МАХН-аас мэдээлэл хийжээ. Энэ мэдээллийг уншаад гайхав. Бас ямар гээчийн тэнэглэл вэ гэж бодоход хүргэв. Тэд малчдыг цалинжуулдаг болгоё гэж мөрийн хөтөлбөртөө тусгавал ямар вэ гэж асууж байна. Манай улс 51 сая малтай, 145 мянган малчин өрхтэй. Малчин өрх бүрт сарын 350-700 мянган төгрөгийн цалин олгох санал МАХН-ынханд байгаа аж. Хэрэв үүнийг хэрэгжүүлбэл сард дунджаар 100 тэрбум төгрөгийн зардал гарна. Малчдад цалин олгосноор малчин өрхийн тоо нэмэгдэнэ. Мал маллах сонирхол ихэсч, хот руу чиглэх хүний урсгал багасна. Үүнийгээ дагаад малын гаралтай бүтээгдэхүүний үнийн дээд хязгаарыг тогтоох шаардлагатай болно. Тухайлбал, махны үнийн дээд хязгаарыг 5000 төгрөгөөр тогтооё гэсэн саналыг тэд гаргажээ.За бодоё. Энэ бодитойгоор хэрэгжих боломжтой юу.Махны үнийн дээд хязгаарыг төр хатуугаар барих боломжгүй. Энэ бол малчид махаа зах зээлд чөлөөтэйгээр борлуулж байгаа. Түүнээс биш махны үнэ 5000-аас дээш байж болохгүй гээд дарамталж болохгүй. Махны үнэ нэмэгдэж гол асуудал нь ченжүүд. Ченжүүдийн гар дамжуулж, анхны үнээсээ хэд дахин нэмэгдэхгүйгээр яаж төв суурин газар амьдарч байгаа иргэдэд малчдын махыг хүргэх вэ гэдэг зөв гарцыг л төр засаг бодлогоор боловсруулж, ажил хэрэг болгох ёстой. Харин үүний оронд хатуу үнэ тогтоох нь тийм ч зөв алхам биш биз ээ. Малын бүтээгдэхүүнээс гадна малчид цалинтай болох нь. Үүнийгхэрэгжүүлбэл сар бүр 100 тэрбум төгрөг улсын төсвөөс татвар төлөгчдийн мөнгөнөөс гарна. Эмч, багш нарынхаа цалинг ч нэмж чадахгүй байгаа, цомхотголд орох вий гэсэн айдастай ажиллах, олон төрлийн зээлээ төлөх гээд эдийн засгийн хүндрэл хэзээ дуусах нь тодорхойгүй байгаа энэ үед малчид гэдэс цатгалан амьдарч байна. Малчдад цалин гэх нэр дор халамжийн мөнгө өгөхийн оронд мал маллах бэлчээрийн даац, байгаль орчны асуудал, хүүхдийнх нь боловсрол зэрэгт нь анхаарч дэмжих ёстой баймаар.

Тэд зөвхөн малчдад халамж амлаад зогсохгүй нь. Улаанбаатар хотын гэр хороололд амьдарч байгаа иргэдэд мөнгө өгөх юм байна. Тэднийг гэр хороололд амьдарч байгаагийнх нь төлөө шүү. Уг нь Үндсэн хуульд иргэн бүр тэгш эрхтэй байхаар заасан. Мэдээж улс дэмжих ёстой салбараа, дэмжлэг үзүүлэх, халамжаар тэтгэх хүмүүсээ анхаарах нь зүйн хэрэг. Харин үүн шиг гэр хороололд амьдарч байгаагийнх нь төлөө гэр хорооллын нэмэгдэл буюу 15 хувийн нэмэгдэл өгөхөөр мөрийн хөтөлбөртөө тусгасан байна. Улаанбаатар хотод амьдарч байгаа хүмүүсийн 70 хувь, хот суурин газрын 80-90 хувь нь гэр хороололд амьдардаг. Эдгээр иргэдийн амьжиргааны түвшинг дээшлүүлэх, худалдан авах чадварыг сайжруулах зорилгоор тэдэнд авч байгаа цалин дээр нь нэмэгдэл олгох нь хамгийн зөв гэж МАХН-ынхан боджээ. Нийслэлийн хэмжээнд нийт 1.9 сая хүн амьдарч байгаагаас 1.4 сая хүн гэр хороололд амьдарч байгаа. Эдгээр иргэдэд цалингийн 15 хувийн нэмэгдэл олгох нь гэр хороололд амьдрах орчныг сайжруулах, усан хангамж, ариун цэврийн байгуулам, гудамж талбайн нөхцөлийг сайжруулахад дэмжлэг болно гэжээ. Энэ үнэхээр бодит дэмжлэг байх уу гэдэг нь хар ухаанаар бодоход л хэцүү санагдаад байгаа юм. Ард түмнийг халамж гэх соскоор угжсаар байгаад иргэдийг ажил хийхгүй улсаас мөнгө аваадхөлсөө урсгахгүй амьдрах тийм харалган бодолд автуулсан. Энэ байдлаасаа салж ядаж байхад ард түмэнд таалагдах гэсэн дараагийн багийнхан гараад ирчихлээ. Хүн бүр мөнгөнд дуртай, хэрэгцээнд нь мөнгө нь хүрдэг, санаа зовохгүйгээр амьдрахыг хүсдэг.Ийм байлгахын тулд төр засаг бодлого гаргаж, зохицуулалт хийж, цалинг нэмэгдүүлж, дэд бүтцийг сайжруулж, бараа бүтээгдэхүүн, шатахууны үнийг өсгөхгүй байхын төлөө ажиллах үүрэгтэй. Ард түмэн энэ үүргээ ч биелүүлээсэй гэжхүсэж, шаардаж байдаг.Гэхдээ мөнгө амлаж, цалин амласнаар ард түмний амьдрал сэргэдэггүй гэдгийг олон туршлага бидэнд харуулсан. Цалин нэмэгдсний дараа бараа бүтээгдэхүүний үнэ нэмэгддэг, инфляци өсдөг. Ингээд өмнөхөөсөө ямар ч ялгаагүй шахам байдал бидний өмнө тулгардаг. Үүнийгмэдэрсэн байж МАХН-ынхан халамж амлаж байх ч гэждээ.

МАХН-ынхан мөрийн хөтөлбөртөө Төрийн бус байгууллагуудад санхүүжилт олгоё гэсэн байна. Манай улсад 4500-5000 орчим байнгын үйл ажиллагаа явуулдаг Төрийн бус байгууллага бий. Эдгээр байгууллагыг дэмжих зорилгоор Хүн амын орлогын албан татварын санд хуримтлагдсан татварын нэг хувийг хуваарилахаар тусгажээ. Улсын төсөв 6.1 их наяд төгрөг байгаагаас Хүн амын орлогын албан татвараас нэг их наяд төгрөгийн хуримтлал бий болдог. Үүнийнэг хувь нь нэг тэрбум төгрөг болох юм. Энэ мөнгийг Төрийн бус байгууллагуудад өгч, үйл ажиллагааг нь дэмжих аж. МАХН-ынхан эдгээр халамжийн мөнгөө хаанаас гаргаж авах, ийм боломж байгаа эсэх талаар сайн тооцоолох ёстой болов уу. Манай улс эдийн засгийн хямралаас хэрхэн гарч, яаж сэргэх вэ гэдгээ бодож, тооцоолж ажил хэрэг болгож явна. Өнөөдрийн энэ байдал өргөс авсан мэт сайжрах уу гэдэг бас л бодууштай. Ийм байталмөрийн хөтөлбөртөө “халамж өгнөөө” гээд сууж байдаг МАХН-ынхан энэ асуудлаа дахин бодож боловсруулах ёстой бололтой.Эцэст нь хэлэхэд ард түмэнд ам руу нь талх хийх бус, талх яаж барьдгийг л зааж өгөх хэрэгтэй. Ингэвэл иргэд талхаа барьж, түүнийгээ борлуулж, ашгаа хүртэх юм шүү дээ. Энэ арга барил Монгол Улсыг, монголчуудыг хамтдаа хөгжиж, урагшлахад томоохон түлхэц өгөх энгийн л алхам. Монголчуудад халамж “үнэртүүлсэн” бодлого яавч хэрэггүй.

Ц.Гэрэл