Ерэн оны эхэн үед бүхий л үйлчилгээ ардаа “сугалаа” гэгч залгавартай байлаа. Нэг талх авсан ч сугалаа сугалуулж, хонжворт нь өөр нэг бараа бүтээгдэхүүн дагуулаад өгчихдөг байж. Учрыг нь сүүлд тодруулсан, өмч хувьчлал гэж айхтар зүйл болоод бүхий л дэлгүүр хоршоо доторх бараа бүтээгдэхүүнтэйгээ хувьд шилжиж байж л дээ. Ингээд л удаан хадгалагдсан, агуулахад бөөгнөрсөн бараа бүтээгдэхүүнээ сугалааны хонжвор болгоод л аль болох хурдхан шиг алга болгохыг дэлгүүр, хоршооны шинэхэн эзэд хүсэмжилж. Худалдагч, худалдан авагч хоёуланд нь ашигтай байсан болохоор нэг их цааргалж, төвөгшөөлгүй энэхүү үйл ажиллагааг хэсэг хугацаанд үргэлжлүүлсэн байдаг.

Үүний дараагаас шар сонинууд уншигч татахын тулд “сая төгрөгийн хонжвортой” сугалаа явуулах болсон. Сая төгрөг, цаашлаад япон, солонгос суудлын автомашин, жийп, орон сууц гээд л утгаа алдаж, туйлширч өгсөн л дөө. Энэ бүгд нь өөрийн үйлчилгээг бусдад хүргэх гэсэн бизнесмэнүүдийн л санаа байв. “Сайхан эхлэлтэй даанч төгсгөл нь нойл” гэдэг шиг цаг хугацааны шалгарлаар Монголчууд сугалаа гэгч зүйлээс татгалзаж, өөрийн чадал боломж, хөдөлмөрийн хүчиндээ найдаж, мухар, бэлэнчлэх сэтгэлгээнээс салсан юм.

Гэтэл саяхнаас сугалаа гэгч зүйл дахиад л гараад ирлээ. Тэгэхдээ бүр төрийн үйл ажиллагаанд сугалаа гэгчийг идэвхтэй ашиглах болсон байна.

Жилийн бүрийн наймдугаар сарын сүүлч, есдүгээр сарын эхэн үед хүүхдээ цэцэрлэгт өгчих санаатай эцэг, эхчүүдийн “зовлонгийн өдрүүд” тохиодог. Хонон өнжин дугаарлаж арай урдуурхан бүртгүүлчихвэл ирэх зуныг хүртэл хүүхдээ хэн харуулах вэ гэж санаа зовохгүйгээр ажлаа хийх боломжтой. Гэхдээ энэ боломж хүн бүрт тэнцүү олдоно гэж юу байхав. Тиймээс л ар өврийн хаалга, хонон өнжин дугаарлах гээд л олон арга, технологийг хэрэгжүүлсээр байгаад хамгийн сүүлд өнөөх сугалаа гэгчийг хэрэгжүүлдэг болоод байна.

Эцэг, эхчүүд дугаарлаж байгаад л юу ч гэсэн хүүхдээ бүртгүүлнэ. Үүний дараа цэцэрлэг өөрийн багтаамждаа тааруулаад л сугалаа явуулах юм. 1000 хүүхэд бүртгүүлсэн байлаа гэхэд цэцэрлэгийн багтаамжийн дагуу 400 хүүхдээ сугалаадаад л авах жишээтэй. За тэгээд ёндоо байхгүй нь хүүхдээ хувийн цэцэрлэгт, эсвэл эмээ өвөөнд тушаах гэсэн арга замуудаас сонгох шаардлагатай болно л доо. Үнэхээр цэцэрлэгийн хүртээмж бага, хүссэн хүүхэд бүрийг оруулах боломж нийслэл хомс байгаа. Гэвч үүнийг сугалаадахаас өөр арга байсангүй юу?

Өөр нэг сугалааддаг аргыг идэвхтэй хэрэгжүүлдэг төрийн байгууллага байна. Энэ бол Төрийн орон сууцны корпораци гэгч. Төрөөс нийтийг орон сууцжуулах, үүгээр дамжуулж гэр хорооллыг багасгах, утааг “нам дарах” бодлого баримталж, улмаар Буянт-Ухаа гэх хямд үнэтэй орон сууцыг ашиглалтад оруулсан байдаг.

Ингээд яг орон сууцанд иргэдээ оруулах болтол нэг асуудал үүсэв. Юу вэ гэвэл эрэлтийг хангах нийлүүлэлт манай төрд байсангүй. Ингээд л маш олон иргэд хямд үнэтэй орон сууцанд орохыг хүсч бас л оочир дараалал үүсгэсэн учраас эцсийн буюу сугалаадах аргаа л хэрэгжүүлсэн байна.Тэгвэл энэ аргаа одоо хэрэгжиж буй “Түрээсийн орон сууц” хөтөлбөр дээрээ ч ашиглахаар болсон гэж мэдэгдээд байгаа. Сугалаа хэр үнэн, хэр бодитой явагддаг вэ?

Дээрх хоёр тохиолдолд төр сугалаадахаас өөр гарцыг олж чадаагүй бололтой. Тэгвэл НӨАТ-ын сугалаа гэгч тэдгээрээс “шал өөр”. Зорилго нь орлогоо нуудаг байгууллагуудыг ил болгож, татварыг бүгд тэгш төлдөг болгох. Гэвч үнэн төрхдөө иргэдийн халаасыг л шувтарсаар.

Иргэд юу гэж халаасаа шувтруулаад дуугүй суух вэ. Харин тэднийг амыг таглахын тулд санаанд ч багтамгүй өндөр дүнтэй хонжворын сан бүхий сугалааг зохион байгуулж, сард 2-3 саятан төрүүлсээр байна. Төр өөрөө бизнесийн үйл ажиллагаа явуулаад байна шүү дээ. Хэдэн тамхи зардаг түцнүүдэд кассын машин шахаж, харин иргэдээсээ НӨАТ+НӨАТ гэх журмаас бага багаар хумсалсаар байгаа юм. Нэг хоёр удаагийн худалдан авалтад мэдэгдэхгүй ч худалдан авагчдын олон удаагийн НӨАТ төрд, төсөвт нэлээд дэм болж байгаа бололтой юм. Үгүй бол хонжворын сан юу гээд л өдөр өдрөөс өсөөд байх билээ.

Ашигтай ажиллаж байгаа учраас л 400 сая төгрөгийг ямар ч татваргүйгээр нэг хүнд өгчихье гээд л зарлаад байна гэж ойлгоод байгаа. Нэг хүнд өгнө үү, нэлээд хэдэн хүнд хуваагаад өгнө үү хамаа алга. Хамгийн гол нь “хямрал” өдөр шөнөгүй үглэх мөртлөө сая саяар нь цацаад байгааг л ер ойлгохгүй байгаа юм. Гэхдээ тун боловсон “сугалаа” гэдэг үгээр халхавчилчихаж байгаад анхаарууштай. Төрийн бодлого, үйлчилгээ сугалаанаас өөр шийдэлгүй, чадамжгүй болчихсон нь харамсалтай.

А.Аюуш