Зарчим алдвал завхрал нүүрлэх. Хувь хүн дээр ч, төр засгийн бодлогод ч, нам, олон нийтийн үүсгэл санаачлагын байгууллагад ч зарчим үйлчилдэг. Ухаандаа зарчим гэдэг нь байх ёстой л байрандаа байж байх хэм хэмжээ юм. Юуг хийж болох, болохгүйг заагласан ёс зүйн код ч гэж бас болох.
Ерөнхий сайд нь ажлаа хаяад Бурхан халдун уулынхаа оройд, цасан шуурганд төөрч болохгүй. Хүргэнээ Таван толгойн уурхайн тээврийн тендерт сэм шургуулж, бөөн мөнгө атгуулах хуйвалдааны нууц ноёнтонгоор Ерөнхий сайдтан өөрөө малилзаад сууж байх ёсгүй. Төрсөн охиндоо цэвэр агаар сангийн сожоо хүртэх боломж олохгүй байх нь ч бас Ерөнхий сайдын журамт үйлийн нэг байлаа. Гэвч Н.Алтанхуяг тэсэлгүй энэ бүх зарчмаа таг мартаж, түр бүү хэл Туул голын эрэг дэх эдлэн газрынхаа бохир усыг гол руу юүлсэнийг нь мэдсэн сэтгүүлчидтэй дайн зарлаж, мэдээллийн хэрэгслийг хаах хүртэл “зангараг” заасан зэрэг нь ёс жудаггүй явдал болов. Энэ бүхнийг нь одоо хүмүүс элэг доог болгон ярилцаж буй. Хүмүүсийн буу халалтын өөр нэг шинэ сэдэв ч бас өнгөрөгч бямба гараад ирлээ. Тэр нь юув гэвэл Н.Алтанхуяг, Н.Энхбаяр нарын мутарласан АН, МАХН-ын хамтын ажиллагааны гэрээ гэгч ажээ. Уг гэрээнд намын даргыгаа ийнхүү гарын үсэг зурсаныг АН-ын удирдах зарим албан тушаалтангууд мэдээгүй байж. Тухайлбал, Э.Бат-Үүл. Түүнийг гадаадад томилолтоор яваад иртэл ийм балай юм болоод өнгөрчээ.

Э.Бат-Үүл Нийслэлийн Ардчилсан намын даргын хувьд намынхаа удирдах бүрэлдэхүүний нэг бөгөөд тэрбээр мэдэгдэхдээ “Гэрээний заалтууд нь манай намын дүрмийг шууд зөрчсөн. Энэхүү гэрээнийх нь 14 дүгээр заалтанд “…гэрээнд талууд гарын үсэг зурснаар хүчин төгөлдөр болох бөгөөд 2024 оныг дуустал хүчинтэй” гэсэн байна. Манай намын дарга Н.Алтанхуягт ийм эрх байхгүй. Ардчилсан намын дүрэмд “…улс төрийн бусад намтай байгуулсан хамтын ажиллагааны гэрээг Үндэсний зөвлөлдөх хороо батална” гэсэн байгаа. Мөн гэрээний өөр нэг заалтанд нь нийслэл, хөдөө орон нутагт сонгуулиар нэр дэвшүүлсэн хүмүүсээ харилцан дэмжиж ажиллахаар болсон байна. Гэтэл ҮЗХ ийм гэрээг хэлэлцэж батлаагүй. Н.Алтанхуяг, Н.Энхбаяр хоёр далдуур намын нэр барьж гэрээ хийжээ. Бид намынхаа даргатай хариуцлага тооцох ёстой. Гэрээг хүчингүй болгохоос аргагүй боллоо. Н.Алтанхуяг суудалдаа үлдэхийн тулд намаа золиосолж байна” гэлээ.

Улс төрийн намуудын хамтын ажиллагааны гэрээ хорь гаруй жилийн хугацаатай байдаг туршлага дэлхийн хаана ч байхгүй гэж зарим эх сурвалжууд бас хэлж байгаа. За энэ ч яая гэхэв, аль байхгүй зүйлийг бий болгохыг тэр гэхэв. Харин гэрээ байгуулах эсэхийгээ АН-ын ҮЗХ хуралдаж шийдэх дүрмийн заалтыг Н.Алтанхуяг нь давж харайгаад зөвхөн өөрөө л шийдэж орхисон нь туйлын зарчимгүй үйлдэл болжээ.

Зарчим алдсанаас гадна гэрээг сайтар анзаарвал үнэхээр аймаар заалтуудтай тул Э.Бат-Үүлийн бухимдах нь зөв гэж түүнийг өмөөрөхөөс аргагүй. 2012 оны УИХ-ын сонгуулийн үр дүнгээр МАХН, МҮАН-тай “Шударга ёс” эвсэл байгуулж, ИЗНН-ыг талдаа татан АН-тай гэрээ байгуулан Засгийн газраа эмхэлсэн. Гэтэл уг гэрээгээ улам баталгаажуулна гэх нэрийдлээр Н.Алтанхуяг, Н.Энхбаяр нар дээрх гэрээг хийхдээ “Шударга ёс” эвсэлд багтсан МҮАН-ыг ор тас хаяж орхиж. Нөгөө ИЗНН нь ч бараа сураг алга. Ердөө л АН, МАХН-ын дарга нарын амин хувийн тохироо гэмээр бичиг болсон байна.

Гэрээний “нууц” гэсэн хавсралт хэсэгт нь фашист намын түүхэнд ч бараг гарч байгаагүй болов уу гэмээр бүүр аймаар заалтууд байхыг яана. Тэрхүү “Ардчилсан нам, Монгол ардын хувьсгалт намын хамтын ажиллагааны гэрээ”-ний нууц хавсралт нь дөрөвхөн заалттай юм байна. Маш товч, тодорхой бичлэгтэй. Нэгд нь, МАН-ыг задлах, түүний эсрэг бүх талаар хамтран ажиллах. Хоёрт нь, Ерөнхий сайдыг огцруулахгүй талаар нэгдсэн байр суурьтай байх. Гуравт нь, МАХН-ын удирдлагуудыг гэмт хэрэгт холбогдуулан шалгахгүй, аливаа хэлбэрээр бүрэн хамгаалах. Дөрөвт нь, УИХ-ын 2016 оны сонгуулийн үр дүнгээс үл хамааран Монгол Улсын Ерөнхийлөгчийн 2017 оны сонгуульд эвсэл болж оролцох. Ердөө л энэ. Ойлгомжтой байгаа биз. Эдгээрийг уншсан ямарч мулгуу нь “Хуцваа” гээд тэд нар руу салаавч гаргах байх. Бүүр их зэвүүцсэн нэг нь бөгсөө ч үзүүлж магадгүй. Н.Энхбаярыг нь эрүүгийн гэмт хэрэгт сэжиглэн шалгаж болохгүй нь. Н.Алтанхуягийг ч юм уу, дараагийн Ерөнхий сайдыг нь огцруулж болохгүй бөгөөд Ерөнхийлөгчийн сонгуульд нэг хөнжилдөө орж тийчлэх нь. МАН-ын эсрэг хамтран ажиллах тухай заалт нь ч бас соёлт ертөнцийн улс төрийн хөрснөөс аль эрт арчигдсан ухагдахуун ажээ. МАН бол хэт популист, хуучинсаг, сүүлийн үед шинэ коммунистуудыг бэхжүүлж буй нь илт л дээ. Тэглээ гээд өрсөлдөгч намууд нь орчин цагийн илүү чадварлаг менежмент, хөгжлийн бодлогоороо ялгарч, олон түмний итгэлийг хүлээж чадвал шинэ коммунистууд аяндаа л мөхөж таарна.

Н.Энхбаяр Солонгосоос ирснийхээ дараахан “Ёс зүй” сэдвээр телезизийн нэвтрүүлэгт оролцохдоо “Би урьд нь алдаатай юм хийж явсан бол ард түмэн минь уучлаарай” гээд уйлахаа шахсан. Угийн өрөвч монголчуудын зарим нь эвий минь дээ гээд л нулимсаа барьж ядан сууна билээ. Гэтэл баас хатавч өмхийгөө тавихгүй гэгчээр хашир алсын муу бодлоосоо салаагүй яваа аж. Атгаг санааных нь үзүүрт Н.Алтанхуяг гуай түүнтэй ийм ёс бус гэрээ байгуулан Ардчилсан намаа дэгээдэж унагахад хүрч байна. Ардчилсан намын Үндэсний зөвлөлдөх хороо нь тэдний гэрээг авч хэлэлцэж таарна. Дур мэдэн гарын үсгээ зурсан Н.Алтанхуягийгаа ҮЗХ-ны гишүүд нь жинхэнэ хуйхалж хаях биз.

Н.Энхбаярын хувьд мөн коммунист зуршлаасаа салаагүй, авлигын загалмайлсан эцэг хэвээрээ яваа нь эндээс харагдаж байна. АТГ-аас өнгөрөгч хавар гаргасан “Улс төр, хууль хяналтын хүрээний авлигын төсөөллийн судалгаа”-нд улс төрчдийн ёс зүйн хэм хэмжээ бий болгохыг онцлоод олон нийтийн зүгээс улс төрчдөд итгэх итгэл, тэднийг өөрчлөгдөнө гэх найдвар алдагдахад хүрч буйг тэмдэглэсэн байна лээ. Энэ өнцгөөс харвал Н.Алтанхуяг, Н.Энхбаяр нарын хувийн тохиролцоо гэмээр уг гэрээ нь авлигыг өөгшүүлсэн, гэмт хэргийг нуун дарагдуулах агуулгатай болжээ. Зарчим алдагдсан газарт дарангуйлал өндөлзөөд босоод ирдэг. Зарчимгүй улс төрчид сүйрэл рүү л хөтөлдөг ажээ.

Б.Отгонбаяр