Өнгөрөгч долоо хоногт хамгийн их анхаарал татсан асуудал УИХ-ын дэд дарга С.Баярцогт, С.Ганбаатар нарын мэтгэлцээний талаарх яриа дуусахгүй байна. Энэ тухай  УИХ-ын Төсвийн байнгын хорооны дарга Ц.Даваасүрэнтэй ярилцлаа.

–Төсвийн байнгын хорооны даргын хувьд Монгол Улсад орж ирж буй орлого, зарлагыг сайн мэдэх байх. С.Баярцогт гишүүн Оюу толгойн гэрээ Монголын талд 53 хувийн ашигтай гэж мэтгэлцээний үеэр хэлээд байсан. Үнэхээр тийм ашиг олох боломжтой юм уу. Та юу гэж бодож байна вэ?

-Оюу толгойн орд байхгүй бол тэнд ямар нэгэн үйлдвэрлэл, олборлолт явагдахгүй. Монголын тал өөрийн хувиа яагаад ингэж үнэтэй эзэмших ёстой гэж. Манайд баялаг нь байгаа учир ордын 50 хувийг монголчууд эзэмшиж, үйлдвэр барьснаараа хөрөнгө оруулагчид 50 хувийг нь эзэмшинэ гэж гэрээнд яагаад тусгаагүй юм бол. Үүнд л гол учир нь байна. Нөгөө талаар үйлдвэр барихын тулд Монголын баялгийг хөрөнгийн зах дээл дээр барьцаалж, зээл авч, босгож байгаа шүү дээ. Бид энэ их баялгаас яагаад 53 хувийг хүртэх ёстой юм бэ. Гэрээнд С.Баярцогтын яриад байгаа тэр үнээг үнэлэхгүй байна. Үнээгээ үнэлэхгүй, өвс тэжээл өгснийгөө тооцоод байх нь утгагүй. Үнээ байхгүй бол өвс тэжээл өгч чадахгүй шүү дээ. С.Баярцогтын хэлснээр манай улс Оюу толгойгоос 53 хувийн ашиг авна гэж бодоход менежментийн зардлын зургаан хувийг хасаад хувиа тэнцүүлчихнэ л биз дээ. Гэтэл бид дэлхийд эхний гуравт орж буй энэ их баялгаасаа яагаад 50 хувийг хүртэх ёстой гэж вэ. Энэ үнэхээр ойлгомжгүй байна.

-Мэтгэлцээний үеэр С.Баярцогт гишүүн маш олон тоо баримт гаргаж, тайлбарласан. Түүний ярьсан тооцооны тухайд ямар дүгнэлт өгөх вэ?

-С.Баярцогтын тооцоонд  худлаа зүйл их байсан. Тухайлбал, өөрийн өгсөн тооцоонд нэрлэсэн үнээр нийт орлого 119 тэрбум ам.доллар байна гэж нэг удаа хэлсэн. Нөгөө нэг тооцоондоо 145 тэрбум ам.доллар гэж хэлсэн. Түүний тараасан материал дээр хүртэл өөр өөр тоо байсан. Оюу толгойгоос 99 тэрбум ам.долларын ашиг олно гэж үзэхэд орд 1028 тонн алтны нөөцтэй. Нэг  килограмм алт өнөөдөр 50 мянган ам.долларын ханштай байгаа. Тэгвэл 90 тэрбум ам.доллар нь зөвхөн энэ ордод байгаа алтнаас шалтгаалж байна. Гэтэл нөгөө 25 сая тонн зэс хааччихав. Энэ гэрээ үнэхээр хяналтаас гадуур явагдсан. Энэ бүгдийг л хяная, ТУЗ-д байгаа төлөөгчдийн тоог олшруулья гээд байгаагийн гол учир нь энэ. Хөрөнгө оруулагчдын зүгээс зөвхөн шороо гаргаад, ашгаа хийчих гээд байна. Гэтэл бидэнд алтнаас олох ашгийн тал буюу 60 тэрбум ам.долларын ашиг олно гэж яриад байгаа. Тэр ашгийн 36 тэрбум ам.долларыг бидэнд өгнө гэж байна.

-Тэгэхээр зэсээс олох ашгаас манай улс юу ч хүртэхгүй гэсэн үг үү?

-Тийм.

-С.Баярцогт гишүүн Оюу толгойн гэрээг ямар ч эрсдэлгүй гэж хэлж байсан. Үүнтэй санал нийлж байна уу?

-Оюу толгойн орд өөрөө эрсдэлгүй. Харин гэрээ бол биднийг дэндүү басамжилсан, эрсдэлтэй гэрээ.

-Яагаад?

-Дэлхий хэчнээн хямарсан ч Оюу толгойн баялаг эрсдэлгүй. Үүнд эрсдэлийн тухай ярих нь утгагүй. Ордын зөвхөн алт нь гэхэд  90 тэрбум ам.доллар болно. Бидэнд ирэх ашгаас гурав дахин их байна шүү дээ.

-Оюу толгойн гэрээг зээлийн гэрээ, хөрөнгө оруулалтын гэрээ гэдэгт хоёр тал нэлээд маргаантай байсан. Яг үнэндээ ард түмэн зээлийн гэрээ, хөрөнгө оруулалтын гэрээний аль нь болохыг тодорхой ойлгосонгүй. Үүний ард их том булхай байгаа гэж яригдаж байна?

-Нэг жишээ дурдахад, бид урьдчилгааныхаа 250 тэрбум ам.долларыг хөрөнгө оруулагчдад төлнө. Ингэхдээ хөрөнгө оруулалтын зээлээ хүүтэй нь хамт төлнө. Тэгэхээр энэ зээл биш юм уу. Буцааж, хүүтэй төлж буй зүйлийг зээл гэнэ биз дээ. Ингэж мэтгэлцэж буй хүн, оролцогчид руугаа дайрч, доромжилж, гүтгэсэн байдлаар хандаж болохгүй.

-Оюу толгойн гэрээний графикт 2019 онд манай улс их хэмжээний мөнгө авна. Түүнээс хойш бидний авах ашиг буурна гэж яриад байсан. Энэ ямар учиртай юм бэ?

-Энэ бол хамгийн чухал асуудал. Гэрээг байгуулахдаа яагаад 30 жил гэрээнд гар хүрэхгүй гэв. Хөрөнгө оруулагч тал 30 жил бүх ашгаа авахаар гэрээ байгуулсанд гол учир нь байгаа юм. 2019 оноос хойш нөгөө тал зардлаа өсгөөд ашиггүй ажиллана. Зардлаараа дамжуулаад бүх ашгаа хийнэ гэсэн үг. Тиймээс С.Ганбаатар гишүүн хяналт тавъя гэж хэлээд байгаа жинхэнэ эх оронч, Монголчуудын эрх ашгийн төлөө хийж байгаа зөв алхам. Хяналтын тогтолцоог сайжруулж байж бид ашгаа олж авч чадна.

-Мэтгэлцээний тухайд ямар байр суурьтай байгаа вэ?

-Мэтгэлцээн асуултаасаа эхлээд хариулт нь хүртэл сайн бэлтгэсэн жүжиг байсан. Өөрөөр хэлбэл, С.Баярцогт гадныхны  бэлтгэсэн материал дээр сайн ажиллаж байна лээ. С.Баярцогтыг гэрийн даалгавраа сайн биелүүллээ л гэж хэлэх байна.

-С.Ганбаатар гишүүн  бэлтгэл муутай байв уу, мэдлэг дутуу байсан юм болов уу гэж ард түмэн үзэж байгаа?

-С.Ганбаатар гишүүн гэрээний талаар ард түмэнд үнэн бодит мэдээлэл хүргэчихье гэсэн эх оронч  бодолтой байгаа нь харагдсан. Гэтэл С.Баярцогт өмнөөс нь дайрч, доромжлоод байхаар хүн чанартаа баригдаж, хэлэх гэсэн үгээ хэлэх боломжгүй, эргэлзсэн байдалтай болчих нь лээ. 

-Оюу толгойн ордоос монголчууд ямар ашиг хүртэх боломжтойг мэтгэлцээнээс мэдэж авах нь  мэтгэлцээний гол зорилго байсан. Гэтэл энэ талын мэдээлэл тун бага байсан хэмээн хүмүүс шүүмжилж байгаа?

-Дэлхий дээр Оюу толгойн орд шиг алт, зэс, мөнгөтэй орд хэдхэн байгаа. Үнэхээр хосгүй баялагтай орд. Дэлхийн эдийн засаг сүйрэлд өртсөн ч ордын зөвхөн алт нь гэхэд 90 тэрбум ам.долларын ашиг өгнө. Гэтэл бид 30 тэрбум ам.долларын ашиг хүртэхээр болчихоод байна. С.Баярцогт УИХ-ын дэд дарга, Сэлэнгэ түмний итгэлийг хүлээж сонгогдсон хүний хувьд гэрээний талаар ард түмэнд үнэн зөвөөр хэлчих хэрэгтэй байсан юм. С.Ганбаатар мэтгэлцээний үеэр “Монголчууд бид том орны тосгоноос цөөн хүн амтай” гэж хэлсэн. Ийм цөөхүүлээ байж Оюу толгойн гэрээнээс болж, С.Баярцогт нараас болж  ард түмэн хоёр хуваагдаж болохгүй. Ийм нөхцөл байдал бий болж байгаад харамсаж байгаа.

-Эрдэмтэд Оюу толгойн ордыг “Эрдэнэтийн үйлдвэрээс тав дахин илүү болохоор тэр хэмжээгээрээ ашиг хүртэх ёстой” гэж ярьж байна. Энэ талаар ямар бодолтой байна вэ? 

  -Энэ гэрээгээр Эрдэнэт үйлдвэрээс олж буй ашгаас тав дахин илүү ашиг олохгүй. Монголын ард түмэнд ордын зөвхөн алтнаас олох ашгийн гуравны нэгийг өгөх гээд байна шүү дээ.

-С.Баярцогт гишүүнийг санхүүгийн модель ярьж, ард түмний толгой эргүүллээ гэж шүүмжлэх хүмүүс байна?

-Өнөөдөр Монголын эдийн засгийг бүхэлд нь тооцож буй Вашингтоны институцээс гаргасан загварчлал 200-300 өгөгдлийн хооронд байдаг. Би бага сургуульд байхдаа математикаар их хичээллэсэн. Оюутан болоод загварчлал дээр ажиллаж байлаа. Би өрийн удирдлагын программын алгоритмийг бичсэн. Тэгэхэд тэнд 40-50 орчим өгөгдөл эргэлддэг. Гэтэл ганц компанийн өгөгдлийг 2000-5000 болгож ярих нь иргэд, үзэгчдийг хэтэрхий басамжилсан зүйл болсон.

-С.Баярцогт гишүүн мэтгэлцээний төгсгөлд “Монголын за бол андгай буй за” гэж хэлж байсан. Нэгэнт “за” гээд хэлчихсэн юм чинь гэрээг өөрчлөх хэрэггүй гэдэг мессэжийг өгч байх шиг санагдсан. Үүнд ямар тайлбар өгөх вэ?

-Харийнханд буугаад өгчихөж буй хүний “за”-г андгай гэх үү. Урвалт гэнэ биз дээ. Энэ үгээрээ С.Баярцогт монголчуудын эрх ашгаас урваснаа ил цагаан мэдэгдэж буй хэрэг. Эзэн хааны” Урвалтыг өчиггүй цаазалж бай” гэдэг зарлиг бий. Тиймээс урвалтын “за” бол өчиггүй цаазын тавцанд очих ёстой л гэж хэлэх байна.

www.mnews.mn