Олигархиудын Засгийн газар Монголын эдийн засгийг гадаадынхны заавар, ятгалга, хамслаар “алж”, сүйрүүлсээр байна. Олигархиудын орогнох сүүлчийн голомт болсон МАН-аас хэрхэн ангижрах талаар гадаад, дотоодод байгаа олон монголчууд санаагаа уралдуулж байдаг. Та бүхэнд Франц улсад ажиллаж, амьдардаг улс төр судлаач О.Чимэгмаагийн нийтлэлийг толилуулъя. Энэ монгол бүсгүй Францад улс төрийн ухааны докторын зэрэг хамгаалж, Нидерландын их сургуульд жил бүр болдог “Залуу улс төрчдийн чуулган”-д Францын хэсгийг дөрвөн жил ахлан оролцжээ. О.Чимэгмаа Ойрхи Дорнодын улсуудын улс төрийг дагнан судалдаг. Сонгууль дөхсөн энэ үед Монголынхоо ирээдүйд сэтгэлээ чилээж, санаагаа нэмэрлэж байгаа юм.

Монгол улс өнөөдрийн байдлаар пост коммунист олигархиудын занганд бүрэн оржээ. Төр, шашин хоёр зэрэгцэн оршдоггүйтэй адил төр, олигархи хоёр хамтдаа удаан орших ямар ч үндэслэлгүй юм. Энэ утгаараа манай төр нэг ёсны улс төрийн шилжилт хийх ёстой. Олигархиуд гэдэг нь пост коммунист орон зайд аль Ельциний үед түгэж байсан нэр томьёо юм. Одоогийн Монголын төрийн эрхийг гартаа авсан МАН-ын олигархи бүлэглэл ард түмний өмчөөс авсан баялгаа, эдийн засгийн эрх ашгаа л хамгаалахын төлөө оршиж байгаа тул уг нь ийм эрх баригчдыг “олигархи” бус “плутогархи” гэвэл зохино гэх онолчид ч бас байдаг. Орчин үеийн улс төр судлалд “Ард түмний баялгаас өөртөө хуримтлуулсан мөнгөнийхөө ачаар төрийн эрх мэдэлд хүрсэн хүмүүсийг “плутогархи” хэмээн нэрлэх болжээ. Хэдийгээр олигархи хэмээх үг улс төрийн өнөөгийн бодит нөхцөлд нийцэхгүй байгаа ч нэгэнт энэ гуншин Монголын олон түмэнд баттай түгсэн байна.

Өнөөдөр Монголын олигархиуд төрд эрх ашгаа тулгаж буйг өөрчилж харин төр нь олигархиудад эрх мэдлээ тулгах механизмыг бүрдүүлэх нь дараагийн эрх баригчдын гол зорилго байх ёстой. Монголчууд төрөө олигархиудаас салгах явц нь дараахь дөрвөн аргачлалын үндсэн дээр хийгдэж болох юм.

Үүнд: 1. Хагарал (Fracture): Эрх баригч олигархиуд өөр хоорондоо хагарсны үндсэн дээр хоёр хуваагдан харилцан бие биенийгээ төрөөс зайлуулах гэж оролддог. Энэ үйл явц Монголд хэдийнэ эхэлсэн МАН, МАХН гэсэн хуваагдал үүний бодит илрэл юм. Саяхан Ч.Улаан, О.Чулуунбат, Д.Тэрбишдагва, Ц.Даваасүрэн нар хагарлыг улам гүнзгийрүүлэв. Одоо экс коммунистууд хоёр талд гарчихаад биенийхээ харыг гайхаж байна.

2. Хэлцэл (Negotiation): Шинээр сонгогдон ирэх 4 жилд эрх барих нь тодорхой болсон сөрөг хүчин улс оронд хямрал, мөргөлдөөн үүсгэхгүйн тулд харилцан хэлэлцээний үндсэн дээр олигархи болон сөрөг хүчин хэлэлцээр хийж төрийн эрх мэдлийг хуваалцах, аажим өөрчлөлтөөр олигархийг бөхөөж болно. Энэ бол Монголд ямар ч боломжгүй хувилбар юм. Ардчилсан нам хэзээ ч ийм замыг сонгох, ард түмний өгсөн эрх мэдлийг хуваалцах хүчин биш.

3. Эрс өөрчлөлт (Breaking): Олон түмэн тайван жагсаалаар эсвэл шударга сонгуулиар дамжин нийтээр эсэргүүцэн олигархиудыг гарцаагүй байдалд оруулж унагана. Сонгууль луйвартай болж, МАН ялбал олон түмэн(масс) эсэргүүцлийн хүчээр олигархийн засаглалыг унагах болно. Аль ч хувилбар нь ирэх сонгуулиар хийгдэх нь тодорхой болсон үйл явц. 2008 оны 07 сарын 01-нд монголчууд МАН сонгуулийг луйвардах замаар ялалт байгуулсныг эсэргүүцэн жагссан. Энэ тэмцлийг үймээн самуун болгох ажлыг гадны оролцоотойгоор хийсэн байх магадлал маш их гэдгийг гадаад, дотоодын эх сурвалжууд байнга хэлдэг. Бүх судалгаагаар Ардчилсан нам ирэх сонгуулиар ялж олонхи болох нь тодорхой болсон. Үүнийг МАН зөвшөөрч чадахгүй сонгууль луйвардвал хоёр дахь хувилбар бодит зүйл болно. Улс орон нэг хэсэгтээ үймээн, самуунд автах магадлалтай.

4. Хувиргалт (Transformation): Олигархиуд бага багаар төрд үлдэн, хувиран өөрчлөгдөж, олон нийтийн эрх ашигт захирагдаж болно. Цөөхөн нь төрд үлдэж, ихэнх нь төрөөс хагацна. Улс төрөөс гарахаасаа өмнө өөрсдийгөө хамгаалах тохиролцоог төрд үлдсэн хүмүүстэйгээ хийдэг. У.Хүрэлсүх энэ аргыг сонгож, хэрэгжүүлж байгаа гэсэн мэдээ бий. У.Хүрэлсүх “Намын нэр солиод сонгуульд ялагдвал би хариуцлага хүлээнэ” гээд ам гарчихсан тул сонгуулийн дараа албан тушаалаа өгөхөөр бэлтгэж байгаа. Харин буухаасаа өмнө МАН-ын удирдлагад өөрийн хүмүүсийг үлдээх, төрийн чухал албан тушаалууд дээр өөрийн хүмүүсийг үлдээх гэсэн хоёр ажлыг үлдсэн хугацаанд амжуулахаар яаравчилж байна. Дээрх 4 аргачлал тус бүртээ тодорхой нөхцлүүд бүрэлдсэний үндсэн дээр явагддаг болохыг тэмдэглэе. Хагарлын хэлбэр олигархиуд олноороо төрд шургалсан Монголын нөхцөлд явагдах бүрэн бололцоотой. Явагдаж ч байгаа. Орост их сонин шийдэл хийсэн байдаг. Олигархиудын хагарлыг (Березовский, Гусинский) ашиглан Путин Оросын голлох олигархиудыг 2000 оны сүүлээр албан ёсоор дуудаж уулзан : – Улс төрд оролцохгүйгээр та нар татвараа шударгаар төлөөд яв, хариуд нь Оросын төр та нарыг тайван бизнесээ хийх орчинг бүрдүүлнэ – гэснээр ОХУ олигархиудаасаа салж чадсан. Хэн нэг олигархи энэ тохиролцоог эвдэх гэж оролдвол татварын асуудлаар Кремлийн овоо хараанд өртдөг. Харин тохиролцоогоо хүндэтгэн мөрөөрөө явсан нь ямар ч асуудалд өртдөггүй. Цөөхөн монголчууд ийм шийдлийг хийж ч бас болох.  Уул уурхайн олигархиуд энэ жишгээр дараагийн эрх баригчидтай тохиролцон, ард түмний өмчлөлд тодорхой хувиа шилжүүлж, нөхөн төлбөр төлөх замаар мөрөөрөө бизнес хийх боломжоо олж авч болох юм. Харин өнөөгийн эрх баригчид, Д.Зоригт нарт өршөөл байх ёсгүй. Тэд бол Монголын эдийн засгийг санаатайгаар алж байгаа урвагчид.

Хэлцлийн аргаар олигархийн дарангуйллаас салах нь Монголд ямар ч боломжгүй асуудал юм. Учир нь, жижиг иргэний хөдөлгөөнүүд, сонгуулийн үеэр амь ордог жижиг намууд, атаа хорсолдоо нэвчиж эргээд засгийн эрхэнд гарах бодол агуулсан хуучин удирдагчийн нам болон ганц нэг биеэ даасан цогтой тэмцэгчид бүгдээрээ нийлээд ч найдвар төрүүлэх хүчтэй сөрөг хүчин биш. Цор ганц найдвартай, тууштай улс төрийн хүчин Ардчилсан нам сонгуульд ялчихаад хуучин эрх баригчидтай хэлцэлд орвол МАНАН гэдэг үлгэр, хараал ахин амилах учраас тэд хэзээ ч ийм алхам хийхгүй.   Эрс өөрчлөлт нь Монголын нөхцөлд сонгуулиар хийгдэх нь тодорхой. Хуучинсаг хүчин МАН-ыг ард түмэн ирэх сонгуулиар халж, шинэлэг хүчин Ардчилсан намд эрхийг шилжүүлнэ. Үүнийг хүлээн зөвшөөрч чадахгүй Ц.Нямдоржийн бэлтгэж байгаа луйврыг хэрэгжүүлбэл 07 сарын 01-ний үйл явдал илүү хурц хэлбэрээр давтагдана. Монголын нийгэм дэх ядуус баян, хоосны ялгаа улам ихсэхээс айж байгаа. Ядуурал иргэдийг ахин удаан тэсвэрлэх аргагүй байдалд хүргэсэн тул эрх баригчдад зөвлөхөд улс орноо бодоод суудлаа тайван замаар тавьж өгөх хэрэгтэй. Үгүй бол таамаглах аргагүй үр дагаврыг авчрах болно.

4 дахь аргачлал буюу хувиргалт нь Монголд бага хэмжээгээр хэрэгжих нөхцлийг У.Хүрэлсүх хийгээд эхлэснийг дээр дурдсан. Ялагдсан олигархиуд өөрсдийнхөө залгамж халааг гаргаж ирэхэд онцгой анхаарна. У.Хүрэлсүх намынхаа итгэлтэй залуучуудаас англи хэл сайтайг нь гадаадын улс төрийн сургуулиудад төлбөрийг нь дааж явуулахаар бэлтгэж эхэлсэн нь үүний нотолгоо. Олигархиуд ялагдлынхаа дараа хүчтэй сөрөг хүчин гэдэг имижийг зохиомлоор бүрдүүлэхийг оролдох нь гарцаагүй.  Тэгээд ч нэгэнт олон нийтэд нэр нүүрээ алдсан тул явуургүй болохоо ойлгож, шинээр гаргаж ирсэн боловсон хүчнүүдээ нийгэмд танилцуулаад өөрсдөө улс төрийн талбараас холдоно. Монголын олигархиудын гол алдаа нь нийгмийн бүх асуудал, бүх зүйлийг мөнгөөр шийдвэрлэх гэдэгт оршиж байна. Олон нийт хичнээн өлсч ядарлаа ч итгэл үнэмшил гэж юмаа үмх талхаар сольдоггүй гашуун үнэнийг тэд ойлгох болоогүй байна. Мөнгө тэднийг олон түмний оволзсон хилэнгээс авраагүй юм.
Улс төрийн ухааны доктор О.ЧИМЭГМАА