Хөрөнгө, хэрэглээ, хүсэл сонирхол гээд бүх зүйл нь та бидэнтэй зүйрлэшгүй. Тэнгэрийг худалдан авч болдог бол авч чадахаар тийм баян. Тэдний нэг нь яах аргагүй Халтмаагийн Баттулга. Сайнаар хэлэхэд үндэсний тэрбумтан. Саараар хэлбэл олигархи. Ардчилсан нийгэм рүү шилжсэн шинэчлэлт өөрчлөлтөөс хамгийн их олз ашгийг хүртэгч. Ард түмний социализмын үед бүтээсэн үнэ цэнэтэй бүхнээс сорчилж өмчилсөн азтай, одтой эр.

Улс төрд ч тэр гэрлийн хурдаар давшигч. Харсан бүхнээ өмчлөх чин хүслээ биелүүлэхдээ гаргуун. Тийм ч учраас улаанбаатарчуудыг ходоодоор нь атгаж чадсан нэгэн. “Талх авъя”-Х.Баттулга. “Мах авъя”-Х.Баттулга. “Гурилтай шөл хийе”-Х.Баттулга. Тэгэхээр иргэн миний амьдралд Х.Баттулга шиг хэрэгтэй хүн байхгүй гэсэн үг. Мөн түүн шиг хүчтэй нөлөө үзүүлэгч эр олдохгүй гэж хэлж болно. Эр нөхөр нэгэнт талх эсгэж, мах борлуулж, гурил үйлдвэрлэхгүй болохоор тэр. Ийм ч учраас тэрбээр энэ бүх хүч нөлөөндөө тулгуурлан өдгөө эрх мэдлийг төгс төгөлдөр утгаар нь эзэмшихээр шуурч байна. Яг л хуй салхи шиг. Тааралдсан бүхнээ хуйгаар нь хамж, эвдэнэ, сүйтгэнэ, хийсгэнэ. Үр дүнд нь монголчууд нүдээ анин нөмөр дагаж нуугдана. Хуй салхинд нүдээ анихаас өөр аргагүй учраас. Яаж ийгээд нөмөр бараадчихвал амьсгаа авч чадах болохоор. Тэгээд л Х.Баттулга хүчтэй болно. Байгаа ард түмэн нь салхинд туугдахаас эмээсэндээ нүдээ аньж, нөмөрт нуугдчихсан тул түүнд дураараа дургиж, дунд чөмгөөрөө жиргэх эрх нээлттэй гэсэн үг.

Тэр үед Х.Баттулга Ардчилсан намын дарга, Ерөнхий сайд гээд хүссэн албан тушаалаа мөрөөдөх бус харин өмчлөх эрхтэй болно. Энэ бол түүний чин хүсэл. Эх орон намаас анх УИХ-д нэр дэвшсэн ч замын дундаас Ардчилсан нам руу урвахдаа тэрбээр үүнийг л хүссэн. Цаашлаад Монголын ардчилсан холбоог авахдаа улам их хүчтэй болж буйгаа мэдэрсэн. Холбооны нурах дөхсөн байшинг зассанаараа гээгдэж хаягдсан Монголын ардчилсан холбооны партизнуудын нүдийг нээсэн. “Х.Баттулга мөнгө хаяж чадах юм байна” гэдэг горьдлогоор тархийг нь угаасан. Их удалгүй баярын хүлээн авалт, байрны түлхүүр, одон медаль гээд өгөхгүй зүйлгүй өгч эхэлсэн. Тэр бүрт Х.Баттулгыг шүтэх партизны тоо олширсон. Гэсэн  ч эрх мэдэл зөвхөн нэг л хүний гарт үлдсэн. Мэдээж Х.Баттулгын гарт. Бусад нь зөвхөн эрх мэдлийн хоёрдугаар эгнээнээс хорьдугаар эгнээ хүртэлх байрандаа татлаа түтлээгүй үлдэх үүрэгтэй болсон. Халтмаагийн хүү зөвхөн нэгд.

Тэрбээр бизнест ч энэ л зарчмыг баримталсан. Ардчилсан хувьсгалын он жилүүдийн онцгой боломжийг түүн шиг ашигласан хүн ховор. Өмч хувьчлалын хамгийн том тоглогч нь хэн байсан бэ гэхэд Х.Баттулга гэсэн нэр л гарна. Учир нь тэрбээр 1999 оны наймдугаар сарын 11-ний өдөр “Мах импекс”-ийн 51 хувийг 1,954 тэрбум төгрөгөөр худалдаж авсан. Гэхдээ зүгээр ч нэг ногоон гэрлээр бус. Харин яаж ийгээд өөртөө ногоон гэрэл гаргуулсан байх магадлалтай. Учир нь 1999 оны долоодугаар сарын 1-ний өдрийн УИХ-ын чуулганы хуралдаанаар “Мах импекс”-ийг хувьчилж үл болох обьектийн тоонд оруулах асуудлыг хэлэлцүүлэх ёстой байсан. Гэтэл Төрийн өмчийн хороо УИХ-ын эцсийн шийдвэр гарахаас өмнө буюу наймдугаар сарын 11-ний өдөр гэнэт хувьчилчихсан. Нэгэнт Төрийн өмчийн хороо тодорхой бус шалтгаанаар УИХ-ын шийдвэрээс өрсөж хувьчилсан тул гишүүд яалт ч үгүй 1999 оны аравдугаар сарын 14-ний өдөр хувьчилж үл болох обьектийн жагсаалтыг батлахдаа “Мах импекс”-ийг хассан гэдэг.

Үүнээс өмнө тэрбээр “Баянгол” болон “Улаанбаатар” зочид буудлын тус бүр тавин хувийг өөртөө цуглуулж чадсан байдаг. Харин өдгөө эзэмшилд нь байдаг “Талх чихэр” компанийн хувьчлалын эхлэл түүнтэй холбогдолгүй. Будилаантай хувьчлалыг замаас нь Х.Баттулга  өөрийн болгосон гэвэл зохилтой. Тодруулбал 1999 оны аравдугаар сарын 12-ны өдөр “Талх чихэр”-ийн 30 хувийг 669,9 сая төгрөгөөр эзэмшилдээ шилжүүлсэн. Мөн “АПУ” компанийн 49 хувийг эзэмшиж байгаад зарсан.

Яаж ийж өөрийн болгочихоод сайтар үнэ хүргэж зарсан нь тодорхой. “Улаанбаатар” зочид буудлыг ч тэр адилхан. Энэ бол түүний өмч хувьчлалаас, ардчиллаас хамгийн их олз ашиг хүртснийх нь баталгаа. Хамгийн сонирхолтой нь сүүлийн хувьчлалууд нь дандаа 1996-2000 оныг хамарсан Ардчилсан холбоо эвсэл төр барьж байх үед болсон. Түүнчлэн тэрбээр Улаанбаатар банк, Худалдаа хөгжлийн банк, Капитал банкны нууц эзэн гэдэг ярианы бай болоод удаж буй. Өөрөө л үгүйсгэдэг болохоос бус салбарынх нь томчууд бүгд энэ тухай ярилцдаг. Нэг ёсондоо Монголд Х.Баттулгагүй хөдлөх аргагүй гэсэн үг. Энэ бол олигархийн хил хязгаар.

Харин өөрөө олигархиудын эсрэг тэмцэх хүсэлтэй. Дээрх баримтаас харахад өөрөө өөрийнхөө эсрэг ч гэж болно. Шударга тэмцэгч мөн л юм бол шүү дээ. Муугаар бодоход өрөөлийг бусдынхаа эсрэг босгож байж эргээд нэг л өдөр өөрөө өвдөг шороодох магадлалтай. Учир нь ард олон тэмцэхдээ, эсэргүүцэхдээ хүрвэл Х.Баттулгыг ганцааранг нь хайрлаж үлдээхгүй нь ойлгомжтой.

Ядахад түүнийг өөрийнхөө яриад байгаа шиг ард олонд чин сэтгэлээсээ хайртай юмуу гэвэл үгүй. Саяхан гэхэд “Талх чихэр” компани нь бүтээгдэхүүнийхээ үнийг нэмсэн. Нэг чиглэлээр үйл ажиллагаа явуулдаг бусад үйлдвэрүүд нь нэмээгүй байхад шүү. Яагаад нэмсэн тухайг нь асуухад “Нэмэх шаардлагатай учраас” гэх маягийн хариултыг үйлдвэрийнх нь удирдлагууд өгсөн. Угтаа бол Х.Баттулга гэдэг улстөрч бусад үйлдвэрлэгчдийг барааныхаа үнийг нэмэх, хэт их ашиг олоход дургүй. “Олигархиудыг давраахгүй” гэх маягтай. Гэтэл өөрөө даврах дуртай нэгэн бололтой. Цаашлаад “Мах импекс” компани гэхэд улаанбаатарчуудын хэрэгцээнд зориулсан нөөцийн махны ихэнх хувийг хангадаг. Байнга л давуу эрх эдэлдэг. Төрөөс мөнгө авдаг. Тендерт шалгардаг. Мөн тус компанийн мах, махан бүтээгдэхүүнүүд нь хамгийн үнэтэй.

Жирийн иргэн цалингаараа байр авч чадахгүйтэй адилхан “Мах импекс”-ийн хиам авч иднэ гэвэл худлаа. Саяхан мөн л хиамныхаа үнийг бас л нэмсэн. Шалтгаан нь “Мах үнэд орсон” гэх богинохон өгүүлбэр.     Энд бяцхан тайлбар хийхэд тэр үнэтэй махыг нь “Мах импекс” нь “Мах импекс”-тээ л хангаж байгаа. Харин саяхан сайн малчин бүсгүйчүүдийн уулзалтад ирсэн нэгэн эмэгтэй “Хөдөө нэг км махыг 2500 төгрөгөөр авдаг. Ямар их өсгөдөг юм бэ” гэж байгаа дуулдсан. Тэгэхээр хий хөөрөгдөл байгаа нь тодорхой гэсэн үг. Тэрхүү хий хөөрөгдлөөс хамгийн их ашиг ологч хэн бэ гэдэг нь бүр ч тодорхой Х.Баттулга. Тэгсэн хэрнээ л “Ард олон ядуураад, амьдрал хэцүүдээд байна.

Үүнд олигархиуд буруутай. Гэхдээ надаас бусад нь” гэж хашгираад байгаа нь сонин. Мөн өөрөө ардчилсан хувьсгал эхлэхтэй зэрэгцээд Монголын хамгийн үнэ цэнэтэй аж ахуйн нэгжийг өөрийн болгочихоод бас л “Ардчиллаас зөвхөн олигархиуд л ашиг хүртсэн. Ард түмэнд тус болсонгүй” гэдэг. Энэ үеэрээ янз нь “Намайг харин марчихаарай. Олигархи гэдгийг минь” гэж чимээгүйхэн холбооныхоо нөхдөд шивнэчихсэн байж магадгүй л юм. Тэгээгүй бол бурууд нүд хурц байхаа тангаргалаад буй Монголын ардчилсан холбооныхонд Х.Баттулгыг цайруулах шалтгаан олдохгүй баймаар.

Уг нь тэд өөрсдийгөө “Монголын ардчилал, шударга ёсны бэлгэ тэмдэг” гэдэг. Гэтэл үнэн хэрэг дээрээ Х.Баттулгыгаа аялдан дагаж байгаагаас нь харахад “Өөрийн толгой дээрх бухлыг харахгүй хэрнээ өрөөлийн толгой дээрх өвсийг харав” гэдэг л болоод байх шиг. Түүнээс бус Монголын ардчилсан холбооны “Өнөөдөр Монголын төрийн ард түмний ашиг сонирхол бус нам дамжсан бүлгүүдээрээ хэрэгжих олигархиудын шунал залж байна. Энэ шунал хаа хүрч зогсох, улс орныг ямар гамшигт унагахыг бид төсөөлөшгүй. Иймд “Монгол Улсын жинхэнэ эзэд нь ард түмэн” гэдгийг өнгөн дээрээ шударга ёс ярьсан, үнэн хэрэгтээ ард түмний эсрэг хандсан цөөн хэдхэн луйварчдад ойлгуулах, мэдүүлэх цаг болжээ.

Бидний тэмцэл ариун учраас ялагдашгүй” гэсэн уриалгын хаагуур нь ч Х.Баттулга сугарч гарах учиргүй байлтай. Ядаж л амны бэлгээс ашдын бэлгэ гэгчээр “Х.Баттулга олигархи биш болж гэнэ” гэвэл өөрт нь муухай л сонсогдмоор юм. Нэг бол “Олигархи Х.Баттулга олигархи биш болж гэнэ” гэсэн онигоо зохиохоор шийдсэн байж болох л юм. Ядуу иргэдэд хөгжилдөх шалтгаан олж өгөх гэсэндээ тэр ийн өөрийнхөө байгаа бүхнээс татгалзахын зэрэгцээ явж ирсэн зам мөрөө үгүйсгэгч мэт аашлахаар шийдсэн байж болох л юм.

Эцэст нь түүний тухай хүргэх нэг тодорхойлолтыг онцолъё.
Алдартай хулгайчийг явбал
Шөнө байтугай өдөр ч хардана
Атаач хүнийг мэдвэл
Муухай байтугай сайхан загнавч үл үнэмшинэ
Монгол ардын цэцэн үг цаанаа л нэг янзтай. Оносон гэж жигтэйхэн. Тэр Ардчилсан намыг, төрийг эрх мэдэлдээ авчихвал ийн бодох хүн ядаж нэгээр тогтохгүй гэж найдая. “Алдартай хулгайчийг явбал…”