Цагтаа цагаан зээрийн нутаг гэж нэрлэгдэж явсан Мэнэнгийн талд өнөөдөр цагаан зээр хаа нэгтээ ганц хоёроороо цахилах нь хялганат талын чимэг болсон энэ амьтан ховордож буйг илтгэнэ. Дүнхийсэн их цастай эл нутагт хүндхэн өвөл болох шинжтэй. Энэ сарын 06-нд сурвалжлах багийнхан Дорнодоос явсаар Матад сумын дөрөвдүгээр багийн нутагт багтах Газрын тосны 19 дүгээр талбайд ирлээ.
70 км радиус бүхий газрыг эзэгнэх уг талбай “хар алт”-ны шавхуургыг сорон, энд тэндгүй тонголзох цэнхэр өнгөтэй төмөр Донкэ буюу “тонголзууруудад” эзлэгдэн, хөрс шороо нь хар тос, шавар, цементийн хаягдалд намаг балчиг мэт зунгааралдаж, түүхий нефть ачсан том оврын машинуудын дугуйнд аалзны тор мэт хэрэгдэж, энд тэндгүй олон зам огтолцон салаалсан дүр зураг биднийг угтсан юм.
“Дорнод аймгийн ажилчид, тээвэрчдийн нэгдсэн нийгэмлэг” болон хэвлэл мэдээллийн байгууллагуудын хамтарсан баг “Петрочайна Дачин Тамсаг Монгол” компаний үйлдвэрлэлийн бааз дээр хоёр өдөр ажиллалаа. “Газрын тосны 19, 21 дүгээр талбайд иргэд маш хүнд нөхцөлд бага цалингаар ажиллаж байна, монгол хүний үнэлэмж муу байна, монголчуудын хийж чадах ажлыг хятадууд гүйцэтгэн ажлын байр булаан авч байна” зэрэг гомдол саналыг нутгийн иргэд болон үндэсний компаниуд дээрх нийгэмлэгт гаргасан нь биднийг энэ газар хүртэл хөтлөх шалтгаан болсон юм. Бид хэд хэдэн компанийн үйл ажиллагаа болон кэмп дэх ахуй байдалтай нь танилцаж, ажилчид, тээвэрчидтэй ярилцлаа. Энэ талаар сурвалжлага бэлтгэснээ хүргэе.
БНХАУ-ын 100 хувийн хөрөнгө оруулалтай “Петрочайна Дачин Тамсаг Монгол” компани анх 2006 онд Канадын “Соко интернэйшнл ЛЛС” компаниас тус ордын лицензийг худалдан авч Монголд үйл ажиллагаа явуулж эхэлсэн байдаг.
Хоёр улсын Засгийн газар хоорондын бүтээгдэхүүн хуваах гэрээгээр ашиглаж буй ашиглалтын баталгаат нөөц нь 41 орчим сая тонн хэмээн тогтоогдсоноос өнгөрсөн хугацаанд 4.8 сая орчим тонн газрын тос олборлож экспортолсон байна.
Тус компанийн төв оффис дээр очиж, Хятад талыг нь хариуцсан удирдлагуудтай уулзах гэсэн боловч олдсонгүй. Монгол талыг хариуцсан албан тушаалтнуудаас мөн тодруулга авах гэсэн ч даргын зөвшөөрөлгүйгээр мэдээлэл өгөх боломжгүй гэсэн хариулт өгсөн юм. Ийнхүү үйл ажиллагаа нь хаалттай, ил тод бус байгаа нь цаанаа хууль бус үйлдлийг агуулж байгаа юм биш биз гэсэн хардлага төрүүлж байгаа юм.
Ажилчдын амьдардаг байрууд ихэвчлэн сэндвичээр угсарсан эсвэл контейнер тохижуулсан байх аж. Халаалт нь тосон тень. Цөөн хэдэн гэр бас бий. Тэд ч гэсэн тень тавьдаг. Гал түлэхэд эрсдэлтэй орчин болохоор пийшин, зуух тавихыг хориглодог гэнэ. Тень агаар хуурайшуулдаг болохоор бид ч уушги муутай болж байгаа байх даа, гэхдээ ажилтай, цалинтай байхын тулд энэ зэргийн юмыг даваад гарна даа гэх ажилтантай ч таарлаа.
Нийт ажиллагсдын 90 гаруй хувь нь эрчүүд. Хятад эзэнтэй компанид ажиллаж буй монгол эрчүүд голдуу шороо тэгшлэх, цемент зөөх, тунасан бохир ус зөөвөрлөх, техникийн эрэг боолт чангалах зэрэг туслах ажил хийдэг бол эмэгтэйчүүд нь ногоо арилгах, хувцас угаах, байр цэвэрлэх зэрэг ажил хийдэг юм байна. Уг нь манайханд нарийн мэргэжлийн ажил хийх чадвар байдаг ч хятадууд хийлгэдэггүйгээс гадна өөрсдийнхөө хийж байгаа ажлыг ч монголчуудад харуулдаггүй гэдгийг уулзсан хүн бүр л хэлж байлаа. Тэр ч бүү хэл Монголын хөрөнгө оруулалттай компанийг талбайгаас “шахаж” гаргах оролдлогыг хийж эхэлсэн гэх.
Газрын тосны талбайд төрөл бүрийн үйлчилгээ явуулж буй үндэсний болон гадны хөрөнгө оруулалттай компаниудад монгол иргэдийг зуучлан ажилд оруулдаг “Зөв боломж” хэмээх компани бий. Тус компани туслах ажилчидтай 700 мянган төгрөгийн цалин бүхий гэрээ байгуулаад, даатгал, татвар суутгаад 574 мянган төгрөг Дорнодын арилжааны банкаар дамжуулан карт руу нь хийдэг аж. Харин хятад туслах ажилтнуудын хувьд 1-2 сая орчим төгрөгийн цалин авч байх жишээтэй. Нарийн мэргэжлийн ажилтнууд нь 3-5 сая төгрөгийн цалин авдаг гэсэн яриа байх ч өөрсдөөс нь асуухаар хариулахаас цааргална. Цалингийн хувьд ийм эрс тэс зөрүүтэй байгаа нь Монгол хүнийг үнэлэх үнэлэмж муу байгааг харуулж байгаа юм.
Г.Ганбат:Хятадууд ажил хийдэггүй ч мэргэжлийн ажилдаа биднийг оролцуулдаггүй
Бид “Цагаан хэрэм” компанийн шингэн хагалбар болон өрөмдлөгийн ангиар орж ажил байдалтай нь танилцав.
Өрөмдлөгийн талбай дээр ажиллаж байгаа монголчууд бүгд “Зөв боломж” компаниар зуучлуулан ажилд оржээ. Тэдний нэг болох Г.Ганбатаас зарим зүйлийг тодрууллаа.
-Энэ талбайд хичнээн монгол хүн ажиллаж байгаа вэ, яг ямар ажил хийдэг вэ?
-Би “Цагаан хэрэм” компаний өрөмдлөгийн 983 дугаар ангид туслах ажилтан хийдэг. Одоо гурав дахь жилдээ ажиллаж байна. Энэ анги дээр тогооч, харуул гээд нийт 17 монгол ажилтан байна. Бүгд л хар бор ажил хийдэг дээ.
-Хэдий хэрийн цалин авч байгаа вэ, цагтаа авч чадаж байна уу?
-“Зөв боломж” компаниар дамжиж ажилд орсон. Гэрээн дээрээ 700 мянга ч гар дээр авдаг нь 570 мянга. Энэ жил ажил хожуу аравдугаар сараас эхэлсэн ч өнөөдрийг хүртэл цалин буугаагүй байна. Улиралын чанартай ажил болохоор удахгүй бууна даа.
–Хятадууд ямар ажил хийдэг вэ, хэдэн төгрөгийн цалин авдаг юм бол?
-Миний хийж байгаа ажлыг Хятадууд хэзээ ч хийхгүй. Тэд өөрсдийнхөө хийдэг ажилд ч биднийг оролцуулдаггүй. Хятадууд цалингаа хэлдэггүй. Гэхдээ туслах ажилтан нь бид нараас илүү авдаг гэсэн шүү.
-Манайхан тэдний хийгээд байгаа нарийн мэргэжлийн ажлыг нь хийж үнэхээр чадахгүй юу?
-Чадалгүй яах юм бэ. Бид нарын чадахгүй ажил гэж байхгүй. Хамгийн гол нь Хятадууд юун дээр ажиллуулах уу, ажиллуулахгүй вэ гэдгээ хэлдэггүй. Захын хужаа нь дур мэдэж зардаг.
-Та нарын амьдарч байгаа орчин хэр байна вэ?
-Монгол ажилчид нь гурван гэрт амьдарч байна. Хятадууд ийм чингэлэгт амьдардаг. Бид нар гурван ээлжтэй, 12 цаг ажиллаад 24 цаг амардаг. Өрөм нүүж угсрах үед бүгд ажиллаад, бусад үед ээлжээрээ ажиллана.
-Хөдөлмөрийн аюулгүй байдлыг хэр хангаж ажилладаг вэ?
-Сайн шүү. Өвлийн хувцас, малгай тарааж өгдөг.
Түүнчлэн нэрээ хэлэхийг хүсээгүй нэгэн ажилтан ноцтой зүйл ярив. Тэрбээр “Энд ажиллаж байгаа Хятадуудын дунд элдэв ааш араншин, зан харектартай, харилцааны соёлгүй, элдэв гаж үйлдэлтэй хятадууд бий. Тухайлбал, гомо залуус байна. Монгол залуусыг уруу татаж, элдэв гаж зүйлд уруу татдаг, айлгаж ичээх тохиолдол гарч байсан. Элдвээр дарамталдаг. Ийм байдлаас болоод гурван ч залуу ажиллаж чадахгүй гэр лүүгээ буцсан шүү дээ. Хятадуудыг урдаас өндөр шалгуураар сонгож оруулж ирдэг гээд яриад л байдаг юм билээ. Юуг нь яаж шалгадаг юм бол оо. Эдний дотор бэлгийн замын халдвартай өвчтэй, хар тамхи хэрэглэдэг хужаа ч байхыг үгүйсгэхгүй. Тиймээс ийм асуудлыг цагдаа нар анхаарах хэрэгтэй” гэв.
Э.Хадборгил: Энд Монгол хүний үнэмлэмж муу байна
Үндэсний хөрөнгө оруулалттай “Дорны их гэгээ” технологийн тээвэрлэлтийн компанийн жолооч Э.Хадборгилтой уулзлаа.
-“Энэ компанид ажилд ороод хоёр жил болж байна. Өрмөө дагаж тээвэрлэлт хийдэг. Монголчууд ажил голохгүй хийдэг. Ямар ч ажлыг нь хийж чадна. Гэхдээ энд манай монголчуудын үнэмлэмж муу байна уу даа гэж хардаг. Зүгээр нэг туслах хийж байгаад хятадууд 2 сая төгрөгийн цалин авч байхад манайхан 500 мянгыг авч байх жишээтэй. Хятадуудтай ойлголцоход эхэндээ бэрх байсан. Одоо бол орчуулагчаар нь дамжуулаад ойлголцоод явдаг. Ер нь бол их муухай дээрэлхүү хүмүүс шүү дээ. Манай компани бол Монгол болохоор цалин боломжийн. Сая гаргаад авдаг. Гэр бүлээрээ ажиллах боломж бий л дээ. Гэхдээ өглөө гараад орой ирдэг хүн гэр бүлийнхнээ авчрах дэмий биз дээ.” гэлээ.
Матад сумын 4 дүгээр багийн 20-оод өрхийг Кэмпүүдийн араар нэг дор буулгаж, тог цахилгаанд холбож өгчээ. Тэдгээр айлын ихэнх нь хятадуудын хадланг хураалцах гээд явчихсан, гэр нь цоожтой байлаа.
Ингээд тус багийн иргэн С.Жүгдэрийнд орлоо. Тэрбээр бэр, хоёр ачийнхаа хамт байв.
С.Жүгдэр: “Манайх 8-9жил нэ г компаний манааны ажлыг хийсэн. Энэ жил ажил олдохгүй юм шиг байна. Манах обьект нь цөөн болохоор айлууд бараг л булаацалдана шүү дээ. Зун манаанаасаа буугаад амарчихаар ажилгүй болно. Манаач хийхээр сарын 400 мянган төгрөг авчихдаг юм.
Үнэнийг хэлэхэд, залуучууд “Зөв боломж” компанид зуулчлалаар хамрагдаж чадахгүй байна. Шалгуур өндөртэй юм шиг байна лээ. Ажилд орохын тулд баахан шинжилгээ өг гэдэг. Түүнд нь явж чадах ч хүн байна, аймаг руу явж шинжилгээ өгөх мөнгө үгүй ч хүн байна шүү дээ” гэлээ.
Малчин Ч.Батцэнгэл: “Манайх уг нь манааны ажил хийдэг байсан. Өнгөрсөн жилээс олдохоо больчихоор нь хэдэн малаа дагасан даа.
Хятадууд ажилд орохоор тодорхой хэмжээний шалгуур үзүүлэлт шаардаад байдаг юм билээ. Манай эхнэр ногоо арилгах ажилд оръё гэтэл аваагүй. Махлаг, нуруулаг эмэгтэйчүүдийг авна гэдэг гэсэн. Уг нь ажил олдох болов уу гэж энэ талбайг бараадаж буусан юм шүү дээ.
Энэ жил хадлан хадах ажил хийж хэдэн төгрөг олно гэсэн бодолтой байна. Хамгийн гол хадлангаа нутгийн гүн рүү орж хадаад байх шиг санагдаад байгаа юм. Тэгж болохгүй дээ” гэлээ.
Ийнхүү багийн иргэд нь газрын тос дагасан хэдэн компаниас ажил горьдсон байдалтай байна.
Харин “Петро Чайна Дачин Тамсаг” компанийн талаарх дэлгэрэнгүй мэдээллийг Ашигт малтмал, Газрын тосны газраас авахаар болсон юм.
Үргэлжлэл бий…
О.Сайхан
Эх сурвалж: Zaluu.com
