Ерөнхийлөгчийн сонгууль ид дундаа өрнөж, саналаа өгөх өдөр хаяанд ирлээ. Үнэн хэрэгтээ сонгогч олон гурван нэр дэвшигчийн аль алинд нь тийм ч таатай бус хандаж байна. АН, МАН-ынхан нэр дэвшигчээ “зөв харан инээж, буруу харан уйлж” утгаж байгаа бол МАХН-ынхан ч ялгаагүй. Нам дагаж амьжирахын мөр хөөсөн нөхдийн хувьд яах аргагүй цэцэг барин угтаж, сүү өргөн үдэж байна. Түүнээс нийт түмний хандлага тэс өөр байгааг нуух юун. Энэ бүгдээс харвал айсуй сонгуулийн саналын хувь хүрэхгүй юм биш биз гэсэн хардлага төрж сууна. Яахав, иргэнийхээ үүднээс заавал саналаа өгөх ёстой гэж ухамсарласан хүмүүс олон байна. Гэхдээ тэд “Даанч дэмжих хүн алга. Өгөхөөс л хойш М.Энхболдод саналаа өгөхөөс, эсвэл Х.Баттулгад, нөгөө бол С.Ганбаатарт өгөхөөс” гэсэн хүмүүс л олон таарна. Үүнээс харвал энэ гурван нэр дэвшигчид онцгойрон харагдах хүн байхгүй бололтой.

      Юуны өмнө 1992 оноос хойш санал өгч, гоё сайхан үгэнд хууртаж хаширсан түмний сонгуулийн идэвх жилээс жилд буурч ирсэн үзүүлэлт ч нэгийг өгүүлнэ.Нөгөө талаас хорин жилийн өмнө амлаж байснаа өнөөдөр ч амлаад явж байгаа мухардсан нэр дэвшигчдэд итгэх итгэл тэр чигтээ алдарчээ. Улстөрийн нам гэдэг зүйлийг үзэн ядах байдал дээд цэгтээ тулсан гэхэд нэг их хол зөрөхгүй. Дээр дурдсанчлан, тухайн намын нэр дээрээс алба залгуулж тэдний үлдэгдлийг долоож  суугаа хэдэн хүн л амаа үдүүлсэн мэт суух байх. Түүнээс Монгол Улсад үйл ажиллагаа явуулж байгаа улстөрийн намуудыг ойшоон үзэх хүн өдрөөс өдөрт ховордож байна. Энэ нь намуудаас тэс өөр үзэл баримтлал хүсэх болсны шинж биз ээ. Ингэхийн тулд бүх намууд татан буугдаад эргээд үзэл бодлоо уралдуулж шинэ ертөнц үүсгэхээс өөр гарц алга. Үүнийг өнөө биш юмаа гэхэд маргааш хийж таарна. Цаг үе өөрөө шаардаж байгаа хэрэг. Энэ ч дараагийн асуудал. Ингэхэд Ерөнхийлөгчийг сонгох өдөр ирц хүрдэг байгаа даа.

        Бид долоо дахь удаагаа Ерөнхийлөгчийн сонгуульд санал өгөх гэж байна. Анх 1993 онд П.Очирбатыг өргөмжилсөн сонгуульд нийт сонгогчдын 92.7 хувь саналаа өгсөн бол 1997 онд Н.Багабандийг 85.8 хувь, 2001 онд 82.9  хувиар өргөмжилсөн байна. Энэ бол сонгогчдын мэдээллийн сан бохирдоогүй байсан сайхан цаг. Үүнээс хойш 2005 онд Н.Энхбаярыг сонгосон сонгууль 75 хувийн санал руу уруудаж ирсэн бол 2009 онд Ц.Элбэгдоржийг сонгоход 73.8 хувь болж буурсан үзүүлэлт бий. Үүний өмнөх буюу 2013 оны сонгууль 63.5 хувь болж буурсан зэрэг зогсолтгүй уруудаж ирсэн статистик мэдээлэл байна. Сонгогчдын ирц уруудах болсон хэд хэдэн шалтгаан бий.

       Нэгдүгээрт, шинэ тутам сонгууль өгч эхэлсэн, хоёрдугаарт, худал хуурмаг амлалтад сонгогчид итгэдэг байв. Гуравдугаарт, сонгогчид бохир мэдээллээс асар хол байв. Дөрөвдүгээрт, нэр дэвшигч хүмүүсийн жудаг өнөөдрөөс арай дээр байв. Тавдугаарт, хэвлэл мэдээллийн орон зай хязгаарлагдмал байв. Ер нь бол ард түмний гэнэн сэтгэхүй дээр хорин хэдэн жил тоглож байгаа намууд шүү дээ. Харин өнөөдөр сонгогчдын боловсрол тэгтлээ өсчихөөгүй ч сайн муугаа ялгах хэмжээнд очсон. Тэр тусмаа Ерөнхийлөгчийн сонгуульд дэвшигчдийн нэрс сонгуулиас сонгуульд бохирдож, Н.Энхбаяраар дамжин Ц.Элбэгдоржийн үед ирэхэд сонгогчдын зүгээс ямар ч хүндлэл үгүй болжээ. Түүнчлэн хэвлэл мэдээллийн хязгаарлагдмал байсан орон зай бараан сүүдрээр хүрээгээ тэлж, хүмүүс сайн муу мэдээгээ ялгах чадваргүй мэдээллийн шуурганд даруулж байна. Хэний ч хамаагүй бичсэн ишлэлтэй, ишлэлгүй мэдээллийг мэдлэг болгон ашиглагч мэргэн цоохрууд цахимаар дүүрсэн нь ч гай болж байна. Энэ мэт хүчин зүйлс нөлөөлж байгаа учраас сонгуулийн ирц хүрэх эсэх нь ихээхэн эргэлзээтэй. Тэр тусмаа энэ удаагийн нэр дэвшигчдийн тухайд байдал чамгүй хүнд харагдаж байна.

      МАН-аас нэр дэвшигч М.Энхболд, АН-аас нэр дэвшигч Х.Баттулга нарыг Ерөнхийлөгчийн сонгуульд нэрээ дэвшүүлэх хүмүүс биш гэж үзэх хүмүүс цөөнгүй байгаа нь эргэлзээ төрүүлсэн хэрэг. МАХН-аас нэр дэвшигч С.Ганбаатарын хувьд бол бүр ч ярилтгүй. Гэхдээ С.Ганбаатар нь саналын хувь хүргэхгүй байх нэг том шалтгаан болж байгааг дурдах хэрэгтэй. Цээжээ дэлдэж шоудаж сурсан С.Ганбаатар нийт массад чамгүй орон зайгаа бүрдүүлчихсэнд хамаг учир оршино.

    Өнгөрөгч 2013 оны Ерөнхийлөгчийн сонгуульд МАХН-аас өрсөлдсөн Н.Удвал нийт сонгогчдын 6.5 хувийн санал буюу 80 гаруй мянган хүний санал авч, үндсэндээ МАН-аас нэр дэвшигч Б.Бат-Эрдэнийг унагачихсан гэхэд болно. Ялалт байгуулсан Ц.Элбэгдорж ч арай гэж 50 хувийн босгоо давсан. Үүнээс харвал С.Ганбаатар Н.Удвалын саналаас давж тусна уу гэхээс наана унахгүй. Энэ олон шалтгааны үүднээс сонгуулийн саналын хувь хүрэхгүй байх магадлал өндөр байна.

С.Ууганбаяр

Шуурхай.мн