Монгол Улс тайван за­маар нийгмийн байгуу­лам­жаа сольж, зах зээлийн сис­­темд шилжсэнээс  хойш  хуга­цааны тав дахь, биеэр эдэлсэн дөрөв дэх  Ерөн­хий­лөгчийнхөө тушаал, шийд­вэрийг дагаж буй.

Ардчилсан Монгол Улсын анхны Ерөнхийлөгч  П.Очирбат 1990 оны есдүгээр сарын 03-нд тангараг өргөж, үндэсний сэргэн мандалтын бэлгэ тэмдэг боллоо хэ­мээн гадаад, дотоодгүй шуу­­гис­наас хойш  23 дахь онтойгоо золгов.

Дорнодын  талаас ундар­сан нефтиэр ганган ца­гаан дээлээ халтартуулан будаж зогссон П.Очирбат Ерөн­хийлөгчийн энэ “за­ваан” үйл­дэл нь өөрийнх нь ч тоо­цоо­лоогүй  тун давгүй  сур­тал­чилгаа  болж, олон түм­­нээс “хээгүй” хэмээх хөөр­­хөн алдар салгасан түүхтэй.

Дээлээ завааруулж зогс­­сон  Ерөнхийлөгчийн  “хээ­гүй”  дүр төрхийн  цаа­наас  тун ч удалгүй “хир­тэй” сэт­гэл цухалзах болж, Мон­голд шинээр тө­рөн гар­сан олигархиудын  “загал­майл­сан өвөө” гэгдэх болтлоо хө­рөнгөжиж амжсан.

Мань “хээгүй” эр 1997 оны зургаадугаар сарын 20-нд Монгол Улсын хоёр дахь Ерөнхийлөгчөөр тодорсон Н.Багабандид тамга тэмд­гээ хүлээлгэж өгснөөр зам нь шулуудаж, уул уурхайн ин­женер мэргэжлийнхээ хэр­гийг ёстой л нэг гаргах шиг болсон билээ.

Уул уурхайн инженер мэр­гэжлээр  хойно сурсны хэрэг юу билээ Монгол ор­ны дөрвөн зүг, найман зов­хист уурхай баялгийг ёстой л нэг сэндийлж өгсөн. Асар их мэдээлэл, танил талын “аалзны тор” шиг  холбоо, сүл­жээгээ гаргуун сайн ашиг­­ласны хүчинд мон­голын хамгийн их нөөц­тэй орд газруудыг  ойр дотны хү­мүүсдээ  найр  тавин  ол­гож, өөрөө ч түүнээс чам­гүй хувь хүртсээр өнөөд­рийг хүрсэн.

Монгол орны 551 гол, 483 нуур, 1587 булаг шан­дын  ус ширгэн  хатаж,  ойн  баялгийн гуравны нэг нь устаж  алга болоход  гам­шигтай үр нөлөө үзүүлсэн “Алт”  хөтөлбөрийг  чухамдаа “хээгүй” нь дэндсэн П.Очир­бат санаачлан хэрэг­жүүлсэн  бэлээхэн түүх байж л байна.

“Алт” хөтөлбөрийн хам­­­­­­­гийн анхны лицензийг өөрөө авч со­циа­лизмын үед хайгуул хийж нөөц нь тог­тоогдсон Хэнтий аймгийн Батширээт  сумын алтны ордыг сорчлон олборлоод нө­хөн сэргээлт хийлгүй Хя­­тадын нэгэн компанид 800.000 ам.доллараар зар­чихаад сурсан зангаараа чи­мээгүйхэн  зайлж одсон байдаг.

Анхны Ерөнхийлөгч хэ­мээн хийрхэж, ард олон нь хоосон  хонон байж, төс­вөө­сөө танаж, тасдсаар  160 сая төгрөгрөөр  энэ “нөхөр”-т орд харш барьж өгч байв шүү.

Тэр үеийн 160 сая төг­рөгөөр барьсан харш өнөөдөр хэдэн мянган ам.доллар болохыг “хээгүй” нөхөр л мэднэ. Гэхдээ Монголын ард түмэн тэнэг, сохор биш бо­лохоор “хээгүй” эрээс зэм асуух эрхтэй. Сураг сонсвол  Хуримын ордны  хажууд байсан хар­шаа газартай нь “МСS” ком­панийн эз­дэд хоёр тэрбум төгрөгөөр арилжчихаад  “Би хувийн өмчөө зарна уу, үрнэ үү хэнд ч хамаагүй” гээд харайлгаж яваа ажээ.
“Төмөртэйн  цайр”-ын ор­дыг хя­тадуудтай  тогт­­вор­той байдлын гэрээ  бай­­гуулан  зүгээр  өгөхдөө “хээ­гүй” нь дэндсэн П.Очирбат  хэчнээн мянган ам.дол­ларын ха­хууль  авснаа  хүлээчих  хэ­рэг­тэй. Ер нь  эрх  мэдэл, баталгаатай баримт бичгэн дээр үндэслэн Монгол орны  хаана ухаж төнхөж, нутгийн ард олныг  малнаас доор үзэж байгаагаа зарлах учиртай.

“Төмөртэйн цайр”-ын ордыг Хятадын  компани ашиг­­­лаж эхэл­мэгц “тогт­вор­той” байдлын гэрээ гэгчийг яаран сандран байгуулсан нүглээ “хээгүй” П.Очирбат та одоо хүлээх ёстой.

Одоогоор тодроод байгаа дөрвөн “Ерөнхийлөгч”-ийн эхнийх нь ийм балаг тарь­чихаад хээв нэг малийгаад явж байна.  Дараагийнх нь  Н.Багабанди  хэмээх  сөөв­гөр сахалтай  Төрийн “хар хүн” Оюу толгойд монгол­чуудын эрх ашгийг хам­гаалсан нэрээр сард 40 мянган ам.долларын цалин аваад цохиж явна. Улс эх орныхоо эрх ашгаас дээгүүр “Рио Тинто”-гийн эздийг  тавьж,  монголчуудын эрх ашгаас  холдож хөндийрсөн  Н.Багабандиас Оюу толгойн талаар нааштай  өөрч­лөлт хүлээгээд нэмэр­гүй.

Монгол Улсын Үндэсний аюул­гүй байдлыг ярилцаж байсны хувьд өнөөдөр  Оюу толгойн алдаа­тай гэрээний талаар дорвитой дуугарах ёстой ч ус балгасан мэт таг дуугүй гэлдрээд байгаа нь олон хардлага дагуулж бай­гаа юм. Монгол Улсын Ерөнхийлөгч  хэмээх эрхэм дээд хариуцлагатай алба хашиж байсан хэрнээ аль нэг улсын хувийн компанийн эрх ашгийг төлөөлөөд явж байгаа нь ёс зүйд аль ч  талаараа нийцэхгүй.

Сардаа ганц хоёр “Титэм үг” тэрлэхээс  өөрөөр  мон­голын ард тү­мэнд  хэрэгтэй  өнөөдрийнх нь амьд­ралд наалдах ганц ч ажил хийл­­гүй хувиа бодож, до­воо шарлуулсаар л яваа  Н.Бага­банди  дахин Ерөн­­хий­лөгчийн  сэнтийд  зал­рахаар  сүүлийн үед МАН-ын байр хавиар эргэлдэх  болсон ч намын удирдлагын зүгээс дэмжлэг хүлээгээгүй  учир том бодлоо орхисон сурагтай.

Монгол Улсын гурав дахь Ерөнхийлөгч Н.Энхбаярын тухайд асуудал тодорхой. Одоогоор хоёр жилийн ял сонссон  түүний бие бараг­тайхан II эмнэлэгт хэвтэн эмчлүүлж байгаа.

“Шударга л байцгаая л даа” хэмээн   уриалан   гарч ирсэн  одоо­гийн  Ерөн­хий­лөгч  Ц.Элбэгдоржийг  сүү­лийн үед монголын улс­төрд үүсээд байгаа  бусармаг  бүх­­ний  талаар байр сууриа  илэр­­хийлэхийг ард түмэн хүлээж бай­на. Монгол Улсын дөрвөн Ерөн­хий­лөгчийн ажил төрлийн зах зухаас дурь­дахад иймэрхүү со­нин­той.