1930-1940 оны их хэлмэгдүүлэлт, цуст яргалал яг ийм байдлаар эхлэсэн байдаг. Хууль хүчний байгууллагуудыг нэг хүний гарт төвлөрүүлж, удирдлагуудыг нь өөр өөрсдөөр нь шалгуулж, сэтгэлдээ нийцээгүй байгууллагыг нь татан буулгаж, удирдлагыг нь баривчлан буудах буюу шоронд тамлаж байсан баримтууд, түүхийн шарласан хуудсанд өнөө хүртэл хадгалагдаж байдаг.

Үүнтэй зэрэгцүүлээд хөлсний этгээдүүдээр оюун санааны аллага явуулдаг. Энэ аймшигт хэлмэгдүүлэлтийг дарангуйлагч нар гараараа хийдэггүй, дэргэд нь гардан гүйцэтгэгч нэг л гол хүн байдаг. И.В.Сталин тагнуул Бериягаар, Х.Чойбалсан прокурор Жамбалдоржоор, Ю.Цэдэнбал намын хянан шалгах хорооны дарга Н.Лувсанравдангаар, өнөөдөр Монголд …. гэх мэтчлэн.

Харин дарангуйлагч өөрөө бол хүний эрх , эрх чөлөө ярьж, энэрэнгүй үзэлтэн, зарим тохиолдолд бурхан багш-хувилгааны дүрд ч тоглож чадна. Тэгээд л, зөвхөн 1930-1940-өөд оны үед албан ёсны тоогоор 37000 хүнийг , зарим судалгаагаар 200000 орчим хүнийг тамлаж устгасан байдаг.

Гэр бүлийнхнийг бүгдийг, зарим тохиолдолд жирэмсэн эмэгтэйчүүдийг хүртэл буудан хороож байв. Өнөөдрийн болж байгаа энэ үйл явц хүмүүст ийм айдас төрүүлж “Маршалын хутга” гэсэн нэр томъёо хүртэл хэвлэл мэдээллийн хэрэгслэлээр цацагдаж эхлэлээ.

Алагчлалгүй үүргээ гүйцэтгэж байгаа Авилгатай тэмцэх газрыг нь татан буулгаж, мөрдөн байцаах албыг нь өөрсдийнхөө эрх мэдлийн прокурорын байгууллагад шилжүүлээд дураараа тонгочиж, их өшөө авалт эхлүүлэхнээ гэсэн хардлага хүн бүхний сэтгэлд бууж ирэх боллоо.

Хамгийн гол нь, өөрөө болон гэр бүлийнхэн нь авилгатай тэмцэх газраар шалгагдаж байгаа, зарим нь хорьж саатуулагдсан тохиолдлын “гол эзнээр” нь төрийн хууль санааачлуулж бариулаад УИХ-руу гэтүүлж, зүтгүүлж байгаа нь “Их өшөө авалт” биш юм уу?! Ардчилсан намд, Монголын төрд энэ хуулиудыг санаачлах хүн Н.Алтанхуягаас өөр олдсонгүй гэж үү.

Та нар бодоод үздээ. Монгол улсын Ерөнхийлөгч , Ерөнхий сайд, УИХ-ын даргын албыг арав гаруй жил хашсан, МАХН-ын дарга Н.Энхбаярыг шоронд яс арьс болтлоо зовож байхад өнөөдрийн энэ “ардчилагчид” хүний эрх ярьж АТГ-ын эсрэг ганц үг ганхийж байсан уу? Үгүй биз дээ! Монголын төр нийгмийн зүтгэлтэн, МАН-ын гишүүн Д.Амарсайханыг шоронд тамлагдаж байхад нь энэ бүлэглэлийнхэн чинь “битгий эмнэлэгт хэвтүүл, битгий батлан даалтанд гарга!” гэж “дээрээс” нь мундагдсаар хөнөөгөө биз дээ! Алтанхуягтнууд авралын ганц үг ганхийж байсан уу? Үгүй шүү дээ.

Иргэний хөдөлгөөний зүтгэлтэн Дашцэрэн шоронд үл мэдэх тариа хийлгэн бие нь муудан гарч ирээд нас барахад, өнөөдөр АТГ-ыг үзэн ядаад байгаа хүмүүс , харамслын ганц үг унагаасан уу? Үгүй. Бараг л “өшөө тамла!” гэх нь холгүй байсан хүмүүс өнөөдөр Ардчиллынхны идсэн уусныг орой талаас нь шалгаад эхлэхээр АТГ-ыг татан буулгах, мөрдөн байцаах албыг нь прокурортоо авна гэж сүржигнэлдэх нь ямар учиртай юм ?! …

Сүүлийн жилүүдэд авилга гэгч “хорт мод” Монголд асар хурдтай цэцэглэж, дундаас дээш түвшнийхэн дотор авилгагүйгээр ажил явахаа больсон. 2006 онд Монгол улс авилгын эсрэг хуулиа шинэчлэн баталж, авилгатай тэмцэх хараат бус байгууллага- Авилгатай тэмцэх газрыг байгуулж байсныг бүгд санаж байгаа байх.

Энэ байгууллага бол жирийн иргэдийн хүсэн хүлээж байсан газар, өндөр дээд албаныхан буюу авилгачдын хувьд “аянга” байсан. Энэ байгууллага байгуулагдсан цагаасаа эсэргүүцэлтэй тулгарч мафийн бүлэглэлүүдийн хор шарыг хөдөлгөж байсан нь нууц биш. Анхны дарга Б.Дангаасүрэн нэг удаа “Авилгачдын хэргийг толгой талаас нь шалгана” гэж зоригтой дуугараад, ажлаа эхлэх гэж байтал нь Австралид төрийн айлчлал нэрээр явуулж амь насыг нь бүрэлгэсэн.

Австралиас хоёр нүдий нь ухаад пластмасан ногоон нүд хийчихсэн, дөрвөн хавиргыг нь хугалсан цогцос ирж байхад уг аллагыг шалгалгүйгээр өнгөрөөж өнөөдрийг хүрсэн. Авилгатай тэмцэх газрынхан цаг ямагт авилгачдын тавьсан “хавх”-н дээгүүр явдаг учраас эрсдэлтэй хүнд хөдөлмөр. Өнөөдөр , улс орныг цөлмөсөн мафийн их сүлжээ Авилгатай тэмцэх газрын удирдлага, ажилтнууд руу яаж улангасан дайрч байгааг харахад хэнд ч ойлгомжтой байх.

Монгол улс НҮБ-ын авилгын эсрэг конвенцид нэгдэн орж Улсын их хурлаараа соёрхон баталснаас хойш арван жил өнгөрч. Тэгээд олон улсын шинжээчдийн багаа Монголд ирүүлэн конвенцийн хэрэгжилтэнд үнэлгээ дүгнэлт өгдөг болсон. Бас зөвлөгөө өгдөг юм билээ. НҮБ-аас өгсөн зөвлөмжийн 15-д “Авилгын эсрэг НҮБ-ын конвенцид заагдсан бүх гэмт хэргүүдийг харъяалан мөрдөн шалгах бүрэн эрхийг Авилгатай тэмцэх газарт олгох.

Үүнд: Ялангуяа суурь гэмт хэрэг нь авилгын гэмт хэрэг байх, мөнгө угаах болон эд хөрөнгө завших гэмт хэрэг, түүнчлэн сонгуультай холбоотой авилгын гэмт хэргийн мөрдөн шалгах эрхийг Авилгатай тэмцэх газарт өгөх хэрэгтэй” гэсэн байгаа. Шинжээчдийн зөвлөмжинд бас: … Тусгай субъектийн буюу ялангуяа шүүгч, прокурорын үйлдсэн авилгын болон албан тушаалын гэмт хэрэг, мөнгө угаах гэмт хэргийг Авилгатай тэмцэх газар шалгахгүй байгаа цагт АТГ-нь “шүдгүй арслантай адил” байх болно гэж тодотгосон байдаг.

Энэ үндсэн дээр олон арга хэмжээ авч, прокурорын дэргэдэх мөрдөн байцаах албаны зарим үүргийг Авилгатай тэмцэх газарт нэгтгэж “Шүдтэй арслан” болгосон нь хэсэг бүлэг авилагчид, албан тушаалын гэмт хэрэгтнүүдийн дургүйг хүргээд байгаа юм байна. “Шүдтэй арслан” болсны хүчээр, дээдсийн хүрээлэн рүү халдаж, ерөнхий сайдын ахлах зөвлөхийг хүртэл бариад хорьчихдог болсон.

Өөрсдөдөө зориулж “халдашгүй байдал”-ыг хуульчлаагүй бол өнөөдөр Н.Алтанхуяг , С.Баярцогт, … гээд олон хүнийг хорьж саатуулан шалгаж болох л байсан байх. Өнөөдөр биш юмаа гэхэд маргааш энэ хүмүүс шалгагдаж таарна шүү дээ. “Арслангийн шүд” улам л хурц болж байгаа. Зарим бүлэглэлийнхний тарааж байгаа сурталчилгаа адил, Авилгатай тэмцэх газар нь ямарч хяналтгүй бүрэн эрхийг эдэлж байгаа гэвэл ташаа ойлголт юм байна.

Гүйцэтгэх ажилд нь УИХ-ын тусгай хяналтын дэд хороо, хэрэг бүртгэлт мөрдөн байцаалтын ажиллгаанд нь прокурор байнгын хяналт тавьдаг аж. Иймээс АТГ-ын бүхий л үйл ажиллагаа Монгол улсын хуулийн хүрээнд явагдаж байгаа гэж хэлж болох нь. Над, Авилгатай тэмцэх газрыг өмөөрч хамгаалах ч юм уу, өөр ямар нэг ашиг сонирхол байхгүй. Хамгийн гол нь төрийн эрх барьж байгаа олонхийнхон ямарч бузар булай хэрэг хийсэн арга хэмжээ авдаггүй, намын дарга нь өмөөрч хамгаалаад өнгөрчихдөг, МАН юмуу бусад нам эвслийнхэн, жирийн хүмүүсийг бол шийтгэж болдогт л харамсаад яваа хүн.

Ардчилсан намынхан, цэцэрлэг сургууль, эмнэлэгийн барилга барихгүй хэрнээ 1000- 1500 хүний багтаамжтай шорон барьж, цагдаагийн байр байшингуудыг өргөтгөж, зөвхөн шүүгчдийн сарын цалинг 4,5 сая хүртэл нэмэгдүүлж, өөрсдийнхөө гэмт үйлдлийг хэдэн давхар хуяглаж байгаад эмзэглээд байгаа хүн. Энэ бусармаг явдлыг арилгаж, алагчлалгүй арга хэмжээ авдаг шудрага ёсыг эхлүүлэхнэ үүдээ гэхдээ, миний бие Авилгатай тэмцэх газрыг дэмжээд байгаа юм.

Тэгээд ч, АТГ байгуулагдсаныхаа дараахан 2009 онд “Шудрага үнэний элч” тэргүүн шагналаа над хүртээхдээ “Монгол дахь бусармаг явдалтай тэмцэхэд та үзэгээрээ бидэнтэй хамт байгаарай” гэж захисныг цаг ямагт санаж явдаг. Өнөөдөр Н.Алтанхуягтанууд Авилгатай тэмцэх газартай хувийн өшөө хонзонгийн байдлаар харьцаж, бүхэлд нь харлуулахыг зорьж байгаа ч шудрага ёс ялна гэдэгт би хэлбэрэлтгүй итгэж явдаг нэгэн.

Энэхэн үедээ “халдашгүй байдал” гэдэг “окопонд” шигдчихээд шалгуулахгүй байгаа хүмүүсийн муу нөлөө асар их байгаа нь нууц биш. Би саяхан МАН-ын “Бид хамтдааа” аяныхантай зарим аймаг, дүүрэг хороодоор яваад ирлээ. Олон хүнтэй уулзлаа. Тэд: Эрх баригчдын нэг хэсэг нь Монголын мөнгийг тэрбум тэрбумаар нь завшчихаад, үрэн таран хийчихээд шалгуулахгүй байхад , манай намынхан аар саар зүйлээр шорон дүүргэж байгаа гишүүдээ хамгаалъя гэсэн санал гаргасаныг намын удирдлага дэмжинэ билээ.

Их ажил өрнүүлнэ гэж байсан. Энэ чинь зөв юм биш үү. Ардчилсан намынх нь дарга ахлах зөвлөхөө хамгаалаад хууль зүйн сайдаа дагуулан хаалттай зоныг дайраад орж байхад бусад нам эвсэл, гишүүдээ яаж ч хамгаалсан болмоор. Мэдээж , Н.Алтанхуяг, ахлах зөвлөхтөйгөө үгсэн хуйвалдах олон асуудал байж таарна.

Улсын хөрөнгийг гэр бүлээрээ нийлэн завшсан, албан тушаалаа хэтрүүлсэн, авилга хээл хахуулийнх нь үйлдлүүд ар араасаа цуварч байхад хүн амины ноцтой хэрэг явдал хүртэл таг чиг дарагдчихаад байгаа. Тухайлвал Н.Алтанхуяг ерөнхий сайд болсноосоо хойш жил болгон Бурхан халдун ууланд нүсэр зугаалга хийдэг байлаа. Эхний жилд нь цастай, хүйтэн шуурганаар төөрч, ямар их үрлэг зарлага гаргасан гээ.

Дараагийн жил нь энэ баг бүрэлдэхүүнээс хүний амь эрсдэснийг таг нуугаад өнгөрсөн. Жирийн иргэд ингэж яваад нэг нь таалал төгссөн бол ямар том шалгалт болж байх билээ дээ. Ер нь тэгээд, манай ард түмэн Бурхан халдун уулыг “амьд уул” хэмээн шүтэж дээдэлсээр ирсэн. Энэ уул хэнийг тааламжтай хүлээн авах, хэнд хилэгнэхээ ч мэддэг гэсэн яриа бий.

Монголын минь газар шороо, эрдэс баялагийг гадныхантай хуйвалдан цөлмөж байгаа өнөөдрийн төр засгийн удирдлагаас хараат бус үлдсэн цорын ганц байгууллага-АТГ-ыг тараан бутаргаж, устгах юмуу хүчийг нь сулруулсанаар жирийн монголчуудад ямар их гай гамшиг нүүрлэхийг хэн хүнгүй ажиглаж л байгаа.

Юутай ч “их өшөө авалт” үргэлжлэнэ. Н.Алтанхуяг, Л.Гансүхийнхний хэргийг мөрдсөн, шалгасан, арга хэмжээ авсан хүмүүсээс эхлээд хууль шүүхийнхэн, олон хүн ажлаас халагдаж , нэг хэсэг нь шорон руу хөөгдөх байхдаа. Салбар бүхнийг хамрана л даа. Шудрага үнэнийг хэлсэн бичсэн сэтгүүлчдийг тэд хөгцтэй араандаа зуусан хэвээрээ л байгаа. Гэрч, баримт сэлт гаргагчдыг тэд мартахгүй. УИХ-ын сонгууль болоход ганцхан жил үлдлээ.

Үүний наана АТГ-ыг устгах юмуу хараа хяналтандаа авч, сонгуулийн ямарч луйвар хийхээс буцахгүй болсон эрх баригчдын ээлжит довтолгоо нь АТГ боллоо. Энэ газрыг л дарж авбал сонгуулийн өмнө юу ч хийсэн болно хэмээн тооцоолсон нь илт байна.

Өнөөх өрсөлдөгчийгөө барьж хориулаад сонгуулийн дараа сулалдаг, уучлал үзүүлдэг, заримынх нь нэр төрийг гутаан доромжилдог, учир битүүлэг үхэл зэрэг эрээ цээргүй дайралт АТГ-аас эхлэлээ хэмээн гадуур шуугиж байна.