Японы Олон улсын хамтын ажиллагааны байгууллага ЖАЙКА нь Монгол Улсын Хөдөлмөр, нийгмийн хамгааллын яам, ЭМНДЕГ-тай хамтран “Нийгмийн даатгалын үйл ажиллагааны чадавхийг бэхжүүлэх төсөл”-ийг хэрэгжүүлж, энэ талаарх цуврал нийтлэлийг манай сониноор дамжуулан хүргэж байгаа билээ.

 Энэ удаагийн нийтлэлдээ Япон улс тэтгэврийн насыг нэмэгдүүлэхдээ ямар арга замаар, хэдий хугацаа зарцуулсан байдаг тухай танилцуулъя.

Японд тэтгэврийн насыг 60-65 болгож нэмэхдээ урт хугацаанд үе шаттайгаар нэмсэн. Тиймээс тухайн хүний төрсөн он сараас шалтгаалан тэтгэвэр тогтоолгох нас ялгаатай байна. Жишээлбэл, суурь тэтгэврээ бүх хүн адилхан 65 наснаас авдаг боловч 1949 оны дөрөвдүгээр сарын 2-ноос 1953 оны дөрөвдүгээр сарын 1-ны хооронд төрсөн эрэгтэй 60 наснаас, харин 1953 оны дөрөвдүгээр сарын 2-ноос 1955 оны дөрөвдүгээр сарын 1-ны хооронд төрсөн эрэгтэй 61 наснаас ажил эрхлэгчдийн тэтгэвэр авч байна. Ийм аргаар хоёр жил тутамд тэтгэврийн насыг нэгээр нэмснээр эцэстээ 1961 оны дөрөвдүгээр сарын 2-ноос хойш төрсөн эрэгтэй хүн суурь тэтгэврээ ч, ажил эрхлэгчдийн тэтгэврээ ч адилхан 65 наснаас авч эхлэх юм. Харин эмэгтэйчүүдийн хувьд тэтгэврийн насыг арай удаан буюу эрэгтэйчүүдээс таван жилээр нэмж тооцсон учир 1966 оны дөрөвдүгээр сарын 2-ноос хойш төрсөн эмэгтэй аль аль тэтгэврээ 65 наснаас авна.

Даатгуулагчын төрсөн он, сар, өдрөөс шалтгаалж буйн учир нь Японд өмнө нь байгууллагын ажилтнууд (хүйсийн ялгаагүй) 60 наснаас тэтгэвэрт гардаг байсан. Гэтэл 60 настай хүмүүсийн дундаж амьдрах хугацаа нь 20 гаруй жил болж тэд илүү урт наслах болсон юм. Өөрөөр хэлбэл, ажил хөдөлмөр эрхлэх боломжтой, эрүүл чийрэг өндөр настнууд ихэссэн учир 60 хүрээд тэтгэвэрт гарах нь хэтэрхий эрт байсан. Тиймээс тэтгэврийн насыг 65 болгосон нь хөдөлмөрийн насныханы төлөх шимтгэл өсөх эрсдэлээс сэргийлсэн байна. Нөгөөтэйгүүр, 60 насандаа тэтгэвэр авна гэж төлөвлөсөн 50-иад насныхны хувьд гэнэт тэтгэвэрт гарах нас нь таван жилээр хойшлогдох нь тэдний амьдралд сөрөг нөлөө үзүүлнэ. Тэтгэвэрт гарах болоогүй байгаа 30, 40 настай залуусын хувьд бол өөр хэрэг. Гэтэл 50 гаруй насны хүмүүс 60 хүрээд гавьяаныхаа амралтад сууж, тэтгэвэр авна гээд урьдаас төлөвлөж байсан учраас гэнэтийн өөрчлөлтийг тийм ч таатайгаар хүлээж авахгүй.

Гэнэтийн өөрчлөлтөөс зайлсхийхийн тулд урт хугацаанд үе шаттайгаар тэтгэврийн насыг 65 болгох зохицуулалтыг хийж эхэлсэн юм. Зарим улс орнууд тэтгэврийн насыг нэмэхдээ зарцуулсан хугацааг хүснэгтээр үзүүлэв.  Японд байгууллагын ажилтнууд хамрагддаг ажил эрхлэгчдийн тэтгэврийг тогтмол болон төлсөн шимтгэлийн хэмжээгээр тогтоодог хоёр арга бий. Тогтмол хэмжээтэй олгох тэтгэврийн тухайд 1994 онд тэтгэврийн насыг 60-65 болгон нэмэгдүүлэх шийдвэр гарсан ч эрэгтэй хүний насыг 2001 оноос, эмэгтэй хүний насыг 2006 оноос үе шаттайгаар нэмж эхэлсэн. Тодруулбал, гурван жил тутамд нэг насаар нэмж эхэлсэн. Улмаар, хууль батлагдсанаас хойш 65 насанд шилжих хүртэл 20 орчим жил зарцуулагдсан гэсэн үг юм. Харин эмэгтэйчүүдийн хувьд 25 орчим жил зарцуулсан байдаг. Түүнчлэн төлсөн шимтгэлийн хэмжээгээр олгодог тэтгэврийн тухайд 2000 онд тэтгэврийн насыг 65 болгох шийвэр гарсан ч эрэгтэй хүний насыг 2013 оноос, эмэгтэйчүүдийг 2018 оноос гурван жил тутамд нэг насаар нэмэх юм. Тиймээс эрэгтэйчүүд 2025 онд, эмэгтэйчүүд 2030 онд бүрэн 65 наснаасаа ажил эрхлэгчдийн тэтгэвэр авдаг болно.

Ийнхүү олон жилийг зарцуулж тэтгэврийн насыг таван жилээр хойшлуулсан улс зөвхөн Японоор тогтохгүй. АНУ, Англи, Герман ч гэсэн олон жилийг зарцуулсан байдаг. Тэтгэврийн систем нь бүхий л насныханд тодорхой хэмжээгээр нөлөөлдөг учраас бүх хүнд аль болох шударга хандахын тулд ийм зохицуулалтыг хийх шаардлагатай байдаг.