2012 онд хэд хэдэн айм­гийн Засаг дарга сон­гуульд өрсөл­дөнө.

Сайн муугаар олонтаа дуу­­­­дуулж, олны танил бол­сон тэд­гээр эрхмээс 2012 оны сон­гуульд тоосоо үзэж, торгон жо­лоогоо өргүүлчих санаатай нь цөөн­гүй.

Өнгөрсөн сонгуулиар байнд ч үгүй, банзанд ч үгүй хоцорсон Завханы Я.Санж­мятав, Дорноговийн П.Ган­хуяг, Ховдын Г.Нямдаваа нарын хуучин бууны хугар­хай­нуудын араас хэдэн жил Засаг даргаар ажилл­аад, хэд гур­­ван бор юм цуглуулж, ааг омгондоо багтаж ядсан Сүх­баатарын Засаг дарга Ж.Бат­суурь, Сэлэнгийн Ж.Эр­­дэнэбат, Баянхонгорын Д.Амар­­санаа, Дорнодын Ц.Жан­­лав, Өвөрхангайн Б.Тог­тохсүрэн, Төв аймгийн Ц.Энх­­бат, Увсын Э.Цас­чихэр нарын нэрс 2012 оны сон­гуулийг хүлээсэн засаг ноёдын жаг­саалтыг үргэлж­лүүл­нэ.

Харин орон нутагтаа хэм­жээгүй эрх мэдлээ бататгаж, хурааж цуглуулснаа бая­жуулах мөрөөдөлтэй сонир­хогчид цөөнгүй бий. Тухайл­бал, Архангайн Ё.Баа­тарбилэг, Баян-Өлгийн С.Хавал, Булганы М.Оюун­бат, Говь-Алтайн Ш.Амгаланбаяр, Дарханы Г.Эр­дэнэбат, Дундговийн Д.Чанд­мань, Өмнөговийн Б.Бад­раа, Хөвс­гөлийн Л.Цэрэн­жав нар ирэх сонгуулиар намынхаа нэр дэв­шигчдийг амжилттай орол­цуулж, шанд нь Засаг дар­гын зөөлөн суудалдаа улам тухлан суухыг илүүд үзэцгээж байна. Тэдний ихэнх нь энэ суудлаасаа ховхролгүй 12 жил суусан, орон нутгийн хэмжээнд дархлагдсан гэмээр эрх мэдэлт­нүүд. Мэдээж энэ дунд сая­хан суудлаасаа ховхорсон Орхоны Д.Оюунбат, Ганц худагт мөр­дөн шалгагдаж байгаа Говь­сүмбэрийн Засаг дарга Ж.Баян­мөнх нарыг эс тооцвол шүү дээ.

Монголын 21 аймгийн Засаг дарга нараас муугаар дуу­дуул­даг хошуу ноёдын нэрсийг жагсаавал цөөнгүй урт мөр жигдрэх ажээ. Айм­гийн Засаг дарга гэхээрээ л өөрийн хувийн ком­панидаа ажиллаж байгаа мэтээр аашилдаг Засаг дарга нар эдгээр эрхмүүд дунд олон бий. Засаг дарга нарт Засгийн газар эрх олгосон биш зарим нь бүр хэтийдэн даварч эхэлсэн.

Тэдний хууль бус үйлдэл, хэрээс хэтэрсэн зангийн жишээг Архангайн Засаг дарга Ё.Баатарбилэг эхлүүлж байна. Тэрбээр саяхан шахуу Улсын мөрдөн байцаах газрын Байгаль орчны хэв жур­мын эсрэг гэмт хэргийн тасгийн тогтоосноор хахууль авсан нь тогтоогдсон. Хувь­даа олон компанитай Хөвс­гөлийн Г.Цэрэнжав, Дор­нодын Ц.Жанлав, Бул­ганы М.Оюунбат нарыг Ё.Баа­тарбилэгээс бага орло­готойг үзээд зол­той дуу алдахаа шахав. Түүхч, ар­хеологи-антро­пологич мэргэжилтэй энэ залууг Монгол Улсын Ерөн­хий­лөгчийн Тамгын газарт реферэнтээр ажиллаж байсан гэдгээс өөр хувийн бизнес эрхэлж байгаагүй гэдгийг олон хүн мэднэ.

Баян-Өлгийн Засаг дарга С.Хавалын хувьд  энэ нут­гийн өндөр, дээд албан ту­­шаалтнууд нь төсвийн мөн­гийг их хэмжээгээр шам­шиг­­дуулах, чадварлаг болов­сон хүчнээ үндэс­лэлгүйгээр ажлаас халж, танил тал хамаатан сад­наа төрийн албанд “шингээх” мэтээр эрх мэдлээ хэтрүүлэн ашиглаж, үнд­сэндээ хариуц­лагын тог­толцоо гээчийг бүрэн халжээ. Тус аймгийн Ард­чил­сан намынхан айм­­гийн удирдлагуудад хариуц­лага тооцож, Засаг дарга ­С.Хавалыг огц­руулах хүртэл арга хэмжээ авах тухай саналыг Иргэдийн тө­лөө­лөгчдийн хуралдаа оруул­­сан ч МАН-ын гишүүд олон­хоороо түрүү барьж, арьсаа хам­гаа­лаад үлджээ.

Мөн С.Хавал дарга овжноор ашиглан аймгийн төвийн инженерийн шугам сүлжээ бүхий хувийн эзэмшилд зөв­шөөрөгдөөгүй хэсэгт нийт 51 аж ахуй нэгж, иргэдэд нийт 25830 м.кв талбайг эзэм­шүүл­жээ. Түүнчлэн Засаг даргын ядуучуудад олгосон хэмээх бяцхан газарт аль хэдийнэ 2-3 давхар баячуудын хаус сүн­дэр­лүүлсэн гээд “но”-той баримт түүнд хангалттай бий.

Баянхонгор аймгийн Засаг дарга Д.Амарсанаагийн хувьд ирэх сонгуульд өрсөлдөх хүсэлтэй явдаг эрх­мүүдийн нэг. Зуд турхан болоход хөдөөгийнхөн хэ­цүүдлээ, хүн хүч алга, бүгд хот руу явлаа хэмээн гомдол­лодог тус аймгийн Засаг дарга орон нутагтаа үйл ажиллагаа явуулдаг уул уур­хайн компаниудыг толгой дээ­рээ гаргасан гэдэг шүүмж­лэлийг дагуулдаг. Орон нутаг дахь намын даргын эрх мэдлээ ашиг­лаж, 2012 онд сон­гуульд өрсөлд­­чих бодлыг тээж яваа нэгэн.

Булган аймгийн Засаг дарга М.Оюунбатын хувьд хэл амтайгаар энэ суудалдаа залар­сан. Түүнийг бул­ганчууд “хэмжээгүй эрхт хаан” хэмээн битүүхэн егөөд­дөг нь учиртай. Сон­гууль бүрээр булхай хутгаад сурчихсан тэрбээр Булган аймгийг өөрийн эзэмшлийн компани гэж үздэг гэхэд хилсдэхгүй. Найман жил Засаг даргаар ажиллахдаа орон нутгийн чанартай бүхий л томоохон үйлдвэрийг гартаа оруулсан. Хөрөнгө орлогын мэдүүлгээрээ Засаг дарга нараасаа толгой цохьдог түүний хөрөнгө хэдэн саяар эргэлддэг. Тэр ч утгаараа орон нутгийн хэмжээний олигархи гэж булганчууд битүүхэн ярилц­даг эл эрхэм ирэх сонгуульд Засаг даргынхаа суу­далд үлдэхийг юу юунаас илүү хүсч суугаа.

Говьсүмбэр аймгийн Засаг дарга Ж.Баянмөнхийн хувьд орон нутагтаа дархлагдсан нэгэн. Харамсалтай нь одоо­гоор АТГ-ын ажилтнууд саа­­туулж, цагдан хорьсон бай­на. Түүнийг албан тушаал эрх мэдлээ хэтрүүл­сэн хэрэгт сэжиг­лэн, ШШГЕГ-ын харьяа Цагдан хорих 461 дүгээр ангид саатуулаад байгаа.

Зарим эх сурвалжийн мэ­дээлснээр Ж.Баянмөнх Ши­вээ­говь сум дахь орон нутгийн өмчит “Илчлэг шивээ” үйлд­вэ­рийн газрыг өөрийн дотнын найз­даа хувьчлахын тулд Өмч хувьч­лалын комисс болон доод ту­шаалт­нууддаа хууль бус шаард­лага тавьж, дарам­талсан гэх үндэслэлээр бу­руутгаж бай­гаа юм байна. Ямартай ч хууль бус хувьч­лал хийсэн бо­­лоод ажлаа өгч байна уу, эс­вэл хийгээгүй болоод эсэргүү­цээд ажлаа өгч байна уу гэдэг асуу­­дал тун удахгүй тодорхой болно.

Говь-Aлтайн Засаг дарга Ш.Амгаланбаярын хувьд танил талын халаа сэлгээг орон нутагтаа жинхэнэ утгаар нь гааруулсан гэдэг. Ямартай ч Ш.Амгаланбаярыг өндөр үнээр буюу 200 сая гаруй төгрөгөөр Говь-Алтай аймгийн Засаг дарга болсон ярих юм билээ. Батлан хам­гаалахын сайд, УИХ-ын гишүүн Ж.Энхбаярын гарын хүн гэгддэг түүнийг Засаг дар­­гынхаа ажлыг хийхээс илүү ан авд хорхойтойг нут­­гийнхан нь шивэр авир хийдэг.

Дархан-Уул аймгийн За­­саг дарга Г.Эрдэнэбатын хувьд одон тэмдгийн хэ­рүү­лээс салдаггүй. Өнгөрсөн жил орон нутгийнхаа ойг тэмдэг­лэн өнгөрүүлэхдээ шагналыг хавт­­гайруулж, тойрон хү­рээ­лэгч­дээ урамшуулсанд дар­­хан­чууд тун их гомдсон сураг­тай.

Засаг дарга Г.Эрдэнбат ийнхүү Дархан-Уул айм­гийн­хаа  50 жилийн ойг  тэм­дэг­лэхдээ  албан тушаал, ширээ сандлаасаа салчих вий гэсэн түг­шүүртэйгээр тойрон хү­рээ­лэгчдэдээ бялдуучилсан нь иргэдийн дургүйцлийг ихээ­хэн хөдөлгөсөн.

Дорноговь аймгийн За­саг дарга П.Ганхуягийн хувьд орон нутагтаа на­мын харьяал­­лаар халаа сэл­гээг гаа­­руулсан нөхөр гэ­дэг. Түү­­­ний эл үйлдлийг тэв­чих­гүй иргэд нь Засаг даргадаа шаар­дах бичиг хүртэл хүр­гүүлж байжээ. Өнгөрсөн сон­гуу­лиар далаараа тавиулж, шархтай үлдсэн тэрбээр 2012 онд УИХ-д заналтайгаар сууна хэмээн шүд зууж яваа эрхмүүдийн нэг. Тийм ч болохоор Улаан­баатарт ирэх тоолондоо хэвлэ­лээр өөрий­гөө сурталчилдаг давуу тал­тай.  Орон нутагтаа бараг­тай бол бараагаа ха­руул­даггүй түүнд дорно­говь­чууд Японд байгаа манай Засаг даргад хэмээн захидал тэр­лэхэд хүр­сэн гэдэг явган шог зүгээр ч нэг гараагүй нь ойл­гомжтой.

2012 оны сонгуулийг тэ­­сэн ядан хүлээж суугаа бас нэгэн бол За­в­­­хан аймгийн Засаг дар­га Я.Санжмятав. Орон ну­таг дамнуулан бай­гуул­сан  ком­­п­а­­ни, 999 мо­рин хуур­чийн тоглолт, Отгон­тэн­гэ­рийн та­хилга гэх зэргээр шоу тал­даа гаршсан засаг ноён Я.Санж­мятавын хувьд хэв­лэ­лийн баатар бо­лох тун со­нир­хол­той. Зав­ха­наас сон­гогд­сон УИХ-ын гишүүд­тэй­­гээ хамт­ран ажиллах тал дээр хойрго ханддаг тус айм­гийн За­саг дарга Улаан­баа­тарт бай­гаа орон нутгийн­хан­тай­гаа золголт хийх дуртай.

Дундговь аймгийн Засаг дарга Д.Чандмань эл албандаа тийм ч удаан суугаагүй эр­хэм.  Бусад Засаг даргаа бод­вол улстөржөөд байдаггүй но­мын хүн аж. Өмнөх Засаг дар­га Ш.Төрбатын эрүүл мэн­дийн шалтгаанаар ажлаас чө­лөө­лөгдөх хүсэлтийн да­гуу түүнийг МАН-аас то­мил­сон. Засаг даргаар олон жил ажил­лаагүй уч­раас бу­сад шигээ но-той асуу­дал ба­га­тай нэгэн. Ирэх сонгуу­лиар на­маа ялуул­чих­вал энэ суу­дал­даа дөрвөн жил зүтгэнэ гэж бодож явдаг нөхдийн нэг.

Дорнод аймгийн Засаг дарга Ц.Жанлав бусдыгаа бод­вол хэвлэлээр янз бү­рээр бичүүлж сурсан ёстой л дөжирсөн толгой. АТГ-аас  2007, 2008 онд мэдүүлсэн хө­рөн­гө, орлогын мэдүүл­гийг шалгахад, Засаг дарга Ц.Жанлав нь өөрийн болон гэр бүлийн гишүүдийн өмч­лөлийн үл хөдлөх хө­рөн­гө, өөрийн хөрөнгө оруу­­лалт хийж, хувьцаа эзэмш­дэг компанийн талаар мэ­дүү­лээгүй зөрчил илэрч, хөрөнгө орлогоо худал мэдүүлсэн ч АТГ өршөөсөн. Ирэх сон­гуульд нэр дэвшихээр тэ­сэн ядан хүлээж байгаа ч намаас нь дэвшүүлэхгүй гэдгийг битүүхэн хэлээд буй. Хачирхалтай нь тэрбээр бие даагаад ч хамаагүй хүч үзнэ гэж яваа сурагтай.

Өмнөговь аймгийн За­саг дарга Б.Бадраагийн хувьд Мон­голын баялгийг хэв­лий­дээ шингээсэн аймгийн Засаг даргын суудлаасаа хөн­дийрөх бодолгүй яваа гэнэ. Нам  нь ч Монгол ор­ны эрдэнэсийн баялгийн цөм болох тус аймгийн го­лом­тоос өөрийнхөө хүнийг сал­гах бо­долгүй байгаа аж. Улс­тө­рийн хүрээнд хүртэл УИХ-ын гишүүний суудлыг   танайх ав, харин манайх аймгийн За­саг даргаа авна гэсэн тул­ган шаардах өгсөн гэх нь ч бий. Ирэх сонгуулийн мөн­гөний урсгалыг бүрдүүлэх тус тойргийн мандат ийн­хүү ямар ч үнэгүй болж байна. Тий­мээс эрх ба­риг­чид Өм­нөговь аймгийн удирд­лагыг  гарт­аа хийх тэмцлийг  далд эхлүүлээд байгаа аж.

Өвөрхангай аймгийн За­саг дарга Д.Тогтохсүрэн ч гэ­сэн ирэх сонгуульд нэрээ дэв­шүүлэх бодолтой явдаг эр­хэм. Д.Тогтохсүрэн дарга өөрийн мэдлийн хэвлэл мэ­дээллийн хэрэгсэлд төс­вийн мөнгийг бараг л зуун хувь хуваарилж, бусдад нь өгдөггүй гэх зэргээр өө­рийн­хөө бизнесийг дэмждэг ажээ.

Сүхбаатар аймгийн Засаг дарга Ж.Батсуурь 2012 онд орон нутгаасаа нэр дэвшинэ гэдэг сэтгэлийн хөөрөлдөө хэт автсан нэгэн. Түүнийг нь ч АН-ын дарга Н.Алтанхуяг ихэд дэмжин, дал мөрийг нь алгадан магтаалын жи­шээ болгон ярьдаг. Гэтэл магт­сан хүүхэн хуриман дээ­рээ унгана гэгчээр саяхан  Сүх­баатар аймгийн Засаг дар­гын Тамгын газар 2010 онд “Петро чайна дачин Тамсаг” компаниас 15 сая төгрөгийн хандив авчээ. Гэтэл аймгийн ЗДТГ-ын тухайн жилийн санхүүгийн тайланд тэр мөнгийг хэрхэн зарцуулснаа тайлагнаагүй “бултуулсан” нь аудитаар илэрч, Сүх­баа­тар аймгийн Засаг дарга Ж.Батсуурь хандивын мөн­гөө юунд зарцуулсан та­лаар тайлбар хийх яланд унаад байгаа гэнэ.

Сэлэнгэ аймгийн Засаг дарга Ж.Эрдэнэбатын хувьд нам итгэл олговол нэр дэв­шинэ гэдгээ аль хэ­дий­нэ зар­лачихсан. Бусдыгаа бод­вол хэл ам бага таталдаг түүнд МАН-ын дарга С.Батболд багагүй итгэл хүлээлгэдэг. Янз бүрийн хэл аманд өр­төө­гүй түүнийг ажлаа сайн хийсэн хэмээн өнгөрсөн зун 10 сая төгрөгөөр шагнажээ.

Ховд аймгийн Засаг дарга Г.Нямдавааг албаны ажлыг амин хувийн болгон өмчилж, ууж идэх боломжтой суудал бүрт өөрийн хүмүүсээ суул­ган нарийн зохион бай­гуу­лалт­тай мөнгө угаах олон төр­лийн сүлжээг бий болгосон гэ­дэг. Дөргөн, Мянгад су­мын ашигт малтмалын ашиг­тай нэ­лээд орд газрын ли­ценз дүү нарынх нь нэр дээр бай­даг. Өөрийнх нь нэр дээр гэх бүртгэлтэй аж ахуйн нэгж, хөрөнгө мөнгө байхгүй бо­лохоор би шударга хүн, на­дад эдийн засгийн сонир­хол байдаггүй хэмээн хурал цуглаан бүрт ядуу царайлж, цэвэр дүр эсгэдэг ноёнтны “но” санаснаас ч их гэнэ.

Хөвсгөл аймгийн Засаг дарга Л.Цэрэнжавын хувьд 2008 оноос хойш тус аймгийн Засаг даргаар ажилласан бө­гөөд хэмжээгүй эрхт хаан мэт аашилж суудаг сурагтай. Байнга хэл ам татлаад бай­хаар намынх нь дарга нар удаа дараа дуудан уулзаж, аж­лаа сайжруулах үүрэг өг­сөн боловч өнөөг хүртэл бай­дал өөрчлөгдсөнгүй.

Л.Цэрэнжав Хөвсгөл нутгийн бүхий л зүйлийг өө­рийн болгож байгааг нут­гийн иргэд толгой сэгсрэн ярьц­гаадаг. Аймгаасаа баян Засаг дарга Л.Цэрэнжавын мэдэлд одоогоор аймгийн эмнэлэг, цаг­даагийн байгууллагаас бу­сад нь 100 хувь очсон гэж нут­гийн иргэд ярьдаг.

Хэнтий аймгийн Засаг дар­га Ч.Эрдэнэбаатарын хувьд хувийн архины биз­не­сээр орон нутагтаа танигдаж эхэл­сэн гээд аймгийнхан нь ба­га­гүй муу хэлдэг бололтой. “Алаг барс” гэдэг дэлгүүр, ресторанаа өргөжүүлэхийн тулд аймгийнхаа цэцэрлэгт саа­дыг үгүй хийдэг. Айм­гийн онцгой байдлын газрын ажил­чид нь  Засаг даргын барил­гыг барьдаг гээд орон нутгийн хааны эрх хэмжээ багагүй шуугиан дэлгэдэг. Аймгийн төвөөс зүүн тийш Хэрлэн голын хөвөөнд нэлээд том газар авч, хаус бариулсан гээд засаг даргын “но”-г хэн­тийчүүд ам уралдан ярьц­гаадаг.

Төв аймгийн Засаг дарга Ц.Энхбатын хувьд том артай эрхэм. Түүний ард хотын фрак­цийн хүчтэй толгойлогч болох М.Энхболдын ойрын төрлийн хамаатан ч гэдэг. Ха­маатныхаа хүчээр Төв айм­гийн Засаг даргын суу­далд суусан түүнийг М.Энх­болд улстөрийн хамаарлаа ч тэр, ураг садны холбоогоо ч бодсон УИХ-ын гишүүн бол­гочих санаатай бэлтгэл аж­лыг нь хэдийнэ хийгээд эхэл­ч­ихсэн сурагтай.

Увс аймгийн засаг дарга Э.Цасчихэрийн хувьд айм­гийнхаа төсвийн мөнгө идэж байна, тендерт булхайцаж байна гэх мэдээлэл байдаг ч яригдаад л өнгөрдөг бай­сан. Харин энэ удаа хэв­лэ­­лийн­хэн бичээд бичээд хан­­дыг нь дарж чадаагүй Увс аймгийн Засаг дарга Э.Цасчихэрийг албаны эрх мэдэл буюу албан тушаалаа урвуулан ашигласан хэмээн эрүүгийн хэрэгт сэжигтнээр татжээ. Түүнийг энэ суудалд тух­лахдаа хичнээн тендер буд­­лиантуулж, мөнгө завш­са­ныг мэдэх аймгийн иргэд нь АТГ-т шалгуулахаар ханд­жээ.

Ирэх сонгуулийг тэсэн ядан хүлээж буй аймгийн За­­саг дарга нарын тухай цу­хас­­хан дурдахад ийм байна.

Эх сурвалж: “Өглөөний сонин”