IX Богдыг таалал болсны дараа маш сонирхолтой үйл явдлууд өрнөж байна. Анхлан хэн гаргасан нь тодорхойгүй байгаа ч Далай ламын санаа бололтой. IX Богдын хойт дүрийг яаралтай тодруулахын тулд Монгол орон даяар 15 настай хүүхдүүдийг хайн сонгож эхэлсэн сурагтай. Улмаар сонгон шалгарууллалтыг маш нууц байдалд хийж, энэ намар Монголын Бурханы шашны тэргүүнийг X Богдын суудалд залах бөгөөд хэдэн жил Энэтхэгт сургаж, улмаар Далай ламын байр суурийг залгамжлуулах төлөвлөгөө гаргасан бололтой.

Ингэх хэд хэдэн шалтгаан байна. Өөрийнх нь гэрээслэл ёсоор дор хаяад жилийн дараа Монголд төрнө. Өөрийгөө таниултлаа дор хаяад 5 жил болно. Дараа нь олж тодруулаад, ширээнд залж ном эрдэм сургаад, шашны эрх бариултал дор хаяад 20 жил хэрэгтэй. Гэтэл энэ хооронд Монгол улс танигдахгүй болтлоо хөгжөөд, Богд ч хэн билээ, шашин ч юу билээ болно. Энэ хооронд түвдүүдийн хувь заяа  хааш эргэх нь тодорхойгүй. Энэ бол нэг талаас Далай ламын зөв. Шашин соёлдоо санаа зовдог лидер хүний алхам боловч зөвхөн Түвдийн эрх ашиг эн тэргүүнд тавигдаж байгааг анхаарах хэрэгтэй. Энэ алхамыг сайшааж, дэмжих хэсэг байгаа ч эсэргүүцэж, эргэлзэж байгаа байр суурь ч бас гарч байна. Өөрөө гэрээслэлдээ төрсөн гээгүй төрнө гэж тодорхой хэлсэн гэж барин тавин нотолж байгаа ч өнөөг хүртэл энэ гэрээслэл гэсэн албан ёсны баримт бичиг гараагүй байна. Тийм учраас энэ тун бүрхэг.

Нөгөө талаас энэ үйлдэл нь даамжирч улс төрийн шинж чанартай болсноор Х Богдын олон дүр тодорч болох боломжууд гарч байна. Ванчин лам Өвөр Монголд, Буриадад Дамба Аюушиев, Халимагт Дилова хутагт тодруулсан байхад хэн ч Монгол газар биш, монгол хүн биш гэж мэтгэж чадахгүй. Тэр бүү хэл АНУ-д суугаа монголчуудын дундаас ч тодрох боломжтой. Далай лам Шүгдэн сахиусыг хүчтэй хорьж байгаагаас шалтгаалж, Шүгдэнг хүчтэй өмгөөлөгч монгол лам нар ч энэ үйл явдлыг хүлээн зөвшөөрөхгүй байж болно. Ер нь энэ үйл явдалд түвдүүд хичнээн хүчтэй оролцоно тэр хирээр Гандан хийдийн нэр хүнд унаж, Дармасалагийн улс төр бүрэн дампуурч, Монголд Бурханы шашны хямрал гарч болох дүр зураг ажиглагдана. Энэ бүхэн төрийн оролцоогоор зохицуулалтаар шийдэгдэж л төгсөх болов уу? Тиймээс хууль л хэрэгтэй байна.
Ө.Гонгор (www.wikimon.mn)