Монгол Улсын сульдсан эдийн засагт амь тариа болох гэж буй Гацууртын алтны ордын талаар улстєрчид, иргэд, археологичид талцсаар хэдэн жилийн нvvрийг vзлээ. Уг нь энэ талаарх яриа, хєєрєє их л намжмал байдалтай байснаа оны эхнээс дахин хvчтэй яригдах болов. Уг нь тус орд одоогоор 50 тонн алтны нєєцтэй юм гэсэн. Стратегийн ордод бvртгэснээр “Урт нэр”-тэй хуульд хамааралгvй болох боломжтой. Тиймээс л сульдсан эдийн засагт маань амь тариа болох учиртай гэж олон ч эдийн засагч дор бvрнээ vзэж буй юм.

Бvр тодруулбал, тєсєвт дунджаар ам.долларын хан­шийн хэлбэлзлээс шалтгаалж 10 жилийн хугацаанд 1.9 их наяд тєгрєгийн орлого оруулах тооцоо одоогоор гараад байгаа юм билээ. Товчхондоо 10 жилийн хугацаанд ашиглана гэхээр нэг жилд таван тонн алт олборлож, улсад 600-700 тэрбум тєгрєг, орон нутагт 1.7 тэрбум орчим тєгрєг оруулна гэх билээ. Уг нь яаж ч бодсон аливаа том хєрєнгє оруулалтыг дагаж орон нутагт ажлын байр бий болж, иргэдийнх аж амьдрал дээшилдэг жамтай. Гэтэл сvvлийн vед эрх мэдэл, мєнгєний тєлєє улайрсан хэдхэн хvний улстєржилтєєс болж уул уурхайгаа vзэн яддаг боллоо. Хамгийн тод жишээ л гэхэд Оюутолгой, Тавантолгойг бид яаж баалж, доромжиллоо.

Vvний vр дvнд єнєєдєр хэчнээн хvн гудамжинд гарч лааз єшиглєх болов. Гэтэл одоо улстєрчдийн увайгvй байдал Гацууртын ордыг чиглэж, нутгийн иргэдийн нэрийг барьж, элдэв нэртэй тєрийн бус байгууллагууд олон нийтийн тархийг угааж дэндvv эрээ, цээргvй vйлдэл гаргах нь сvvлийн хэдэн хоног улам бvр лавширч байна. Vvний голлон тоглогчид нь улстєрчид. Тэд зvгээр нэг тоглолт гээч зvйлийг хийхгvй нь ойлгомжтой. Аливаа явуулгын ард заавал ч vгvй шантааж байж л байдаг. Энэ сарын 16-17-ны vеэр нэр бvхий улстєрчид Гацууртын орд болон “Ноён” уулын дурсгалт газруудаар танилцаад ирсэн. Гэвч тийшээ явсан УИХ-ын гишvvд тус ордын талаар ойлголт нэг л муутай ирсэн шиг санагдсаныг нуух юун. Єєрєєр хэлбэл, тэд “Гацууртын ордын алтыг дэлхийн цєм хvртэл vргэлжилнэ гэж ойлгосон”, “50 тонн алтаар vнэлэгдэхгvй, тvvнээс vнэтэй тvvхийн олдворууд Гацууртын алт олборлох хэсэгт байна” гэхчлэн учир нь ойлгогдохгvй зvйлсийг олон нийтийн мэдээллийн хэрэгслээр ярьж байсан. Мєн нутгийн иргэдийн тєлєєлєл гэх нэг нєхєр “Ноён” уул 1700-1800 метрийн єндєртэй. Энд алт олборлоод талыг нь ухаад авчихаар нураад уначихна биз дээ” гэсэн утгагvй зvйл ярьж олныг алмайруулж байсан юм. Нутаг оронд нь суугаа уугуул иргэд энэ талаарх мэдээлэл хомс байхад тэд юугаа ойлгож энэхvv ордыг эсэргvvцэж байгаа юм бол гэж гайхахаас ч аргагvй. Энэ бvх утгагvй зvйлээс болж цєс нь хєєрсєн иргэний хєдєлгєєнийхєн элдэв янзын жагсаал, цуглаан зохион байгуулж ард тvмний тархийг угаана гэж бодсон бололтой. Тvvнчлэн археологичид хvр­­тэл хоёр хэсэг болж хувааг­дсан. Тод­­руул­бал, ШУА-ийн Археологийн хvрээлэнгийн тєлєєлєл энэ талаар мэдээлэл хийхдээ “Ноён уулын Хvннvгийн vеийн дурсгалаас Гацууртын алтны орд 2.8-5 км зайтай. Алтны бvс байгаа хэсэгт тvvхийн ямар нэгэн олдвор илрээгvй” гэх тайлбарыг єгч байсан. Энэ бvхнээс болж Гацууртын ордыг ашиглах эрхийг “Сентрра гоулд” компанид хэн нэгний лоббигоор єгєх боллоо гэж хардах болоод байгаа юм.

Энэхvv хєрєнгє оруулаг­­чдийг Засгийн газраас татах тєлєвлєгєє боловсруулж байхад доор нь байгаа нєхєд хор найруулж, эх оронч гэх нэртэй хэдэн нєхрєєр элдэв жагсаал цуглаан хийлгэж, єєдєєс турхируулаад сууж байгаа нь бодит vнэн шvv дээ. Тухайлбал, монголчуудыг хэдэн vеэр нь тэжээх асар их нєєцтэй Оюутолгойн ордын зэсийн тогтоогдсон нєєц 30 гаруй сая тонн, алтны нєєц нь 1328, мєнгєнийх нь 7601, молибденийнх 81600 тонн гэж тооцож байсан.
Харин энэ ордыг ашиглах гэрээг анхнаасаа монголчуудад туйлын ашиггvй, жинхэнэ луйвар болсон гэж ярьдаг цєєн улстєрчийн нэг УИХ-ын гишvvн С.Ганбаатар. Хамгийн гол нь тvvний ийнхvv ярьж байсан зvйл єнєєдєр бодит амьдрал дээр юу болж хэрэгжсэн бэ гэвэл ажилгvйдэл, ядуурал, єр зээл болж л хувирсан. Мэдээж энэ бvх дарамт хувь хvмvvсийн нуруун дээр бууж ирсэн гэдгийг ойлгох хэрэгтэй. Уг нь Оюутолгой цаг сайхан байхад маш их ажлын байр бий болгож олон ч хvнийг хоолтой нь залгуулсан. Гэтэл эх оронч гэж цээжээ дэлдсэн иймэрхvv гишvvдээс болж єнєєдєр тус газраас цомхотголд ороод байгаа 3000 гаруй ажилчин ажлын байртайгаа єнєєг хvртэл байх боломж байсан гэж халаглангуй ярих хvнтэй таарч ч байсан. Хамгийн гол нь энэхvv ордыг тус аймгийн иргэд бvгд эсэргvvцэж байна уу гэдгийг бас л бодох ёстой. Цєєхєн тооны хvн хэн нэгний зараалаар асуудлыг улстєржvvлж байгаа гэдгийг эрх биш учир мэдэх хvмvvс ойлгож байгаа байлгvй.

Уг нь яаж ч бодсон Гацууртын орд газрыг ашиглах нь зєв баймаар юм. Vvнийг ашиглаж байж л орон нутаг хєрєнгєжиж, иргэд аятай тухтай амьдрах нєхцєл бvрдэнэ. Тvvнээс биш хамаг юмаа хав дарчихаад байвал хєгжил ирэхгvй, иргэд гуйлгачин чигээрээ хоцорно. Иймээс энэ ордыг ашиглаж чаддаг байгууллага нь хууль эрх зvйн хvрээнд ашиглах нь хамгийн зєв гарц байлтай. Харин ч тус ордыг ашиглахгvй орхивол ажилгvйдэл улам нэмэгдэнэ. Тэгээд ч тус тосгонд ажилгvй залуучууд олноороо бий.

Яг vнэндээ тус суманд “Сентерра гоулд” компанид ажиллая, гадаадын чадварлаг мэргэжилтнvvдийг дагаж мэргэшье гэсэн бодолтой залуучууд нэлээд бий гэдгийг єнгєрсєн даваа гарагт болсон эсэргvvцлийн жагсаалын vеэр хэд, хэдэн иргэн хэлж байсан.

Тэдний хэлж буйгаар “Гацууртын орд ашиглалтад орохыг бид хvлээсэн байдалтай байна. Гацууртын ордод олборлолт явуулаад эхэлчихвэл наад зах нь залуучууд гадаадын уул уурхайн том компанид ажиллаж, цаашдаа эх орныхоо эрдэс баялгийг єєрсдєє ашиглаж чадах хэмжээний мэдлэг боловсролтой болно шvv дээ. Тиймээс ямар ч байсан ашиглах нь зєв гэж боддог” хэмээн vзэл бодлоо илэрхийлж байсан.

Ингээд бодохоор тус сумын бvх иргэн энэхvv ордыг ашиглахтай эсэргvvцэхгvй байгаа гэдэг нь харагдаж буй юм. Хатуухан хэлэхэд улстєрийн шоугаар олонд танигдсан УИХ-ын хэсэг гишvvн энэхvv ажлыг єдєєн турхирч байгааг монголчууд бvгд мэдэж байгаа.

Єєрєєр хэлбэл, Хєрєнгє оруулагчдыг хєєж гаргаад рекэтлэх зvйлгvй дєрвєн жил болсон учраас эх орончид гэж цээжээ дэлдэх дуртай нєхєд их єлссєн бололтой. Иймээс л ганц гарч ирсэн орд дээрээ одоо ялаа шиг шамбааралдаж байгаа юм.

Энэхvv ордын асуудалд эсрэг байр суурьтай байгаа УИХ-ын гишvvн Г.Уянга, Х.Болорчулуун гэх эрхмvvдийг бас л нутгийн иргэд болон иргэний хєдєлгєєнийхнийг энэхvv асуудалд єдєєн турхирч байна гэж хардах хvн олон байгаа юм.

Яг vнэндээ эдгээр нэр бvхий гишvvд барилгын осол, хєрсний бохирдол, утааны асуудал дээр дуу хоолойгоо нэгтгэж нэгдмэл байж чадсан уу. Vгvй шvv дээ. Учир нь эдгээр газруудаас мєнгє босох ямар ч боломжгvй учраас тэд энэ салбаруудыг ор тас хаясан хэрэг. Харин ч хамгийн их мєнгє босгож болох салбар бол уул уурхай гэдгийг тэд аль хэдийн тооцоолсон байж ч болох юм. Єнєєдєр тэд УИХ-ын гишvvнээр сонгогдоод гурван жилийн нvvрийг vзлээ. Ядаж сонгогдсон тойргийнхоо гишvvдэд гарт баригдахаар зvйл хийж єгч чадсан уу гэвэл бас л vгvй.
Тэд Засгийн газрыг шvvм­­жилсэн, байгаль орч­ноо хам­­­­гаалахыг уриал­­сан, эрх баригчдыг нэр цохон буруушаасан, цємийн хаягдлыг эсэргvvцсэн, гадны хєрєнгє оруулагчдыг доромжилсон утга бvхий уриа лоозон барьж байсныг би лав санаж байна. Тиймээс л дээрх нэр бvхий хvмvvсийг “Уул уурхайг соёлтой рекэтлэгчид” гэх нэрийг олон нийт єгєх болоод байгаа юм.

“Сентрра гоулд” компани орон нутагт бvтээн байгуулалт ихийг хийсэн

Харин ч ад vзээд буй “Сентрра гоулд” компани тєр засаг тєрєх эмнэлэг барих тал дээр ямар ч арга хэмжээ аваагvй байхад 2013 оны нэгдvгээр сарын 31-нд 150 ортой тєрєх эмнэлгийн єргєтгєлийн барилгад 10 тэрбум тєгрєгийн хєрєнгє оруулалт хийсэн ганц аж ахуйн нэгж.
Vvний ачаар єнєєдєр Монголын олон эх, энхрий vрс тохилог, орчин vеийн тоног тєхєєрємжтэй, сайхан эмнэлэгт нярайлж, тав тухтай хэвтэж байна. За тэгвэл орон нутагт тус компани ямар бvтээн байгуулалт хийсэн юм бол гэдгийг сонирхож vзье л дээ.

Тvнхэл суманд “Сентерра гоулд” компанийн дэмжлэг­­тэйгээр спорт цогцолбор байгуулагдаж байна. Энэхvv цогцолборт зориулж 250 мянган ам.доллар, “Ногоон байгууламж тєсєл”-д зургаан сая тєгрєг, халуун усны барилгад 12.5 сая тєгрєг, сургуулийн цайны газарт 20 сая тєгрєг, цэцэрлэгт 27 сая тєгрєгийн хєрєнгє оруулалтыг тус тус хийжээ. Хэрвээ энэ мэтчилэнгээр Гацууртын орд ашиглалтад орчихвол бvтээн байгуулалт, хєрєнгє оруулалт улам нэмэгдэх нь лавтай. Гадны нєхєд манай улсад ийм их бvтээн байгуулалт хийсэн байхад яагаад заавал ч vгvй жагсаал цуглааны тvрvv магнайнд явж байдаг эрхмvvд ард тvмэндээ ийнхvv буруу ухуулга сурталчилгаа хийж байгаа юм бол гэж гайхахаас єєр аргагvй. Тэртэй тэргvй тєрийн толгойд заларч буй эрхмvvд Г.Уянга, Х.Болорчулуун нараас арай дор ухаантай байна гэж баймааргvй санагдах юм.

Аль эсвэл тэд “Сентрра гоулд” компанийг дарамталж байж ирэх 2016 оны сонгуулийн мєнгєє босгох гэж байна уу гэсэн хардлага ч тєрж байна. Тэдний хийж буй ажлыг нэгэн эдийн засагч ингэж тодорхойлж байсан юм. Тэрбээр “Монгол Улс гадаадын хєрєнгє оруулалтыг татах гэж 1990 оноос хойш маш их хичээсэн. 1990-2012 оны хооронд манай улсад нийт 14 орчим тэрбум ам.долларын гадаадын хєрєнгє оруулалт орж ирсэн. Vvний 80 хувь 2008-2012 оны хооронд орж ирсэн бол 74 хувь нь уул уурхайн салбарт орсон байдаг.
Сvvлийн хорин жилийн хугацаанд бий болгосон хєрєнгє оруулалтын таатай хандлагыг улстєрчдийн хувийн тоглолт, тогтворгvй бодлогын балгаар vгvй болж байна.

Бодит амьдралд нийцэхгvй хєрсєнд буугаагvй хууль тогтоомжоос болж гадаадын хєрєнгє оруулагчид манайхаас vргэж байна” хэмээн харамсангуй ярьж байсан.
Хий хоосон популизм хийх чинь хэрээс хэтэрлээ улстєрчид єє. Эцэст нь хэлэхэд би ч гэсэн Монгол Улсын иргэн надад хардах эрх байгаа учраас энэхvv нийтлэлийг тэрлэсэн. Нийтлэлийн гол зорилго маань суларсан эдийн засгийг сэргээж гадны хєрєнгє оруулалтыг олноор татаж чадвал маш олон ажлын байр бий болж ард тvмний ахуй амьдрал дээшилэх болно гэдгийг бага ч болов ойлгуулахыг зорьсон юм. Ямартай ч бид дараагийн дугаартаа Гацууртын ордын энэхvv асуудлын цаана хэн гэгч ямар, ямар эрх мэдэлтнvvдийн ашиг сонирхол нуугдаж буйг эрэн сурвалжилж хvргэх болно.

Эх сурвалж: