Э.Бат-Үүл өөрийг нь С.Зориг агсны амийг хөнөөсөн хэрэгт холбогдуулан шалгаж байгаа асуудлыг өөрөө анх олон нийтэд дэлгэсэн билээ. Түүнийг мэдэгдэл хийснээс хэд хоногийн дараа хяналтын прокурор Б.Батжаргал мэдээлэл өгөхдөө “Хэрэг гарсны дараа хэргийн газарт нэвтэрсэн бүх хүмүүсээс холбогдох шинжилгээний дээж авсан. Э.Бат-Үүлийн хувьд өмнө нь хурууны хээний шинжилгээний дээж хэд хэдэн удаа авч байсан. Хэрэгт мөрдөн байцаалтын ажиллагаа явуулж байгаа ажлын хэсгийн мөрдөн байцаагч нараас шинжилгээ авах шаардлагатай байгааг өөрт нь мэдэгдэж байсан боловч тодорхой шалтгааны улмаас хойшлуулж байсан. Харин сая авсан хурууны хээ, үс, цусны шинжилгээний хувьд хуульд заасан үндэслэл журмын дагуу мөрдөн байцаагчийн эрх хэмжээний хүрээнд хийгдсэн ажиллагаа юм.” гэж хэлээд байгаа.

Тэгвэл Э.Бат-Үүлийн тухайд өөрийнх нь эрхийг зөрчсөн үйлдлүүд хийгдсээр байна гэж үзэж байгаа. Тэрбээр нөхцөл байдлын талаар дараах зүйлийг өгүүлжээ. Тэрбээр “Би яагаад хууль нэхээд байгаа юм бэ. Би өнөөдөр гаднаас адис хүртэн, дарангуйлагч болохоор гэтэж яваа өөдгүй этгээдийн шунахай зорилгод өртөж хэлмэгдчихгүйн тулд хуулийг нэхээд буй. Хууль л намайг хамгаална. Ер нь бусад хүний тухай яригдсан үед ч би хуулийн байгууллагын ажилтнуудаас хуулийг нэхэж байдгийг хүмүүс мэднэ. Ардчилсан намын гишүүн ч бай, Ардын намын гишүүн ч бай хэнийг ч гэсэн мөрдөн шалгах тухай яриа гарахад, зөвхөн хуулийг ягштал баримтлах учиртай гэдгээ УИХ-ын танхимд ч, Ганц худагт ч, гудамжинд ч хэлж байсан. Бидний хэн нь ч байлаа, нэн ялангуяа улстөрчид ийм байр суурьтай байх ёстой. Учир юу гэвэл ингэснээрээ бид өөрийгөө хэлмэгдэхээс хамгаалаад зогсохгүй тиран тогтох аюулаас нийгмээ хамгаалах юм. “Хууль зогсоход дарангуйлагч амилдаг” гэдгийг хуульчдаас гадна бас улстөрчид байнга санах хэрэгтэй.

Би шалгуулах хүсэлтэй гэдгээ байцаагчдаа хэлээд байгаа. Гол нь хууль зөрчихгүй байхыг шаардаад байгаа юм.Эрүүгийн болон Эрүүгийн байцаан шийтгэх хуулийг хэн нэгнийг,тэр дотроо тухайлан намайг хаацайлах зорилгоор гаргаагүй юм шүү дээ. Харин ч гэмт хэргийг илрүүлэхэд зориулсан хууль. Тийм учраас хуулиа чандлан барихаас халгаад байх шаардлагагүй юм. Би хувьдаа хуулийн дагуу байцаалтыг явуулбал мэдүүлэгээ өгмөөр байна, шалгуулмаар байна. Ядахдаа цагаан малгай гэхээс өөр ямар үндэслэлээр намайг бусадтай бүлэглэн, ямар улс төрийн зорилгоор нөхрийгөө хөнөөсөн гээд байгааг сонсмоор байгаа юм. Гэтэл байцаалтын үйл ажиллагаа хууль зөрчиж явагдаад байдаг.Сэжигтнээр тооцсон хоёр тогтоолтой. 2000 онд үйлдсэн, нийтэд ил яригдаж ирсэн, тэгтлээ хэзээ ч юм нууцаар зэрэглэчихсэн. Нөгөөх нь 2016 онд сая шинээр зүйлчилж журамласан гэх тогтоол. Тэр нь нууц биш. Байцаагчаасаа аль нь хүчинтэй юм бэ гэхээр хоёулаа хүчинтэй гээд байв. Нэг хэрэгт сэжигтэнд тооцсон хоёр тогтоол үйлдэж байсан тохиолдол хуулийн практикт байгаагүй гээд хуульчид ихэд гайхаж байх юм. Тэгтэл, хууль зөрчин байж тогтоол үйлдсэн шалтгаан нь арав гаруй хоногийн дараа өмгөөлөгч болон надад ойлгогдож эхэлсэн юм. Сүүлийн тогтоолыг давхардуулан үйлдсэн зорилго нь улс төрийн зорилгоор бусадтай бүлэглэн Зоригийг хөнөөсөн хэмээн яллагдагчаар татах явдал байжээ. Сэжигтнээр тооцсоноос хойш нэг л удаа мэдүүлэг авсан шүү дээ. Мөрдөн байцаалтыг анхнаасаа буруутгах санаа зорилгоор явуулах нь хуулиар хамгийн хориотой зүйл билээ. Ийнхүү илтэд хууль зөрчөөд байхаар нь мэдүүлэг өгөхөө зогсоосон. Энэ бол миний зүгээс хуулиа ягштал дагасан үйлдэл юм. Эрүүгийн байцаан шийтгэх хуулиар миний мэдүүлэг өгөхгүй байх эрхийг баталгаажуулсан байдаг юм. Энэ бол мөрдөн байцаалтанд саад учруулж байгаа хэрэг биш, харин хууль бус үйл ажиллагаанаас өөрийгөө хамгаалж буй явдал билээ.

Хангалттай нотлох үндэслэлтэй хэмээн яллагдагчаар татсан гэх атлаа долоо хоногийн дараа урьд нь авч байгаагүй харьцуулсан шинжилгээ хийх зорилгоор үс, цус, шүлс, хурууны хээ зэргийг авсан. Ийнхүү шинжилгээ авч байх агшинд намайг прокуророос хорихыг шахаж байгаа тухай өмгөөлөгч бид хоёрт дуулдсан. Шүүхийн шийдвэрийн тухай дурдах нь бүү хэл прокурор шахаад байгаа тухай л ярьцгаав. Энэ нь хавтаст хэрэгт холбоогүй мэдээлэл учраас би бичиж байна. Мөрдөн байцаах үйл ажиллагаа хуульд нийцэж байгаа эсэхэд хяналт тавих учиртай прокурор маань намайгаа хорихыг хууль бусаар шаардан шахаж байгааг дуулаад үнэхээр зэвүү хүрч байлаа. Би мөрдөн байцаах үйл ажиллагаанд ямар ч саад учруулаагүй. Дуудсан цагт нь байцаагч дээрээ очдог байсан. Хорих гэж байгааг нь дуулаад хэвлэлийн бага хурал хийсэн. 2000 онд намайг ямар ч хуулийн үндэслэлгүй цагдан хорьж байсан юм аа.

Прокурорын зүгээс явуулж буй үйл ажиллагаа тун хачирхалтай байгаа. Нэг жишээ л гэхэд тухайн хэргийг мөрдөн шалгах явцад хяналт тавьж байгаа гэх прокурор Батжаргалын ярилцлага ёстой гайхашрал төрүүлж байна. Сэжигтнээр татсан тогтоол Төрийн нууцын тухай хуульд хамаардаггүй. Гэтэл хамаатай мэтээр гөрдсөн байна.Үнэндээ сэжигтэн яллагдагчаар татсан тогтоол нууц байвал хүнийг хэрэгт холбогдуулан шалгаж байгааг яаж мэдэгдэх юм бэ. Маш нууц сэжигтэн, яллагдагч гэж байдаг хэрэг үү. Бас тэгээд хэрэгсэхгүй болгочихсон тогтоол юм бол нууцалдаг нь юу гэсэн үг вэ. Онигоо юм уу. Мөн мөрдөн байцаагчаас, хяналтыг Батжаргал прокурор тавьж байгаа бөгөөд сэжигтнээр татсан өмнөх тогтоол хүчинтэй хэмээн надад болон өмгөөлөгч нарт маань хэлсэн юм. Гэтэл прокурор “…2000 онд сэжигтэн яллагдагчаар татсан үйлдлийг хэрэгсэхгүй болгож шийдвэрлэсэн..” гэж нийтэд мэдэгдээд байдаг. Хэн худлаа яриад байгаа юм бэ. Байцаагч уу,прокурор уу?

“… хурууны хээний шинжилгээний дээж хэд хэдэн удаа авч байсан”, “…мөрдөн байцаагч нараас шинжилгээ авах шаардлагатай байгааг өөрт нь мэдэгдэж байсан” гэх зэргээр бас л худлаа ярив. Яалаа гэж энэ вэ.

Харьцуулсан шинжилгээ гэдгийг 18 жилийн дараа яллагдагчаар татаж байгаад авдаг хэрэг үү. Үнэхээр сэжигтэй. Санаатай буруутгах зорилгоор яваад байна гэж хардахаас өөр аргагүй.

Тэгээд л хууль хаана байна, прокурор хаана байна гэхээр прокурор маань эргэж улам эргэлзээтэй мэдэгдэл хийгээд байдаг.

Прокурор яагаад прокурор шиг ажиллаж чадахгүй байна. Үүнд хоёр шалтгаан бий. Нэг бол дээрээсээ захиалгатай, үгүй бол ажлаа мэдэхгүй байна.

Батжаргал прокурор “…энэ хэргийн хувьд төрийн өндөр албан тушаалтнууд, тэр дундаа УИХ, Засгийн газар, Ерөнхийлөгч… нөлөөлсөн зүйл байхгүй” хэмээснийг үнэн гэе. Хэрэв зээ тийм юм бол,тэр өөрөө, прокурор хүнд байх ёстой хуульчийн чадвар дутсанаас алдаа гарч байна гэж үзэх ёстой.

Мөрдөн байцаагч гэдэг бол хэргийн хөдөлшгүй нотлох баримтыг бүрдүүлэх үүрэг бүхий, хуулийн оролцогч тал нь. Шерлок Холмсууд гэсэн үг. Шерлок Холмс нотлох баримтынхаа хойноос хөөцөлддөг болохоос хуулийн тухай бодож суудаггүй. Харин прокурор бол Шерлок Холмсуудын нотлох баримт цуглуулах үйл ажиллагаа хуулийн дагуу явж байгаа эсэхийг хянадаг этгээд. Мөрдөн байцаагчийг тэгэж цагдахгүй бол хүнийг залхааж аргагүйдүүлж байгаад нотолгоо бүрдүүлж болзошгүй шүү дээ.

Хуулийн дагуу явагдаж байгаа эсэхийг хянана гэдгийг хэлэхэд амархан боловч хууль, эрх зүйн гүнзгий мэдлэг шаардсан ажил.

Угаасаа хууль гэдэг бол хөдөлшгүй нотлох баримтууд дээр тулгуурлан үнэнийг олж, шудрага ёсыг тогтоох үйл ажиллагааны хэм хэмжээг тогтоосон “тоглоомын дүрэм” юм. “Тоглоомын дүрэм” бага зэрэг гажихад л хүн хилсдэх юмуу эсхүл хэрэг завшигдах аюултай. Ийм л торгон ирмэг дээр байцаан шийтгэх үйл ажиллагааг явуулах үүрэг прокурорт ноогддог учраас түүнээс хуулийн өндөр мэдлэг ур чадварыг шаарддаг.

Тийм учраас хууль зүйт улсад прокурор, шүүгч нарын ажлыг Шерлок Холмсуудад шилжүүлдэггүй. Прокурор мөрдөн байцаагчаа цагддаг болохоос мөрдөн байцаагч нь прокуророо хөтлөх яавч ёсгүй. Хуулийн мэдлэггүй прокурор л байцаагчийн үгээр явна.

Манайд цагдаа, АТГ,тагнуулийн мөрдөн байцаагч нарыг прокурорын удирдлагад тавьсныг гадны хуульчид сонсоод маш их гайхдаг. Хуулийн шинжлэх ухааны номоор бол, тарилгын эмчээр мэс заслын эмч хийлгэсэнтэй адилхан аюултай хэрэг ажээ.

Энхамгалан, Хурц нарын багийхан АТГ, цагдаа, тагнуулаар нэг тархан байршаад байснаа прокурорыг эзэлж шүүхийг “бүслээд “байна. Яг л Турк улсад Эрдоганы хийж байгаа шүүгч прокуроруудыг ажлаас нь зайлуулж цагдаа, тагнуулын ажилтнуудаар сольж байгаатай төстэй явдал. Ингэх нь буруу гэдгийг манай хуульчид маш сайн мэддэг юм билээ. Гэвч тэд үг хэлж чадахаа байтлаа айцгаачихсан бололтой.

Харин яагаад ардчилсан Ерөнхийлөгч Элбэгдорж болон УИХ, Монголын хуулийн тогтолцоо Тираны өмнөх хуулийн тогтолцоо руу шилжиж байгааг өөгшүүлээд байгаа юм бэ. Элбэгдорж Харвардад сурч байхдаа Виллиам Питтийн алдарт үгийг цээжилсэн л байж таараа. Америкийн ардчиллын сургалт энэ үгнээс эхэлдэг биз. Мөн Америкт, мөрдөгчөөр прокурорын ажил хийлгэдэггүй гэдгийг харсан байлгүй. Харин Нямдорж гишүүн улстөрч болохоосоо өмнө прокурор байсан хүн. Мөрдөгч, прокурорын ялгааг маш сайн мэднэ. Хэн хэн нь айж байна гэвэл халдашгүй эрхтэй учраас юу л бол.

Ямар ч байсан миний зүгээс, намайг мөрдөн шалгах ажлыг хуулийн дагуу явуулах хүртэл хорьсон ч, залхаасан ч мэдүүлэг өгөхгүй. Би хуулиа нэхнэ. Би ийм эрхтэй.

Хуулиа нэхээд зогсохгүй бас хууль завхруулагчидтай хариуцлага ярина. Хуулийг зогсоож, ардчиллыг булшлан Тиран тогтоохыг хүсэгчидтэй би тэмцэх болно хэмээн хэлж байна.