж байсан гэдэг. Бүр Ерөнхийлөгчийн дэргэд “Цаг­даагаа тат” гэсэн үүргийг Ч.Амар­болдод өгсөн гэдгийг ч ярьсан. Бас түүнийг цагдаад нөлөөгөө тогтоо­хын тулд ЦЕГ-ын даргын үүрэг гүйцэтгэгчээр Ч.Амарболдыг то­мил­сон гэж хардаж байгаагаа ч Н.Энхбаяр нуугаагүй. Ер нь үймээ­ний үеэр хүний амь эрсэдсэнд Н.Энхбаяр С.Баярыг байн­га буруутгадаг. Тиймээс ч энэ бүхний хариуцлагаас зугтаж, эмчилгээ хийлгэх далимаар С.Бат­болдод ажлаа шилжүүлсэн гэдэг шүүмж­лэл дагалддаг.

Ц.МӨНХ-ОРГИЛ

Үймээний талаар хамгийн дуугүй байгаа нь Ц.Мөнх-Оргил. 2008 онд манай сонинд ярилцлага өгснийг нь эс тооцвол энэ талаар байр сууриа илэрхийлээгүй гэхэд болно. Хууль зүй, дотоод хэргийн сайдаар ажиллаж байсан тэрбээр “Долдугаар сарын 1”-нд намынхаа байранд өнжсөн. Тэгэхдээ Цаг­даагийн ерөнхий газрын даргын үүрэг гүйцэтгэгчтэй утсаар холбог­дож байдлыг сонсч байсан гэдэг. Намынх нь байр шатаж эхлэх үед Төрийн ордонд очиж Үндэсний аюулгүй байдлын зөвлөлийн ху­ралд оролцон, Ерөнхийлөгчөөс Онц байдал зарлахыг хүссэн гэдгээ ярьсан. Тэрбээр Онц байдлын штабын даргаар ажиллаж байсан. Онц байдлын үед Штабын даргын үг хууль байдаг. Тэр утгаараа цагдаагийн дарга нарт өгсөн түү­ний үүрэг даалгаврыг биелүүлэ­хээс аргагүй. Ц.Мөнх-Оргил манай сонинд өгсөн ярилцлагадаа “Аж­лын шаардлагаар цагдаагийн зарим албан хаагчид буутай явдаг. Тэгээд хэн нэгэн бусдын амь на­санд халдах, мөн өөрийнх нь амь насанд халдах тохиолдолд түүнийгээ хэрэглэх эрхтэй” гэдгийг онцолж байсан удаатай. “Долдугаар сарын 1”-нээс хойш Ц.Мөнх-Оргил улс төрийн карьер төдийлөн хөөхгүй, нам жим болсон хийгээд хэвлэлээс дөлөх болсон нь бас нэг хардах сэжим болдог.

Д.ЛҮНДЭЭЖАНЦАН

УИХ-ын дарга Д.Лүндээжанцан тухайн үед сонгуулийн ажилтай Өвөрхангай аймагт явж байсан. Үймээний талаар утсаар мэдээлэл аваад долдугаар сарын 2-нд яаран ирсэн гэдэг. Гэхдээ тэрбээр яах аргагүй Төрийн гурван өндөр­лөгийн нэг. Тиймээс ч шийдвэр гаргахад оролцсон байх талтай. УЕП-ын дэргэдэх Мөрдөн байцаах албаныхан түүнээс тайлбар авна гэж байсан ч хавтаст хэрэгт хэлсэн үг нь орсон эсэх нь тодорхойгүй. Харин одоо шүүх танхимд гэрчийн мэдүүлэг өгөх болчихоод байгаа юм.

ЯАГААД ЦАГДАА БУУДСАН ГЭЖ

Цагдаагийн хурандаа нар аюу­лыг өөрсдөөсөө зайлуулахын тулд тухайн үеийн эрх баригчдыг шүүхэд дуудсан. Тэгвэл яагаад заавал цагдааг хүн буудсан гэж шалгаж, удирдлагуудыг нь шүүх гэж байна вэ. Тухайн үед Онц байдлын бүсэд цагдаа нараас өөр хүн нэвтрүүлээгүй. Хар машинтай залуус давхиад байсан гэх цуу байдаг ч цагдаагийн алба хаагч “Бид хар машинтай явсан” гээд мэдүүлчихсэн байгаа. Мөн цөөнгүй цагдаа галт зэвсэг хэрэглэсэн, хэргийн газар дахь нотлох барим­таа шөнө дөлөөр устгаснаа мөр­дөн байцаалтын шатанд мэдүүл­сэн гэдэг. Хамгийн гол нь Онц байдлын бүс тогтоочихоод үй түмэн зэвсэгтэй цагдаа язганаж байхад тэднээс өөр хүн буудаад явж байна гэдэг цэвэр үлгэр юм. Үүнээс гадна үймээний үеэр цагдаа нар хамгийн хүнд нөхцөлд ажилласан. Хэврэг бамбайнаас өөр хамгаалах хэрэгсэлгүй цагдаа нарыг жагсагчид хайр гамгүй зодож байсан. Харин Онц байдлын дараа цагдаагийнхан 800 шахам иргэ­нийг “Дэнжийн 1000”-д аваачих замдаа хэрхэн тамлаж байсныг бид мэдээлж байлаа. Хамтран зүтгэгчдээ зодуулсанд хорссон цагдаа нар галт зэвсэг хэрэглэн өшөөгөө аваагүй гэх баталгаа байхгүй. Хэрэв тийм бол цагдаа нарт тушаал өгсөн дарга нараас гадна дураараа авирласан цагдаа нар ч ял шийтгүүлэх хууль бий.

Ц.ӨРНӨХ

ӨДРИЙН СОНИН