Улс орны эрх ашиг гэх нэрээр төр хувийн өмчид халдлаа гэх шүүмжийг Эрдэнэтийн асуудалтай холбоотойгоор хэлэгсэд байна. Тэгэхээр бид асуудлыг уг үндсээр нь харах хэрэгтэй байна. Эрдэнэтийн 49 хувь хэзээнээс ХУВЬ-д шилжсэн бэ гэдгээс харахын бол ТӨР бизнесийн байгууллагын өмчид халдлаа гэж шаагихдаа бас ч гэж учиртай байх болов уу. Асуудлын гол нь төр өөрийн мэдлийн 51 хувь дээрээ нэмээд 49 хувийг авах боломж нөөцийн асуудал яригдах ёстой байсан ч, сонгуулийн өмнө чимээгүйхэн амжуулсных нь балаг одоо гарч буй. Үнэндээ бол Эрдэнэтийн 49 хувь хэзээ ч хувь бизнесийн байгууллагын өмч байгаагүй гэдгийг хэлэх хэрэгтэй. Харин өнгөрсөн хэдэн сарын хугацаанд талуудын хэлцэл хууль журам зөрчсөн асуудлууд л анхаарал татаж ирлээ. Монгол Улс хуультай бол, стратегийн орд, уурхай гэж байдаг л бол цагаан дээр хараар бичсэн хууль журмын хүрээнд асуудлаа харж чаддаг байх учиртай.

Үндэсний Аудитын газраар ахлуулсан Монгол банк, Сангийн яам, Төрийн өмчийн бодлого, зохицуулалтын газрын хамтарсан шалгалт Эрдэнэтэд орох гэж буй гэх мэдээлэл бий. Мөн УИХ-ын Эдийн засгийн байнгын хороо, Хууль зүйн байнгын хорооноос өгсөн үүрэг чиглэлийн дагуу “Эрдэнэт үйлдвэр” ХХК-д 2016 оны жилийн эцсийн байдлаарх үйлдвэрлэл, санхүү, эдийн засгийн үйл ажиллагаанд Сангийн яам, Төрийн өмчийн бодлого, зохицуулалтын газраас хамтарсан шалгалт хийж буй гэж байна. Гол нь төрийн хууль цаазын хэрэгжилт бодит байдал дээр ямар байгааг эдгээр байгууллагууд тодорхой болгох ёстой юм.

Нэр сүртэй гэгдэх нийтлэлчид хувийн өмчид төр халдаж байна гэх өнцгөөр шил дараалан бичиж буй. Үүнийг нь масс ч эрхбиш анзаарч байгаа байх. Ямартаа л нэгэн сошиал хэрэглэгч өөрийн хуудастаа энэ талаар бичихдээ “Саяхан “де факто” хэмээх Жаргалсайхан нийтлэлчийн news.mn сайтын baabar.mn гэх буланд Эрдэнэтийн 49%-ийн арилжааны тухай нийтлэлийг уншлаа. ХХБанкны захиалгаар бичсэн болтой юм. ХХБ-ыг өмөөрөх гарчигтай боловч нөгөөх ХХБ, “Монголын зэс” компаниа араас нь “хутгалсан” болтой дог шүү. Уг нь “дефакто” Жаргалсайхан ХХБанкыг хамгаалсан нийтлэл бичих зорилготой, чиглэлтэй байсан боловч УИХ-ын Ажлын хэсгийн тогтоолыг тэр чигээр нь хуулж нийтлэлдээ оруулан тохуурхаж. Магадгүй далд санаа нь ч тэр байсан биз. Мань эр чинь бас л зэвүүн шүү дээ. 🙂

Twitter, FB гэх мэт сошиал сүлжээ гарахаас өмнө news.mn сайтын baabar.mn гэх булангийн нийтлэлчид нийгмийн массыг удирдах манипуляц хийх гэж оролдон энэ салбартаа багагүй амжилтад хүрсэн ч байх талтай. Гэхдээ сошиалмедиа сүлжээ хүчийг авснаар baabar.mn -ынханы манипуляц, үзэл суртал хийх явдал үр дүнд хүрэх нь багасаж, үр нөлөө нь газар авахаа больсон байна.

Гэхдээ тэд шантралгүй үлдсэн сонгогчдын электоратад нөлөөлөх гэж, тархийг нь угаах гэж үзэж тарсаар л, ажилласаар л байгаа нь тэдний дайчин, цуцашгүй хөдөлмөрч занг илэрхийлж байгаа малдаа. 🙂

Миний бие гэнэт сониуч зан хөдлөөд, залхууралгүй baabar.mn -нд бичвэр хийдэг хүмүүсийн нийтлэлийн бодлого, байр суурьд мониторинг хийх санаатай сүүлийн нэг долоо хоногийн бичвэрүүдийг уншлаа. Тэгсэн чинь нэг сэдвийн хүрээнд /Эрдэнэтийн 49%/ сонин давхцал харж болохын зэрэгцээ цаанаас хэн нэгний өгсөн чиглэл даалгавар байж болох мэт төсөөлөл төрсөнийг нуух юун. Учир нь тэд байр суурийн зөрчилдөөнгүй, “нэг амаар”, нэгэн зэрэг дугарсан байх юм.

Эцэст хэлэхэд олон ургальч үзэл бодолтой, тархиа угаалгахаас өнгөрсөн, бие даасан үзэл бодол, байр суурьтай иргэдийн талбар болсон Twitter, Facebook мандтугай! гэж хэлмээр санагдлаа” гэжээ.

Энэ хэрэглэгчийн бичсэнд үндэс байгаа харагдана. Гэхдээ Twitter, Facebook ч бас бодлоготой сошиалчдад боломж олгодог талбар гэдгийг үнэнээр нь нэмээд хэлчихэд гэмгүй байх.

УИХ-аар Эрдэнэтийн асуудал хэлэлцэхэд эсрэг кноп дарсан Төсвийн байнгын хорооны дарга Ч.Хүрэлбаатар “УИХ-аар “Эрдэнэт”-ийн асуудлыг хэлэлцэж байх үеэс би байр сууриа илэрхийлсэн. Нэгдүгээрт, хариуцлага тооцох ёстой улстөрчид нь хаана байна. Хэрвээ тухайн үеийн Засгийн газар үгүй  гээд хэлчихсэн бол өнөөдрийн байдалд орохгүй байсан. Тогтоолд тухайн үеийн Ерөнхий сайд, асуудал хариуцсан сайдад хариуцлага тоцох тухай заалт байхгүй. Хоёрдугаарт, нэг сарын дараа 580 сая ам.доллар төлнө. Монгол Улс өрийн дарамтаараа дэлхийд нэгдүгээрт байрт ороод явж байна. Ийм нөхцөл байдалд их хэмжээний доллар төлөх шийдвэр гаргаж байгаа нь зөв үү. Олон талаас нь харах ёстой байсан. “Эрдэнэт” дээр сэтгэлийн хөөрлөөр хандаж болохгүй. Яагаад гэвэл 2009 оны долдугаар сарын 7-ний УИХ-ын Аюулгүй байдал, гадаад бодлогын байнгын хорооны шийдвэрээр ураны лицензийг эмхэлж цэгцэлсэн асуудал бий. Зургаан жил олон улсын Арбитрын шүүхээр энэ асуудал яваад 116 сая ам.долларын өрөнд унасан. Энэ бүхнийг эргэцүүлж үзэж байгаад шийдвэрээ гаргах ёстой байсан, энэ байр суурь одоо ч хэвээр.” гэж буй.

Тэгвэл УИХ-ын гишүүн Л.Оюун-Эрдэнэ  “Эрдэнэт”-ийн 49 хувийг худалдан авсан процесс нь хууль зөрчсөн байна. Өөрөөр хэлбэл, Үндсэн хууль зөрчиж, УИХ-ын онцгой бүрэн эрхэд халдсан гэж үзсэн. Газрын доорхи стратегийн бүх орд УИХ-ын хамгаалалтад байдаг. Ийм тохиолдолд Засгийн газар худалдан авах эрхээсээ дангаараа татгалзах эрхгүй. Хоёрдугаарт, “Эрдэнэт”-ийн 49 хувийг худалдан авсан санхүүгийн схем нь гэмт хэргийн шинжтэй байж болзошгүй гэж үзсэн. Үндсэндээ өнгөрсөн 25 жилийн хугацаанд ийм хэмжээний зохион байгуулалттай, тэр дундаа стратегийн орд руу чиглэсэн үзэгдэл болж байгаагүй учраас гишүүдийн  хувьд олон талаас нь нягтлах ёстой гэсэн зарчмын байр суурийг илэрхийлж байсан…

Олон Улсын гэрээ, конвенциос өгсүүлээд дэлхийд мөрдөгдөж буй бүх хууль тогтоомжид аливаа өмчийг авахад гэмт хэргийн шинж агуулагдсан байвал хүчин төгөлдөр бус хэлцэл болгох зохицуулалт орсон байдаг. Энэ бол хууль зүйн сонгодог зарчмуудын нэг. Эрх чөлөөний орон гэгддэг АНУ-д ч тэр, Өмнөд Солонгост ч гэсэн манайхтай ийм ижил асуудал үүссэн бол ингэж л шийдэх байсан. Манай улсаас илүү хурдтайгаар асуудлаа шийднэ. Хууль зөрчсөн ийм байдал цаашаа тогтоод явах эсэх торгон агшин дээр сая Монгол Улсын төр ирлээ. Тэгэхээр хууль зөрчсөн, луйврын шинж чанартай үйлдэл байна гэж үзэн, хэлцлийг хүчин төгөлдөр бусад тооцон, УИХ-аас тогтоол баталлаа. УИХ хянан шалгах эрхтэй. Үндэсний аюулгүй байдалтай холбоотой стратегийн ордын асуудал дээр ажлын хэсэг байгуулаад, асуудлыг нягталдаг нь дэлхий нийтийн жишиг юм. Энэ дагуу процесс явлаа.Бид өмнөх ба ирээдүйн 25 жилээ дүгнэж, төсөөлөх хэрэгтэй. Ардчилсан нийгэм үндсэндээ хоёрхон багана дээр оршин тогтнодог. Нэгдүгээрт, бизнесийн чөлөөт өрсөлдөөн. Нэг банк, нэг аж ахуйн нэгж төрийн эрх мэдэлтнүүдийг ашиглаж, давуу байдал үүсгэж буй үйлдлийг олигархи засаглал л гэж нэрлэнэ. Төр, хувийн хэвшил үгссэн бизнес бүлэглэлтэй бусад ААН-үүд өрсөлдөх ямар ч боломжгүй болдог. Үүнээс болж, бизнесийн орчин эвдэрнэ. Үүний бэлээхэн жишээ, Нигер, Грек, Аргентинд тохиолдсон үзэгдлүүд байна. Яг ийм эрсдэл үүсэхээс төр хамгаалах учиртай юм. Нөгөө талаас, Дэлхийд арилжааны банк уул уурхайн салбар луу ордог жишиг байхгүй. Монголд анхны удаа тохиолдсон ч гэж болно. Цаашлаад Төв банк нь арилжааны  банкиндаа зээл өгдөг дэлхий ертөнц гэж байхгүй. Мөн нэг хүн хоёр банкны 90-ээс дээш хувийг эзэмшдэг жишиг ч байхгүй. Энэ бүхэн бизнесийн хууль ёсны орчноо сүйдлэж байна. Тиймээс УИХ үүнийг илэрхийлж ярихаас өөр аргагүй. Тэр бүр иргэд энэ агуулгаар нь харахгүй байна. Хоёрдугаарт, ардчилсан нийгэмд ААН бүр хуулийн өмнө тэгш эрхтэй байх ёстой. Гэтэл хуулиас гадуур хувийн хэвшлүүд орхигдоод эхлэхээр эрх зүйт төрийн нэг багана хугарчихна. Энэ хоёр багана хоёулаа нурчихвал ардчилсан нийгэм үндсэндээ байхгүй болно. Энэ бол өнгөрсөн 25 жилийн гол алдаа. Монголд эрх баригчдад ойрхон хэсэг бүлэг хүмүүс завшдаг. Ард иргэд нь нийгмийн баялгаас хүртэхгүй явсаар ирлээ. Цаашаа ингээд явах юм бол маш аюултай нөхцөл байдал үүсэхээр байна. Энэ бүхнээс УИХ сэрэмжилж, тогтоолын төслөөр “Эрдэнэт”-ийн асуудлыг шийдсэн нь зөв юм.  Дэлхий “Эрдэнэт”-ийн 49 хувийг төрд шилжүүлсэн шийдвэрийг маш сайн ойлгоно. Яагаад гэхээр тэд хуультай, журамтай.” хэмээн ярьсан байгаа юм.

Тэгэхээр Эрдэнэтийн асуудалд бид Ч.Хүрэлбаатарын хэлсэн шиг хөөрлөөр хандаж болохгүй нь үнэн. Гэхдээ хөөрлөө дарж байна гээд  49 хувийг худалдан авсан санхүүгийн схем нь гэмт хэргийн шинжтэй байж болзошгүй гэсэн дүгнэлт гарсаар байтал ХУВИЙН ӨМЧ булаагаад байна гэж чарлаад байх уу?

Эх сурвалж: Шуурхай.мн