Нийслэлийн Засаг дарга бөгөөд Улаанбаатар хотын захирагч, Нийслэлийн Ардчилсан намын дарга Э.Бат-Үүлийн “Улаанбаатарын хавар” Нийслэлийн Ардчилсан намын баярын үеэр хэлсэн үгийг хүргэж байна. 

Юуны өмнө зангидсан гар шиг байж, Улаанбаатарчуудынхаа төлөө сэтгэл зүрх, зүтгэл гарган ажилласан багийнхаа гишүүддээ нийслэлчүүдийнхээ болон намын гишүүдийнхээ өмнөөс баярлаж явдгаа хэлье.

Олон ургальч үзэл, хүний эрх, эрх чөлөөг дээдэлдэг болсноос хойш ийм зангидсан гар шиг байсан баг ерөөсөө байгаагүй. Та нар зангидсан гар шиг байж чадсан шүү. Би нийслэлчүүд, гишүүддээ танилцуулсан бүтээн байгуулалтын үйл ажиллагааг бүтээн байгуулалтын бослого байсан юм гэж нэрлэдэг. Шинэ Улаанбаатарыг байгуулах хувьсгал. Энэ бослогын удирдагчид нь та бүхний өмнө сууж байна гэж хэлэхэд болно. Гантөмөр өө, чиний тавьсан зам дээр явсан хүн нас нь залуужиж байна гэж хэлж байна. Тэгж хэлэхийг сая сонссон биз.

Бид 26 жилийн дараа нийслэлчүүддээ яаж бэлэг барьж байгаагаа тайлагнасан ийм бүтээн байгуулалтын зузаан тайлантай байсан. Тэр тайлангаа өөрөө сая сонслоо. Дахин тэр зүйлээ нуршмааргүй байна. Энд үзүүлсэн танилцуулга, Нийслэлийн ИТХ-ын дарга Д.Баттулга ямар зүйл бүтээснийг дахин дахин нуршихааргүй тодорхой хэллээ. Би Санхүү, эдийн засгийн асуудал хариуцсан орлогч дарга Батааг дээшээ гарч суугаасай гэж хүсч байна. Батаад нэг зүйлийг хэлье. Түүн шиг мөнгөө нуудаггүй сангийн дарга Монголд хэзээ ч байгаагүй. Шилэн дансны эзэн.

Нийслэлийн АН-ын Хэрэг эрхлэх газрын даргын хэлсэнчлэн миний ч сэтгэл үнэхээр их хөдөлж байна. Юуны өмнө “Хонхны дуу”-г минь гайхалтай найруулж, бидэнд толилуулсан уран бүтээлчдэдээ талархлаа илэрхийлье. Нулимс цийлэгнэж суулаа. Хөгшрөөд байгаа юм уу даа, энэ дууг сонсохоор л цурхирчих гээд байдаг болж. Та нар ч гэсэн тэгсэн байх. “Хонхны дуу”-г сонсоод сууж байхдаа Цогтсайханыгаа, Зоригоо нэхэн санагалзаж байлаа. Ардчиллын төлөө тэмцэж явсан, хорвоогийн мөнх бусыг үзүүлсэн тэр дайчдаа нэхэн санагалзсанаа хэлмээр байна.

УЛААНБААТАРТ АСЕМ БОЛОХЫГ АНД НӨХӨД, ЭРХ ЧӨЛӨӨНИЙ ТӨЛӨӨ ТЭМЦЭГЧИД МИНЬ ХАРСАН Ч БОЛООСОЙ

“Хонхны дуу”-г сонсч суухдаа бас нэг зүйл бодож суулаа. 2016 оны долдугаар сарын 15-нд Ази, Европын төр, Засгийн газрын тэргүүнүүд Монголд их хуралдай хийх гэж байна. Энэ бол гайхамшиг. Монголын эзэнт гүрэн байх үед Хэрлэнгийн хөдөө аралд Чингис хааны зарласан Их хуралдайд Ази, Европын ноёд, вангууд ирж чуулдаг байсан. Тийм үйл явдал 800 жилийн дараа манай нийслэл хотод болох гэж байна. Цогтсайхан маань, Зоригоо маань, нөхөд маань ийм эрхтэй байхын төлөө тэмцэж явсан. Энэ АСЕМ-ыг нөхөд минь харсан ч болоосой гэж бодож суулаа.

1911 онд үндэсний эрх чөлөөний төлөө тэмцсэн Манлай баатар Дамдинсүрэн, Чин ван Ханддорж, Сайн ноён хан Намнансүрэн нар энэ АСЕМ-ыг харсан ч болоосой. Чингис хаан маань энэ цаг хугацааг харсан ч болоосой гэж хэлмээр байна. Гэхдээ тэд тэнгэрээс бүгдийг харж байгаа гэж бодож байна. Долдугаар сарын 15-нд Ази, Европын төр, Засгийн газрын тэргүүнүүдийг Улаанбаатарт чуулахыг тэнгэрээс харна гэдэгт эргэлзэхгүй байна.

1990 оноос өмнө ийм зүйл ярьсан бол тэр хүнийг галзуурчихаж гэж хэлэх байсан. Ийм зүйлийг зориглож хэлсэн хүн байвал шоронд орох байсан. Амь насаа алдах байсан. Гэхдээ та, бид ингэж чадлаа. Үүнээс илүү гайхамшиг гэж юу байгаа юм бэ. Тиймээс бид АСЕМ-ын чуулганыг нэр төртэй хийнэ. Бид чадна. Энэ АСЕМ-ын чуулган гэдгийг 800 жилийн өмнө монголчууд санаачилсан гэж болно. Тийм ч учраас бид нэр төртэй хийх ёстой. Чингис хаандаа өргөсөн тангарагтай гэдгээ бодон бодон хийнэ гэдгийг хэлье. АСЕМ-ын чуулганыг Монголд хийлгэхээр урьсан Элбэгдорждоо бид талархал илэрхийлье. Элбэгдорж маань ардчиллынхаа ялалтыг энэнээс илүү яаж харуулах билээ гэсэн бодол ч төрж байна. Баярлалаа.

МУУ ЗАСАГЛАЛЫН ЭСРЭГ ТЭМЦЭЛ БАЙГАА ОНОЛОО

Би хийсэн ажлын санал асуулга дотор хамгийн их санал авсан ажлыг хараад үнэхээр бид байгаа зөв оножээ гэдгийг ойлгосон. Тэр нь Та бүхнийн сайн мэдэж байгаа Төрийн үйлчилгээний супермаркет. Иргэд хамгийн ихээр саналаа өгсөн ажил. Манай иргэд хүнд сурталгүй, дээрэлхэж, дарладаггүй, авлига нэхдэггүй, төрийн нэр барьсан хулгайчгүй тийм нийгмийг л хүсэж байгаа нь харагдаж байна. Бид үнэхээр байгаа онож.

Бид өнгөрсөн гурван жилд зүгээр нэг бүтээн байгуулалтын ажил хийгээгүй. Бид өнгөрсөн гурван жилд бүтээн байгуулалтын “бослого” гаргасан юм. Шинэ Улаанбаатарын төлөө хувьсгал хийхээр зориглосон юм. Тэр “бослого”-ын хамгийн эхний бай, үзүүр нь хаашаа чиглэсэн юм бэ? Муу засаглапыг болиулахад чиглэсэн юм. Түрүүн Баттулга дарга муу засаглал ямар их гай, түйтгэр тарьдгийг хэлсэн.

5000 цэцэрлэг барих мөнгийг авлигаар алдсан. 13 мянган километр зам тавих мөнгийг авлигаар алдсан. Улаанбаатар хотын гэр хорооллыг бүгдийг нь тохилог орон сууцны хороолол болгох тийм хөрөнгийг авлигаар алдсан. Тэгэхээр бүтээн байгуулалтын “бослого”, шинэ Улаанбаатараа цогцлоох гэдэг хувьсгалаа амжилтад хүргэе гэвэл энэ гай, түйтгэртэй муу засаглалын эсрэг ажиллая, явъя гэж шийдсэн. Тэгээд Батаа маань ажлаа аваад л дансаа шилэн болгосон. Засаг дарга захирамжаа ил болголоо. Үүнтэй холбоотой нэг зүйлийг илэн далангүй хэлэхэд, шилэн дансыг маань залуучууд тэр бүр харахгүй юм. Шилэн Цогоо харж байгаа л даа. Гэхдээ улс төрийн зорилгоор харж байгаа. Бид зөв зүйл хийсний илэрхийлэл, ийм олон шилэн Цогоо нарт зориулсан юм.

Одоо бид дэлхийн улс орнуудад хийгээгүй тийм зүйлийг хийх гэж байна. Тэрийгээ бид гайхуулах гэж байна. Энэ нь юу вэ гэвэл, Бат-Үүлийн, дарга нарын эрх мэдэл, шийдвэрийг төрийн үйлчилгээний супермаркетийн лангуун дээр тавих гэж байна. Тэр бүх шийдвэрийг иргэд маань ямар ч зовлонгүйгээр авдаг, үздэг болно. Уг нь бид татвар төлөгчдөөс үйлчилгээ үзүүлнэ гээд урьдчилаад үнэ төлбөрийг нь авчихсан. Гэтэл үйлчилгээгээ үзүүлэхгүй явсаар енөөдрийгхүрсэн. Одоо бид авсан төлбөрийнхөө оронд бараа, үйлчилгээгээ үзүүлэх гэж байна.

Би саяхан “Дүнжингарав” худалдааны төв дэх Нийслэлийн үйлчилгээний нэгдсэн төвд ороод нэг зүйлийг хараад баярласан. Тэндэхийн ажил байдалтай танилцаад явж байхад танхимаар дүүрэн хүн үйлчлүүлж байсан. Тэдний хэн нь ч намайг тоогоогүй. Тоож ч харахгүй байна билээ. Би үнэхээр баярласан. Бид хэзээ Улсын их дэлгүүрт орчихоод дарга нь хэн билээ гэж сонирхдог билээ дээ. Бараа, үйлчилгээгээ л аваад гардаг. Тэнд яг л тийм байна. Төрийн үйлчилгээний супермаркетийг удахгүй “Мишээл экспо” төв, “Драгон” төв, “Бөмбөгөр”-т нээнэ. Ингэхдээ дутуу байгаагаа бараа, үйлчилгээгээ тавина.

Тодруулж хэлбэл, 450 бараагаа аваачиж тавина. “Дүнжингарав” худалдааны төв дэх төрийн үйлчилгээний супермаркетийн төвийн нээлтийн үеэр нэгэн эмэгтэй бүр цочирдож байсан. Үг хэлье гэсэн. Та яагаад цочирдоод байна вэ? гэж асуухад “Би сая найман нэрийн барааны дэлгүүрийн зөвшөөрлийг 10 минутад л авлаа шүү дээ” гэж гайхаж, тэрэндээ үнэмшихгүй байсан. “Арын хаалга муутай хүн арван жил ч хөөцөлдөөд бүтэхгүй эд шүү дээ” гэж хэлж байсан. Үнэхээр ийм байдлыг бид өөрчилнө гэсэн. Өөрчилж, шинэчилж байна. Бидний бүтээн байгуулалтын бослого амжилт, ялалтад хүрнэ ээ. Бид хэний ч өмнө нүүр бардам шинэ Улаанбаатарыг цогцлоож чадна аа.

МОНГОЛЫН АРДЧИЛАЛ БОЛ АМЕРИКТ Ч ГАЙХУУЛАХ ПОСТ МОДЕРН АРДЧИЛАЛ

26 жилийн хугацаанд ардчиллынхаа хүрсэн үр дүнгээр бид өнөедөр бахархаж болно. Би ийм нэр томьёо хэлээд байгаа. Монголын ардчилал бол Америкт ч гайхуулж болох пост модерн ардчилал.

Залуучууд оносон нэр томьёо байна гэж хэлцгээсэн. Бид пост модерн ардчилал гээчийг бий болгоод явж байна. Энэ бол Америкт гайхуулах зүйл. Бусдын эрх, эрх чөлөөнд халдахгүй л бол, бусдын эрх, эрх чөлөөнд л хохирол учруулахгүй бол хүссэнээрээ байх эрхтэй, ийм төгс ардчиллын хэлбэрийг тэнд бий болгож чадаагүй. Бид хүнийг мухар сүсэгтэй, эрүүл сэтгэхүйтэй гэж ялгахаа больсон. Хүнийг буруу зуршилтай, зөв зуршилтай эсэхийг ялгаварлахаа байсан.

Ганцхан шаардлага тавьдаг. Бусдын эрх эрх чөлөөнд битгий халд гэдэг. Тэгвэл та галзуу ч байх эрхтэй. Ийм ардчиллыг бий болгосон. Ийм ардчиллыг пост модерн ардчилал гэдэг юм байна. Пост модерн ардчилал буйн нэгэн жишээг та бүхэнд хэлье. Та бүхний сайн мэдэх нэгэн эрхэм өөрийгөө 1930-аад оныхонтой адилхан хэлмэгдэж байна гэж хэлснийг сонссон байх. Миний өвөө хэлмэгдсэн. Хэрвээ өвөө минь тэр хүний ярьсан зүйлийг сонссон бол “Миний хэлмэгдлийг ямар үнэ цэнэгүй болгож байна аа” гэж хэлэх байсан байх.

Тэгж хэлж байгаа хүн шүүхээр ял авсан ч Сөүлд очоод амьдарч байгаа. Тэр хүн шүүхээр гэм буруутай нь тогтоогдсон мөртлөө Төрийн ордонд Засгийн газар байгуулаад сууж байгаа. Тэр хүний үр хүүхэд том албан тушаал хашиж яваа. Тэгээд би 1930-аад оныхтой адилхан хэлмэгдчихлээ гэж хэлээд байхаар нь тэр цагийн  жинхэнэ хэлмэгдэгсэд юу гэж хэлэх вэ. Тэд юу гэх байсан бол. Тэр олон гэм зэмгүй лам нар юу гэх байсан бол!? Тийм учраас би тэр хүний ярьж байгаа хэлмэгдлийг пост модерн хэлмэгдэл гэж ялгаж өгөхгүй бол болохгүй гэж бодож байна.

Нэг хэсэг улстөрчөө ухаантай, нөгөө хэсгийг нь ухаангүй гэж ярьдаг. Бид тэгж ялгахыг зөвшөөрдөггүй. Хүн бүхэн л төр барих эрхтэй. Тийм учраас манайд талбай дээр жагсч байгаад л УИХ-ын гишүүн болдог болсон. Болж байна шүү дээ. Дэлхийд байхгүй зүйл манайд байна. Чингисийн талбай дээр комбайнтайгаа, трактортойгоо жагсаад орж ирж байна. Тэгэхэд нь манай цагдаагийнхан дохиололтой машин явуулаад, хамгаалаад, Ерөнхийлөгч явж байгаа юм шиг Чингисийн талбайд оруулж ирж байна. Будааг нь асгуулаад, буцааагаад хамгаалаад явуулж байгаа юм. Тэгсэн тэр эсэргүүцлээ илэрхийлсэн хүмүүс “Өө, энэ ямар гуриа юм бэ. Амтгүй болчихлоо” гэж хэлж байсан.

Бид угаасаа тэгж үйлчлэх ёстой юм чинь. Би нэг алдаа хэлье. Дугаарын хязгаарлалт гэдэг үгэнд би өөрөө дургүй. Энэ нэр томьёог арай өөрөөр солимоор байгаа юм. Тэр юу гэвэл манай иргэд түгжрэхгүй байх эрхтэй. Тэр эрхийг нь хамгаалж байна. Тэр эрхийг чинь хамгаалж байгаа гэж ярьж сурмаар байгаа юм.

ГЭР ХОРООЛЛЫН ДАХИН ТӨЛӨВЛӨЛТИЙН АЖИЛ ЗОГСОХГҮЙ, ҮРГЭЛЖИЛНЭ

Би үгийнхээ төгсгөлд бүтээн байгуулалтын бослого хийж, шинэ Улаанбаатараа цогцлоох хувьсгал хийж байхдаа дутуу гүйцээсэн нэг ажлаа үргэлжлүүлэн хийх болно гэдгийг хэлье. Гэр хорооллын дахин төлөвлөлт. Дутуу гүйцээсэн ажил маань гишүүд дэмжигчдээсээ авсан санал асуулгад зарим дүүрэгт 50 орчим хувийн санал авсан байна билээ. Энэ асуулгад орон сууцтай иргэд оролцсон учраас дүн нь ингэж гарсан байх. Хэрвээ гэр хорооллынхноос л асуусан бол энэ ажил 100 хувийн санал авах байсан нь дамжиггүй гэж бодож байна. Хэд хоногийн өмнө би нэг телевизийн нэвтрүүлэгт орсон.

НИТХ дахь МАН-ын бүлгийн даргыг өөрийнхөө оролцсон нэвтрүүлэгт өөрөө урьж, өөрийгөө шүүмжлүүлсэн. Гэр хорооллын дахин төлөвлөлтөд гомдолтой байдаг иргэдийг бас оролцуулаад шүүмжлүүлсэн. Тэгсэн Амарбаясгалан гомдолтой иргэдийн үгийг сонсч байснаа, гэр хороолын дахин төлөвлөлтийн ажлыг буруушаагаад байгаа юм байх гэж бодоод над руу дайраад байсан чинь гомдол мэдүүлсэн иргэд Амарбаясгалан руу дайраад хүнд байдалд оруулсан.

Та нар энэ ажлыг өөрсдөө эхлүүлж хийж байх нь яасан юм бэ гэж иргэд хэлцгээсэн. Иргэдийн гомдол бол дахин төлөвлөлтийн ажлыг зарим компани сайн, зарим нь муу хийж байгаад оршиж байна. Үүнтэй л холбоотой өөрсдийн гомдлыг л хэлж байна. Гэхдээ гэр хорооллын дахин төлөвлөлтийн ажлыг битгий зогсоогоорой гэж захиж байсан. Нэг иргэн бүр та нар ялагдчихвал яах юм бэ гэж санаа нь зовж асууж байна билээ. Энэ ажпыг хийлгэмээр байвал сонголтоо хийгээч ээ л гэсэн.

Гэр хорооллын дахин төлөвлөлт яагаад бидэнд чухал юм бэ? 1990 оны ардчилсан хувьсгалын үйл явцад орхигдсон асуудал байсан. Малчдад малыг нь өгсөн, орон сууцтай иргэдэд орон сууцыг нь өгсөн. Аж ахуйн нэгжүүдэд бизнес хийх эрхийг нь өгсөн. Зээл авч, барьцаа тавих эрхийг нь өгсөн. Харин бид гэр хорооллынхондоо тэр эрхийг нь өгч чадаагүй. Чөлөөт эдийн засагт оролцох тэр эрхийг нь өгч чадаагүй юм. Хашааны газрыг нь үнэгүй болгочихсон. Одоо хашааны газар муу ч гэсэн нэг өрөө байрны үнэд хүрэхээр болсон.

Хашааны газрын иргэд дахин төлөвлөлтөд орохыг хүсдэг боллоо. Яагаад гэр хорооллын дахин төлөвлөлтөд орох гэж байгааг асуухад миний хашааны газар нэг, хоёр өрөө байрны үнэтэй болсон гэж хариулж байгаа. Тийм учраас дахин төлөвлөлтөд ормоор байна гэсэн хүсэлт тавьж байна. Өөрөөр хэлбэл, гэр хорооллын дахин төлөвлөлт газрыг үнэ цэнтэй болгосон ид шидийн саваа, шидэт дохиур байсан юм. Үүнийг хүмүүс ойлгосон байгаа. Дахин төлөвлөлтийн үйл ажиллагаан ямар бухимдал гараад байна вэ гэхээр “Засаг дарга аа, энэ чинь их оочертой байна шүү дээ” гэж байна. Оочер дарааллын ард зогссон иргэд бухимдаад байна. Бид тэрэнд жаахан тэвдээд байгаа. Гэхдээ би үгээ гэр хорооллынхондоо талархлаа илэрхийлж төгсгөмөөр байна.

Яагаад гэвэл та нар шинэ Улаанбаатарын нутаг дэвсгэрийг хадгалж, хамгаалж үлдсэн юм шүү. Т эрэн дээр чинь Токиотой өрсөлдөх, Сөүлтэй өрсөлдөх тийм гайхалтай Улаанбаатарыг босгоно шүү гэдгийг хэлэхийг хүсч байна.

Та бүхэндээ баярлалаа.

Эрдэнийн Бат-Үүл