Манай сурвалжлах баг өнгөрсөн сарын сүүлээр Өмнөговь аймгийн нэлээд хэдэн сумаар орж, малчдын ахуй амьдралтай танилцсан юм. Малчид өөрсдийгөө алтан дээр суусан азтай хүмүүс гэж тодорхойлдог юм билээ. Учир нь, тэдний амьдрал дутагдаж гачигдах зүйлгүй байгаа нь илт байв. Жирийн нэгэн малчин айлын хотонд өндөр үнэтэй машинууд эгнэн зогссон байсан.

Бид эхлээд Г.Норов гуайн хотоор зочилсон юм. Түүнтэй хууч хөөрөх зуураа нөгөө л алтны тухай ярилцсанаа доор сийрүүлье. Тэрбээр “Манай аймаг чинь газар доороо ихээхэн алт хадгалж байгаа шүү. Сүүлийн үед сум орон нутаг маань олон хөлийн газар боллоо. Улсын том цол­той бөхчүүд ойр, ойрхон ирэх боллоо. Энүүхэн зүүнтэйд орших Номгон сумын малчид зуданд малаа алдсанаас болж амьдрахын эрхэнд алт­ны эрэлд мордоцгоох болсон.

Гэтэл харин тэнд Даян аварга А.Сүхбат маань байн, байн зочилдог болсон гэнэ билээ. Номгон сумын малчин Дашренчин гар аргаар алт олборлож байгаад дөрвөн килограмм орчим цул алт олж байсан юм. Тэрийг А.Сүхбат аварга тун хямдхан авсан гэж манай нутгийнхан ярьдаг. Тэгээд ч байгаль дэлхийгээс гар аргаар ийм их хэмжээний цул алт олж байсан нь ховор шүү дээ.

Уг нь мань хүн зарахгүй байх санаатай байсан юм. “Би зарахгүй гэж байтал монголчууд бидний хайрлаж, хүндэлдэг аварга саяхан ирээд гуйхаар нь яаж ч чад­сангүй өгчихлөө” хэмээн ярьж байсан. Аваргыг энэ их хэм­жээний алтыг ядаж улс­даа зарах байх хэмээн Дашренчин найдаж байсан юм билээ. Гэтэл аварга алтыг зарах нь бүү хэл таг чиг болсонд манай нутгийнхан гайхаш тасраад л байгаа.

Монгол бөхийн сүр хүч болсон бөхчүүд маань алтны хойноос хөөцөлдөх нь элбэг болж байх шиг байна. Хөдөөний бид бөхчүүдээ ха­раад сэтгэл омогшдог боло­хоор тэдэнд байдаг юмаа л барьдаг. Одоо ч муу, муухай зүйл бөхчүүдээс л гардаг болж.Дөрвөн килограмм алт хямдхан үнээр худалдаж авсан тухайгаа А.Сүхбат өдий хүртэл яриагүйг бодо­ход гадныханд зарсан байх.

Ядаж хэвлэл мэдээллийн хэрэгслээр гарах ёстой бай­маар юм. Бид ч чих тавиад л байгаа. Их л жудаггүй зан гаргах шиг боллоо доо, аварга маань” гэсэн юм. Нутаг орны малчдын аж амьдралыг сонирхож явсан бидэнд их л олзуурхууштай мэ­дээ байлаа. Мэдээж бид А.Сүхбат аваргыг алт худал­даж авлаа гэж буруут­гах гэсэнгүй. Бид үүнийг нотлох ч албагүй.

Гэхдээ энэ талаар А.Сүхбат аваргатай холбогдож тодруулах гэсэн боловч утас нь холбогдохгүй байсан юм. Харин нутгийн малчдын сэрдэж байгаа шиг зүйл хийсэн бол нэлээд тоогүй асуудал үүсч мэдэх юм. Манай улсад сүүлийн таван жилийн дотор хуу­лийн дагуу алт олборлож нийлүүлэх нь эрс багассан гэсэн статистк судлагаа бий.

Үүний гол учир нь хувиараа алт олборлогчид буюу нин­жа нар “Монголбанк”-наас өрсөж алт худалдан авч, нууцаар хил давуулан өндөр үнээр борлуулдагтай холбоотой аж. Гар аргаар алт олборлогчидтой зэрэгцээд алтны хар зах хөгжиж, хятадууд Монголын нинжа нараас тонн, тонноор алт авдаг болжээ. Том ногоон сав нуруундаа үүрсэн, гар аргаар алт олборлогчид яст мэлхийтэй төстэй харагддаг.

Тиймээс тэднийг нинжа хэмээн нэр­лэсэн гэдэг. Амьдралын боломж тааруу хэдэн мянган малчин алт дагажээ. Алтны ханш өссөөр байгаа нь тэдний хүнд нөхцөлд дарамтан дор ажилласан он жилүүдийг зөвтгөх мэт. Даанч нэр төртэй эрхмүүд ирж, алдар нэр, цол гуншингаараа тү­рий барин тэднээс алтыг нь хямдхан авч зарж байгаа нь харамсалтай.

Иргэдийн ярьж буйгаар нинжа нарыг удирдан чиг­лүүлж алтыг нь цааш бор­луулдаг хүмүүсийн ихэнх нь бөхчүүд байдаг гэнэ. Ер нь, бөхчүүдтэй холбоотой маш олон хэрэг бий. Тухайлбал, Өмнөговь аймгийн Хатан­булаг сумын Тэнгэр нуурын орчмын гурван газарт өн­гөрсөн онд бөхчүүд гэрээт нинжа нартаа тэсэлж дэл­бэрэх бодис ашиглуулан, 10 гаруй метр гүн нүх ухуулсан аж.

Энэ мэтийн үйлдлээс нь болж техникээр нөхөн сэргээлт хийх ямар ч боломжгүйг байгаль хам­гаа­лагчид ч ярьсаар ирсэн. Ингээд бодохоор монгол­чуудын сүр жавхаа болсон бөхчүүд маань алтны хой­ноос үхэн хатан зүтгэдэг нь гутармаар.

Эх сурвалж: “Өглөөний Сонин”