Бид “Түүхийн жимээр” буландаа саяхан нээлтээ хийж уншигчдын хүртээл болсон “Монголчууд нийгэм журамд давшин орсон нь (1924-1959)” номоос түүхэн фото зургуудыг холбогдох тайлбарын хамт цувралаар нийтэлж байгаа билээ.

Энэ удаа тусгаар тогтносон улсын зарчмаар нийслэл хоттой болж, сүм хийд даган байгуулагдсан эсгий гэр бүхий шашны төвөес барилгажсан нийслэл хот болон өөрчлөгдсөн түүхийг товчлон өгүүлнэ.

1911-1924 он хүртэл Нийслэл хүрээ хэмээн нэрлэж байгаад 1924 онд хуралдсан Улсын анхдугаар их хурлаас Улаанбаатар болгон өөрчилж, үндсэн хуулиар БНМАУ-ын нийслэл хот хэмээн баталгаажуулсан байна. Нүүдэлчин ахуй амьдралтай, дэд бүтэц хөгжөөгүй, бурхны шашны сүм хийдээс өөр барилга байгууламжгүй Монгол оронд Улаанбаатар хот байгуулагдсанаар бүтээн байгуулалтын ажил эхэлжээ. Улаанбаатар хотыг байгуулахад ЗХУ-ын тусламж чухал үүрэг гүйцэтгэсэн юм.

ХОТЫН УДИРДЛАГЫН БҮТЭЦ

1925 оны арван нэгдүгээр сард хуралдсан Улсын II их хурлаар “Упаанбаатар хотын захиргааны газрын дагаж мөрдөх дүрэм”-ийг 49 зүйлтэйгээр баталж, хотын захиргаа нь хотын хурал, түүнээс байгуулсан хэрэг эрхпэх газар, түүнд захирагдах газруудаас бүрдэнэ хэмээн тогтжээ. Мөн Засгийн газар хотын төв цэгээс эргэн тойрон 15 газраар хэмжээ болгон Улаанбаатар хотын нутаг дэвсгэрийг тогтоожээ.

УЛААНБААТАР ХОТЫН ХҮН АМ

Улсын II их хуралд хотын захиргааны дарга М.Баярын тавьсан илтгэлд: “…хотын доторх гадаад, дотоод хүн амын тоо 61 мянга, үүнээс монголчууд 14750 орчим, Гандан хүрээний лам нар 2000, хятад 23919, амдуугийн харьяат төвд 318… зэргээр гадаадын хүмүүс 21 анги болмой” хэмээн жагсаагаад америк, герман, франц, данийн иргэд болох 51 хүнийг нутаг буцаасан гэсэн байна. 1920-оод оны сүүлч хүртэл Улаанбаатар хотод 20 гаруй орны иргэд оршин сууж байсан бол 1930-аад он гэхэд ЗХУ, Хятадын иргэд үлджээ.

АЖ ҮЙЛДВЭРЖИЛТ, БАРИЛГАЖИЛТ

МАХН-ын III их хурлын шийдвэрээр 1926 онд “Монголын хувь нийлүүлсэн барилгын хоршоо”-г байгуулан бүтээн байгуулалтын ажлыг эхлүүлсэн байна. 1930-аад оноос тус хоршоо Зөвлелтийн барилгын инженер, техникийн ажилчидтай хамтран “Проммонголстрой” хэмээх нийгэмлэг байгуулжээ. ЗХУ-ын тусламжтайгаар 1934 онд Төв цахилгаан станц, Аж үйлдвэрийн комбинат, 1936 онд эсгий, эсгий гутлын үйлдвэрийг байгуулав. 1930-аад онд Улаанбаатар хотод шохой, тоосго, мод боловсруулах үйлдвэр барьж байгуулсан ба 1938 онд Төв цахилгаан станцыг өргөтгөн, хүчин чадлыг нь 5500 кВт-д хүргэв. 1935 онд Сайд нарын Зөвлөлөөс Улаанбаатар хотыг нарийвчилсан төлөвлөгөө, зураг төслийн дагуу хөгжүүлэх шийдвэр гарч, ЗХУ-ын инженер И.Г.Васильев нарын боловсруулсан төлөвлөгөөг баримтлан бүтээн байгуулалт хийх болсон байна.

Улмаар барилгын анхны бие даасан байгууллага “Барилгын трест” 1937 онд байгуулагдаж 1940 онд Монгол банк, Улаанбаатар хотын намын хороо захиргаа, Төв шуудан, Нэгдүгээр эмнэлгийг барьж ашиглалтад оруулжээ. Дайны жилүүдэд Улаанбаатар хот болон аймаг орон нутагт

эрхэлсэн тодорхой ажилгүй байсан 18-45 насны хүмүүсийг улс хоршооллын үйлдвэр, сангийн аж ахуйд хугацаа заан дайчлан ажиллуулж байв.

Харин дайны дараа Улаанбаатар хотыг хөгжүүлэх, барилгажуулах талаар ихээхэн анхаарч эхэлсэн бөгөөд 1946-1950 онд хотын төв хэсгийн өнөөгийн төрх байдал үндсэндээ бүрэлдэн тогтсон юм. 1950-аад онд төрөл бүрийн хүнд, хөнгөн үйлдвэрээс гадна Дуурийн театр, Улсын төв глузей зэрэг соёл, урлаг, үйлчилгээний байгууллага, хүүхдийн, халдвартын, сүрьеэгийн зэрэг төрөлжсөн эмнэлгүүд, бүх шатны сургууль байгуулагдав.

Түүнчлэн орон сууцны хорооллууд баригдаж эхлэв. 1954 онд Улаанбаатар хотын хөгжлийн анхдугаар ерөнхий төлөвлөгөөг боловсруулсан ба төлөвлөгөөний хэрэгжих хугацааг 20 жилээр тооцон, хотыг зохион байгуулалттайгаар хөгжүүлэх боломжийг бүрдүүлсэн байна.