Сэлэнгэ аймгийн Ман­дал сумын харьяат, Шүүхийн шийдвэр гүй­цэтгэх ерөнхий газрын “Сүлд” спорт хорооны та­мир­чин, “Ноёд” группын бөх, Монгол Улсын арс­лан Гунаажавын Эрхэм­баярынд өнжлөө. Арслан руу утас цохин “Танайд өнжье” буландаа урьж буйгаа хэлэхэд “Манайх шинэ байранд дөнгөж нүүж ирээд тохижиж ч амжаагүй байна, зүгээр үү” гэсэн юм. Ямартай ч монгол бөхийн зүлэг но­гоон дэвжээнээ ид хаваа гайхуулан барилдаж яваа, өнөө цагийн шилдэг арслангуудын нэг Г.Эрхэм­баяртай бямба гаригийн өглөө Зэвсэгт хүчний биеийн тамир, чийрэгжүүлэх төв дээр уулзахаар цаг товлолоо.

Бямба гаригийн өглөө илч нь буурсан нарны улбар туяа Богд уулын цаанаас гэгээ цацан өндийх үест арслангаас өмнө бэлтгэлийн газар нь очиж үзмээр санагдлаа.

Заал руу яваад ороход бэлт­гэлийн төвийн багш Д.Энхтөр надаас ямар учиртай явааг минь асуулаа. Г.Эрхэмбаяр арслантай уулзах ёстой гэхэд “Цаадах чинь ирж явна гэсэн” гээд бэлтгэл хийж буй хүмүүсийнхээ зүг эргээд алх­лаа. Бэлтгэлийнхээ зааланд үе үеийн бодибилдингийн дэлхийн аваргуудын зургийг өлгөжээ. Бэлт­гэл хийж байсан залуус тэдгээр зураг руу харан элдвийг ярилцана. Төд удалгүй улбар шар саравчтай малгай, цэнхэр куртик, хөх жинсэн өмдтэй, том хар цүнх үүрсэн хана­гар эр хаалгаар орж ирсэн нь Г.Эрхэм­баяр арслан байлаа. Тамир­чин хүн тэр дундаа бөх ямар бэлтгэл хийж амжилтад хүрдгийг харахсан гэсэн хүсэл минь овол­зов. Арслан бэлтгэлийн хувцсаа өмсөөд хам­гийн түрүүн жингээ үзүүлдэг аж. Жин дээрээс буунгаа “Багшаа жин нэлээд уначихаж. 140 кг болчихсон байна” гээд бие халаалтдаа гар­лаа. Биеэ халааж байх хоорондоо нутгийн­хаа дүү Лхагваатай барил­дааны бэлтгэл хийв. Гэхдээ энэ чийрэг­жүүлэлтийн төвд хүчний бэлтгэл хийхээр ирдэг гэсэн юм. Харин барилдааны бэлтгэлээ өөрийн төгссөн сургууль болох Их шавийн дээд сургууль, “Сүлд” спорт хороон дээрээ хийдэг гэнэ. Д.Энхтөр багш 2009 оноос хойш залуу арслангийн хүчний бэлт­гэлийг хийлгэх болжээ. “Монгол Улсын арслан Г.Эрхэмбаярын бэлтгэлийн дэвтэр” гэж хаягласан том дэвтэр гаргаж ирээд одоо хэвтээ шахалтдаа ор гэлээ. Арслан 50 кг-аас эхлэн аажим нэмэг­дүүл­сээр 220 кг-ыг шахав. Түүний дараа мөн цээжин­дээ хүртэл 320 кг-ыг хэд хэдэн удаагийн давтамжтайгаар шахаж байгааг харсан хүүхдүүд “Пээх бурхан минь. Юу вэ. Энэ төмрүү­дийг ёстой хашрааж байна аа” гээд өөр хоорондоо шивэр авир хийнэ. Тэр үед арслан “Баг­шаа штан­гуудын гол тахийчихсан байна шүү” гэхэд Д.Энхтөр багш нь “Чамаас өөр үүнийг тахийлгахаар бэлтгэл хийдэг хүн манайд бай­даггүй шүү дээ” гэсэн юм. Бэлтгэл хийж байх­даа бөхчүүдийн дунд болсон сонин содон зүйлсийг багштайгаа ярилцан инээлдэнэ. Гурван цаг гаруй үргэлжилсэн бэлтгэл сая л дуусахад идэр арслан маань “Баг­шаа өнөөдөртөө ингээд хөнгөхөн бэлтгэл хийхэд зүгээр биз дээ” гэлээ. 320 кг хүнд төмөр гурван цаг өргөчихөөд үүний­гээ хөнгөн бэлт­гэл хэмээн ярьж байна лээ. Бэлт­гэлийн дараа тэдний гэр рүү явлаа. Арслангийнх арав­дугаар хороо­лолд амьдарч бай­гаад Зайсанд байрлах “Орчлон” хороолол руу нүүжээ. Үүнийгээ “Хоёр охиныхоо эрүүл мэндийг бодож утаа униараас хол байлгах гэж нүүсэн” хэмээв. Зайсан руу явж байхад гадаа цас орж эхэллээ. Эрхэмээ арслан машиныхаа цонхыг онгойлгон “Кроссонд гүйж баймаар өдөр байна даа” гээд багш руугаа харав. Өглөө эртлэн босч кроссонд гүйж байхад утаа­наас болоод ханиалгаад ер нь хэцүү байдаг шүү гэлээ. Энэ үед богино долгионы радиогоор

“Арван засгаас цуутай наадмын

Алтан түүхийн хуудсанд гэгээн мөртэй дэвжээ

Есөн цагаан тугандаа адислан мөргөөд

Ертөнцийн эгэлгүй хүчтэнүүд наадан чуулсан дэвжээ…” хэмээх монгол бөхийн сүлд дуулал гэж хэлж болохоор “Монгол бөхийн дэвжээ” дуу эгшиглэж байсан нь цаанаа л бэлгэшээлтэй санагдав.

Арслангийнх “Орчлон” хороол­лын 78 дугаар байранд нүүж ир­жээ. Г.Эрхэмбаяр арслан ноднин төрийн дөрвөн том ой, Сэлэнгэ аймаг байгуулагдсаны 80 жилийн ой гээд өөрийнхөө хувьд таван том ой тохиосон баяр наадамд үзүүр­лэсэн гэдгийг бид мэднэ. Түүнээс өмнө 78 жилийн өмнө Сэлэнгэ аймгийн Цагааннуур сумын харьяат “Боохой” хэмээх Дам­дин­сүрэнгийн Данзан Монгол Улсын арслан цол хүртэж байсан билээ. Г.Эрхэмбаяр арслангийн хувьд 1978 оны арваннэгдүгээр сарын 15-нд төржээ. Өнгөрөгч пүрэв гаригт төрсөн өдөр нь болжээ. Тийм болохоор арслан 78-ын тоонд дуртай гэсэн. Гэсэн ч байраа сонгохдоо 78 дугаар байр гэдгийг нь мэдээгүй гэнэ. Сүүлд нь харахад их бэлгэшээлтэй зүйл тохиож энэ байранд орсон гэдгээ мэдсэн гэсэн юм. Арслангийнх дөрвөн өрөө цэлгэр байртай аж. Нэг өрөө­ний­хөө хананд медалиу­даа өлгөжээ. 60 гаруй медалийн хамгийн эхэнд төрийн наадамд үзүүрлэхэд нь олгосон мөнгө, өнөө жилийн баяр наадмын шөвгийн дөрөвт шалга­рахад өгсөн хүрэл медалийг залжээ. Өрөөний хойморт сангийн бойпор тэргүүт арц, хүжийг байр­луулсан байлаа. Бид зочдын өрөөнд тухлан яриагаа үргэлж­лүүлэв.

Арслангийн төрсөн нутаг Сэлэнгэ аймгийн Мандал сум буюу Зүүнхараа хот. Аав, ээж нь Зав­ханых аж. Анх намайг барилдаж эхлэхэд аав минь “Миний хүү төрж, өссөн нутгаараа овоглож яваарай” гэж захисан. Тэгээд ч хүн болж төрсөн, хүүхэд насны минь гэгээн сайхан дурсамж бүхэн Хараад минь байдаг болохоор Мандал сумаараа овоглодог юм гэв. Арс­лан­­гийн аав Гунаажав агсан бөхөд дуртай нэгэн байжээ. Арслангийн аав ээж хоёулаа бөхийн удамтай аж. Даншгийн босоо Шагдар, Монгол Улсын заан Ц.Баярсайхан гээд хэд хэдэн бөх байдаг гэнэ. Тэрээр гуравдугаар ангийн сурагч байхдаа Монгол Улсын арслан Уламбаярын Мижиддоржийн шавь болжээ. Тухайн үед У.Мижиддорж арслан Зүүнхараа хотод амьдарч байж. Түүний удирдлага дор төмөр замын арын таван давхар тоосгон байшингийн подвальд чөлөөт бөхийн бэлтгэл хийж эхэл­сэн гэнэ. Удалгүй Мижигээ арслан Улаан­баатар хот руу нүүхээр болж хагас жил хичээллэсэн чөлөөт бөхийн секц нь хаагджээ. Түүнээс хойш үеийн нөхөдтэйгээ гудам­жин­д дээл хувцсаа уран барилдаж байснаас бөхийн спортоор тууш­тай хичээл­лээгүй байна. Хоёр ах нь бөхийн секцэнд явдаг байсан болохоор манай хүнийг барилдъя хэмээн нэлээн нухдаг байж.

Арслангийн бага нас Зүүн­хараагийн Партизаны гудамжинд ус, түлээгээ бэлдэхээс эхлэн мал хуйгаа хариулсан шиг өнгөрчээ. Тэрбээр арван жилийн гуравдугаар дунд сургуульд сурдаг байсан ба түүний найзууд Эрхэмбаярыг бөх болно гэж ёстой зүүдлээ ч үгүй явсан гэдэг. Өөрөө ч хүүхэд байх­даа нэлээн дэггүй байсан гэнэ. Гэхдээ хүмүүст гэм хоргүй хүүхэд насны дэггүйтэл байж. Ямар сайн­даа л ээж нь “Энэ Эрхэмээ чимээ­гүй үймүүлдэг янзын хүүхэд шүү” гэдэг байсан гээд инээмсэглэсэн юм. “Хараа голын­хоо эрэг дээр умбан шумбан өслөө шүү дээ. Зун найзуудтайгаа гол руу очин өдөржин усанд орсоор байгаад бов бор болчихно. Аав ээждээ загнуулсан ч хашир­даггүй байсан нь хүүхэд настай минь холбоотой болов уу гэв. Хүүхэд ахуй цагийн нэгэн хөгжил­тэй зүйлсээсээ яриач” гэхэд “Сургуулийн сурагч байхдаа нэг өдөр ахтайгаа хэн нь түрүүлж гэртээ харихаа үзэхээр боллоо. Түрүүлж харьсан нь том аягатай хоол идэх юм. Зэрэгцэн зогсож байгаад гүйтэл ах гудамжаараа ороод алга болж өгөхөөр нь би товчлох санаа­тай айлын хашаа давах гэж байгаад хашаанаас пальтогоороо дүүжлэгдээд балар­сан юм. Уйлаан майлаан болж байхад аав ирж хашаанаас намайг авч билээ. Тэгж хоол ч үгүй, пальто ч үгүй болох дөхсөн” гэв.

10 дугаар ангиа төгсөөд нэг жил аав, ээждээ туслан сургуульд сурал­гүй өнжжээ. Тэр жилийнх нь зун Мандал хайрханы тахилга болж мань хүнийг хөгшчүүл нь барилдуулахаар нэрийг нь бичүүл­чихэж. Ямартай ч тэр барилдаанд гурав даваад өвдөг шороодож. Тэрбээр барилдахын хажуугаар даагаа уяжээ. Уясан даага нь торгон жолоо өргүүлсэнд баахан урамшин гэртээ ирж аавдаа овооны наадмын тухай ярин даага түрүүлүүлсэн гээд магтах болов уу гэтэл аав нь харин ч тоосонгүй бөхийн барилдаанд гурав давсанд нь баярлажээ.

Тэгээд намар нь буюу 1997 онд Ж.Мөнхбат аваргын үүсгэн бай­гуул­сан Их шавийн дээд сургуульд үндэсний бөхийн багш дасгал­жуулагчийн ангид оруул­санж. Тэгж л улсын харцага Г.Элбэгийн шавь болсноор бөхийн замналаа эхлүүл­сэн түүхтэй. Гэхдээ би арай л хожуу бөхтэй нөхөрлөсөн хүн дээ гээд ярихад нь хүүхэд ахуй насандаа барилдаж байсан бол амжилт арай өөр байх байсан болов уу гэсэн бодол тээж явдаг юм уу даа гэх бодол төрлөө.

Оюутан болоод дөрвөн жил ахындаа амьдарчээ. Ах нь чанга гараар атган хүмүүжүүлсэн боло­хоор орой үдэш гэрээсээ гардаг ч үгүй байж. Тэр нь ч миний амжилтад нөлөөлсөн гэв. Тэдний ангиас Төв аймгийн Мөн­гөнморьтын айм­гийн арслан Ж.Мөн­гөн, аймгийн начин Ням­дорж тэргүүтэй аймгийн цолтонууд төржээ. Биднийг ийн ярилцаж байх зуур гэргий нь шинэхэн чанасан сүүтэй цайгаар дайллаа.

Аав нь бөхөөс гадна моринд хорхойтой байсан тул наадмаар өөрийн адуунаасаа морь уяж Г.Эрхэмбаяр арслан хэдэн жил хурдан морь унасан ч айраг түрүү хараахан хүртэж чадаагүй гэлээ. Гунаажав гуай хүүхдүүдээсээ бөх төрүүлнэ гэж боддог байсан ч хоёр ах нь бөхөө орхисон тул Эрхэмээ­гээ бөх болгохоор шийдсэн нь тэр байж. Аавынхаа ачийг, тэрхүү холч ухааныг одоо болтол биширдэг шүү хэмээн их гарын мөнгөн аяга­тай цайнаасаа оочилсон юм. Эрхэмбаяр арслан дээрээ хоёр эгч, хоёр ах, доороо нэг эрэгтэй дүүтэй юм байна. “Би чинь одонгийн хүүхэд шүү дээ базарваань. Төрөхдөө л энгэрээ цоолуулж төрсөн” хэмээн хүдэр хоолойгоор инээв. Арс­лан­гийн хамгийн том ахыг Эрхэм­баатар гэдэг бөгөөд Мандал сумынхаа “Цант Орхон” компанид ажилладаг бол удаах эгч Эрдэнэчимэг нь Зүүнхараагийн гуравдугаар сур­гуульд багшилж байгаа гэнэ. Эрдэнэ-Очир ах нь хувиараа тээвэр эрхэлж байгаа бол арслангийн дээд талын эгч Оюунчимэг нь ЭМШУИС-д суралцдаг аж. Бага дүү Эрдэнэсүх нь төрөлх сумандаа хувийн аж ахуй эрхэлж байгаа юм байна. Ээж Т.Даваадулам нь тэтгэвэртээ суу­сан бөгөөд ач зээ нараа тойруулан өнөр өтгөн сайхан амьдарч байнгаа аж. Энэ үед түүний утас дуугарлаа. Хамаатных нь бололтой хүнтэй ярив. Өвлийн идэш уушаа ярингаа “Ээжийн утас ерөөсөө болохгүй юм. Цэнэг нь л дууссан байх. Ээж утсаа цэнэглэнэ гэж байхгүй юм аа. Одоо цэнэгээ удаан барьдаг аятайхан утас авч өгөхөөс” хэмээн ярилаа.

Арслангаас анхны цолоо хаанаас хүртэж байсан тухай сонирх­­лоо. Г.Эрхэмбаяр “1999 онд Ман­дал сумын Түнхэл тосгоны баяр наадамд түрүүлэн сумын заан цол хүртсэн. Би уг цолондоо их хайр­тай. Манай бөхчүүд сумын заан цолоо ер нь их хүндэтгэдэг шүү. Өнөө мундаг яруу найрагч Ч.Мягмар­сүрэн агсны “Сумын заан” хэмээх сайхан шүлэг ч байдаг даа” гэв. Сумын заан цол хүрт­сэнээсээ хойш хоёр жилийн дараа буюу 2001 онд Хөвсгөл аймгийн 70 жилийн ойн баяр наадмаар улсын начин Б.Бадралаар зургаа давж аймгийн начин цол хүртжээ. Айм­гийн начин цолтойгоор хоёр жил төрийнхөө наадамд зодоглон дээгүүр даваанд өвдөглөжээ.

Тухайн үед заал танхимын барилдаанд аймгийн начин цол­той­­гоо сайн барилдчихдаг байж. Амархан улсын начин цол хүртэж болдог юм байна гэж залуу насны гэнэн ухаанаар сэтгэжээ. Тавхан давахад би улсын начин болно хэмээн заалны барилдаан­тайгаа эндүү­рэн 2002 оны наад­мын хоёрын даваанд Ч.Даваадорж харцагад өвдөг шороодон их уйл­сан гэдэг. Тэгэхэд л төрийн наад­мын торгон дэвжээ ямар хатуу вэ гэдгийг мэдэрсэн байна. “Уг нь би тэр жил начин болчих юмсан гэж зүтгэсэн. Тухайн үед аавын бие тааруухан байсан тул ямар ч байсан бөх болсных улсын начин болж аавы­гаа баярлуулъя гэж дотроо шатаж явсан юм” гэлээ.

Начин цол хүртэж чадаагүй болохоор “Аавыгаа би баярлуулж чадаагүй дээ гоморхон ахиж би үндэсний бөхөөр барилдахгүй” гэж Г.Элбэг багшдаа хэлээд загнуул­сан байна. Яахав намайг олон наадам хүлээж буйг өөрөө мэдэх­гүй явсных байхгүй юу гэв. Хоёр хоногийн дараа уяачдын наадамд Г.Элбэг багшийнхаа хамт бараг л хөтлөлцөн очоод багш түрүүлж би үзүүрлэсэн юм. Үзүүр­лэчихээд инээд алдан гарч ирэхэд багш нь “За Эрхэмээ одоо барилд­маар байна уу” гэжээ. Тэрхүү барилдаа­наас хойш найм хоно­гийн дараа Зүүнхараа хот байгуулагдсаны 50 жилийн ойн наадамд түрүүлж аавыгаа баярлуулжээ. “Хүн гэдэг эцэг, эхдээ өгсөн амлалтаа биелүү­лэх шиг сайхан зүйл байдаггүй юм билээ. Аавыгаа сэрүүн тунгалаг ахуйд нь улсын цол авч баярлуулж чадаагүй ч хожим дээд тэнгэрээс хүүгээ хараад баярла­сан байх даа гэж боддог. Аавыгаа л бодож бэлтгэл сургуулилтаа эрчимтэй хийдэг байсан. Бөх хүн олон жил барилдах тусмаа хашир суудаг юм байна” гээд бодлогошров. Монгол Улсын гавьяат тамирчин М.Хойлог­дорж агсан “Эрхэмбаяр оюутан байхдаа бэлтгэл хийгээд хамгийн сүүлд заалнаас мөлхөж гардаг байсан” хэмээн дурссан байдаг.

Харин 2003 онд Дархан-Уул аймгийн баяр наадамд найм даван түрүүлэн аймгийн арслан цол хүртсэн гэнэ. Аймгийн арслан хэмээх цолыг зургаан хоног зүүгээд төрийн их баяр наадамдаа Ж.Мөнх­­­бат аваргаар тав даван улсын начны босго алхжээ. Биднийг ийн ярилцаж байх зуур түүний бага охин Саруул­заяа унтаж байгаад сэрэв бололтой жаахан уйлагнахад гэргий Ц.Дэлгэрмаа нь бидэнд хоол хийж байсан тул арслан маань охиноо өвөр дээрээ авсан юм. Том охиныг нь Ариунзаяа гэдэг гэнэ. Одоо найман настай бөгөөд “Хобби” сургуулийн тавдугаар ангид сурдаг юм байна. Саруулзаяа охин нь одоо таван сартай аж. Аргагүй л арслангийн охин доо гэсэн шиг биерхүү гэж жигтэйхэн. Наадмын өмнө охиндоо Саруулзаяа гэдэг нэр хайрлажээ. Харин арслан маань өнөө жилийн наадмаар шөвгөрөөд “саруул сайжрах” чимэг хүртсэн нь цаанаа л нэг учир жан­цантай шиг санагдсан. Г.Эрхэм­баяр арслангийн сэтгэлдээ тээдэг хамгийн үнэт эрдэнэ нь хоёр охин нь гэсэн. Ааваас нь өвлөг­дөж ирсэн хөөрөг тэргүүтнүүд ч мөн түүний хайртай зүйлсийн нэг аж. Бөхийн дэвжээнээ тэр бүр тахим өгөөд байдаггүй арслан маань хоёр охиндоо бол шууд өвдөг шороод­дог гэдэг нь анзаа­рагдсан юм. Өглөө Ариунзаяагаа сургуульд нь хүргэж өгч орой нь авдаг ажилтай гэлээ.

Зочны өрөөтэй нь танилцаж байхад тавиур дээр арслан, начин цолны тэмдэг бүхий малгай, цолны үнэмлэхүүд байлаа. Эдгээр зүйл­сийн доор нь Сэлэнгэ аймгийн 80 жилийн ойн баяр наадмаар түрүү­лэхэд өгсөн Боохой Данзан арс­лан­гийн хүрэл баримал байрла­жээ.

Бидний яриа 2003 оны төрийн их баяр наадам руу эргэлээ. Начин цол хүртсэнд хүмүүс баяр хүргэж байсан ч арслангийн хувьд дотроо гомдол тээж явжээ. “Өнөө жил биш өнгөрсөн жил би ингээд туг тойрч байсан бол аав минь хичнээн баярлах байсан бол оо” хэмээх бодол голыг нь зурж байж. Гомдол, баярын нулимсыг тэгэхэд л унагаж байлаа гээд хэсэг чимээгүй суулаа. “Би чинь их сүсэг бишрэлтэй хүн. Зав л гарвал нутаг руугаа гүйчих гээд байдаг юм. Очиж ээждээ үнсүү­лэн уул усандаа мөргөж, найз нөхөдтэйгээ уулзчихсан байхад хийморь сэргээд ирдэг” хэмээсэн. Бусад хүмүүс шиг ан авд явж хийморио сэргээдэггүй гэнэ. “Амьт­ны амь тасалчихаад хиймо­рио сэргээнэ гэж байхгүй биз дээ” гэсэн юм.

Ноднингийн наадам руу мөн бидний яриа хэвийлээ. Наадмын хоёр дахь өглөө буюу 2011 оны долдугаар сарын 12-ны өглөө найзууд нь Эрхэмээгийнхээ гэрээр орж цай уугаад хамтдаа цэнгэлдэх оръё гэж шийдсэн байж. Өмнө жилүүдэд найзууд нь цэнгэлдэх дээр л уулздаг байсан ажээ. Гэтэл энэ удаа найзууд нь Г.Эрхэмбаяр арсланд хэлэлгүй шууд гэрт нь ирсэн байна. Шинэхэн цай буцалж байхад ирсэн тул тэд цайгаа уунгаа багынхаа явдлыг хөхрөлдөн ярил­цаад гарчээ. Дагаа хэмээх найз нь “Эрхэмээ найз нь машин авсан” гээд машин руугаа заатал дугаар нь 9999 гэсэн тоотой шар ланд круйзер 200 байжээ. Тэр жил миний наадамд өмссөн дээл шар өнгөтэй байсан тул “Ямар сонин юм бэ. Миний наадмын дээлний өнгө­тэй машин авчихсан байна ш дээ” гээд инээлдэн машинд нь суухдаа “Чи 9999 гэсэн дугаартай машин авсан юм чинь найз нь ес даваад чиний машиныг мялаа­чихъя” гэжээ. Наадмын орой найзуудтайгаа гэртээ ирэхэд нь өнөө Дагаа нь уйлж гарчээ. Арслан “Яав, ийв” гэтэл “Би их буруу юм хийчихэж. 9999 биш 1010 гэсэн дугаар авсан бол миний найз өнөөдөр аварга болчих байлаа” гэсэн гэнэ.

Г.Эрхэмбаяр арслангийн хувьд аварга, арслан, гарьд цолыг мөрөөдөх нь битгий хэл бодож ч байгаагүй аж. Харин даацтайхан заан болчих юмсан гэж битүүхэндээ мөрөөдөж явжээ. 2010 оны наад­мын зургаагийн даваанд өнөөгийн улсын аварга Сүхбаатарын Мөнх­баттай тааран барилдаж өвдөг шороодсон. Тэгвэл дараа жил нь төрийн наадмынхаа үзүүр түрүүнд ахин таарсан юм. Энэ тухай арс­лан­гаас асуухад “Начин болс­ноосоо хойш харцага, заан болчих хүсэл их байсан ч доогуур даваа­нуудад их унасан. Ноднингийн наадмаар заан болох хүсэл минь давж, Монгол Улсын Ерөнхийлөг­чийн зарлигаар арслан цол хүр­тээж буйг уншихад шоконд орчихдог юм байна лээ. Тийм зүйл бодоогүй явсан болохоор даваа ханачихсан хэрэг” гээд арслан цолныхоо үнэм­лэхийг дэлгэв. Тэгэхэд С.Мөнхбат аварга “Эрхэмээ ахаа та бид хоёр төрийн наадмын үзүүр түрүүнд үлдсэн нь ховор хувь тохиол юм даа гэж билээ” гэсэн юм.

Энэ зуур том охин нь аавынхаа өвөр дээр ирж суулаа. Тэгэхэд арслан “Миний охин чинь уг нь мах мяраатай хөөрхөн охин байсан чинь одоо тураад байх юм. Арслангийн хоол зохихгүй байна гэж байдаг юм болов уу” хэмээн инээгээд охиноо үнсэв.

Арслангийн эхнэрийг Цэрэн­над­мидын Дэлгэрмаа гэдэг. Банк санхүүгийн мэргэжилтэй юм байна. Тэд 2002 онд танилцжээ. Г.Эрхэм­баяр арслан нэг өдөр санаандгүй найзтайгаа найз охиныг нь айлд хүргэж өгөхөөр болж. Ирээдүйн хадмындаа тэгж ирж буйгаа тухайн үедээ мэдээгүй гэнэ. Найзынх нь найз охины дагуулж очсон айлын охиныг хараад танилцмаар санагд­жээ. Тэр айлаасаа гараад найзаа­саа “Найзтайгаа танилцуу­лаач. Намайг тоох болов уу” гэжээ. Сүүлд нь эхнэртэйгээ танилцаж үерхээд гадуур дотуур явж байгаад багшдаа баригдаад баларсан гээд хүд хүд инээв. Тэгээд 2003 оны сүүлээр гэр бүл болсон аж. Сайн ханийнхаа буянаар бэлтгэл сургуулилтаа алдалгүй хийж байгаадаа баярлаж явдаг шүү хэмээн хань руугаа хараад инээмсэглэв. Гэргий Ц.Дэл­гэр­маагаас нь бөх хүний эхнэр байх хэцүү юу гэхэд “Эхэндээ ч хэцүү л санагддаг байсан. Одоо ч сурчихаж дээ. Барилдаануудыг нь уг нь Бөхийн өргөөнд очиж үздэг байсан ч шинэ хүнтэй болсноосоо хойш үзэж амжихаа байлаа” гэв. Тамир­чин хүн ар гэр, бэлтгэл сургуулилт хоёрынхоо нэгийг сонгох шаард­лагатай болдог. Тэгвэл арслангийн бэлтгэлээ тухтай хийх нөхцөл бололцоогоор гэргий нь сайн хангаж өгдөг аж. Тийм ч болохоор өнөөдрийн өндөрлөгт хүрээ биз ээ.

2003 онд Г.Эрхэмбаярыг улсын начин цол хүртэхэд нь аймгийн нутгийн зөвлөлөөс УАЗ 469 машин бэлэглэсэн гэнэ. Тэр машиныг нь тухайн үеийн ханшаар буюу зур­гаан сая төгрөгөөр худалдан Зураг­тад хашаа байшин авч голомтоо бадраажээ. Улсын начин цолтой уран барилдаант бөхийг монгол­чууд таньдаг болсон үе. Гэсэн ч мань хүн гэр хороололд амьдардаг болохоор ус, түлээгээ өөрөө зөөдөг байж. Хүмүүс хоорондоо шивэр авир хийдэг байсан ч “Энэ чинь амьдрал шүү дээ” хэмээн дотроо бодоод өнгөр­дөг байсан тухайгаа хөгжилтэйхэн ярьсан юм. Дараа жил нь “Ноёд” группээс нэг өрөө байр өгч тийшээгээ нүүсэн байна. Яваандаа нэг өрөө байраа хоёр өрөө болгон амьдарч байгаад Орчлон хороололд ирээд байгаа нь энэ гэлээ.

Г.Эрхэмбаяр арсланг өнөө цагт барилдаж байгаа бөхчүүдээс ёс жудагтай, хэл аманд өртдөггүй бөхчүүдийн нэг гэдэг. Бөхийн ёс жудгийг бөхийн эрдэм заасан багш нар болон “Ноёд” группын захирал Г.Буяндоржоос суралцсан гэнэ. “Аавын минь оронд аав болж яваа болохоор энэ хүн сэтгэлийн их өртэй дээ. Залуу бөх байхаас нь эхлэн дэмжиж эхэлсэн бөгөөд өдгөө 12 жил сайхан дотно явна” гэв. Тэд Зүүнхараагийн Пар­тизаны гудамжны хүүхдүүд гэнэ.

Энэ үед гэргий нь сармистай шөлөөр дайллаа. “Манай хүн ч хоол унд хийхдээ гаргууд сайн. Би ялангуяа мах, гурил хоёроос өөр зүйл хийгээгүй монгол лавшаанд нь бүр илүү дуртай гэж гэргийгээ магтаад авлаа.

2006 оны наадмын зургаа­гийн даваанд багштайгаа барил­дах хамгийн хэцүү байсан аж. Багш нь долоо давж заан болчих гээд улсын начин цолтой байсан Эрхэмээ­гийн хувьд харцага болчих хүсэлтэй байсан ч багшийнхаа ачийг ха­риулж тахим буулгасан юм байна. Эрхэмбаяр арслан ямар нэгэн бизнес хийдэггүй бөгөөд бөхийн ариун цагаан хөдөлмөрөөр олсон мөнгөөрөө амьдарч яваа аж. Хүмүүс бөхчүүдийг зүгээр байж байгаад нэг компаниас цалин ав­лаа гэдэг. Угтаа бид ямар ачаа­лалтай бэлтгэл хийж нутаг ус, харьяа газрынхаа нэрийг гаргах гэж тэмүүлдгийг тэр бүр ойлго­доггүй. Олон жил цаг хугацаа алдаж, гэр бүлээ умартан бэлтгэл хийж амжилтад хүрч байгааг мэдэрвэл тэгж ярихгүй байх гэсэн юм. Том охин Ариунзаяа нь “Аав­тайгаа гадуур явах гоё байдаг. Манай аав мундаг бөх шүү ахаа” хэмээн аавынхаа цээжинд асах нь хичнээн жаргалтай байгааг нь илтгэх мэт санагдав.

Монгол бөхийн хийморь өөдөө байж, аварга цол хүртэн төр, түмнээ баярлуулж яваарай гэсэн ерөөл өргөж тэднийхээс гарлаа.

Монгол бөхийн зүлэг ногоон дэвжээнээ уран мэхийг уралдуулан барилдаж яваа идэр арслангийнд ийн өнжлөө. Тэднийхээс гарахад цас бударсаар л байсан авай.

Э.ЭНХБОЛД Гэрэл зургийг Ц.МЯГМАРСҮРЭН

medee.mn