С.Баярт цаазаар авах ял оногдуулсан иргэний хөдөлгөөдийн төлөөлөгч Ч.Мөнхбаяртай ярилцав.

-Г.Уянга гишүүн С.Баярыг эх үүсвэр нь тодорхойгүй мөнгөө АНУ-д угааж байна гэж мэдэгдсэн. Тэгвэл С.Баяр “Оюутолгойтой холбоотойгоор ийм дуулиан гарч байна” гэж дахин дахин хэлж, эх үүсвэрийг нь гаргаж ирж байна гэж ойлгогдлоо. Энэ хүн Г.Уянга гишүүнийг гадаадын захиалгатай мэдэгдэл хийсэн гэж байгаа. Хаанахын ч захиалгатай гээд байгаа юм? Бас шүүхэд өгнө гэж байгаа. Шударга ёсны төлөө тэмцэгч бид нэгнийгээ хамгаална. Хөдөлгөөнийхнийг С.Баяр гадны гар хөл гэсэн. Энэ бүхнийг бид хүлцэхгүй. С.Баяр бол Монголын чухал асуудлуудыг бүх гадныханд ашигтай, таатай, зөвхөн монголчуудад л ашиггүй, таагүй байдлаар шийдвэрлэсэн. Тэгэхлээр гадныхан С.Баярыг юу гэж эсэргүүцэж шүүмжлэх юм. Өөрөө энэ асуудал Оюутолгойтой холбоотой, энэ асуудалд гадны гар хөл оролцсон гээд, гэмт хүн гилбэлзэнэ гэгчээр өөрийгөө илчлээд байгаа юм биш үү.

Бид энэ С.Баяр гэдэг хүний ард түмний эсрэг үйл ажиллагаатай эртнээс тэмцэж ирсэн. 2009 онд бол бүр үгээ барж байсан. Тэр үед Оюунтолгойн гэрээ Хиагтын гэрээ шиг сайн сайхан юм боллоо гэх суртал ухуулга их хийгдэж байсан. Харин бид Оюутолгойн гэрээ бол Хиагтын гэрээ шиг тусгаар тогтнолыг алдагдуулж байна, С.Баяр бол өнөө цагийн шанзав Бадамдорж юм байна гээд ийм зураг үйлдээд сөрөг ухуулга хийж байсан (үзүүлэв). Тэр үед С.Баяр би хариуцна, толгойгоороо хариуцна гэж ам л ангайвал хэлж байсан. Элдэв цэнгэсэн наргисан паян нь ч үл тасарна. Тэгэхлээр нь, бармен С.Баяр “Оюутолгой” гэх бичигтэй нанчдыг хундагануудад хийж, “Уугаад бай, уугаад бай, хариуцлагыг нь би хүлээнэ” гэж байгаа плакатыг үйлдэж эсэргүүцэж байлаа (үзүүлэв).

Оюутолгойн талаар би судалж, ном болчихоор их зүйл бичиж, “С.Баяр сайд аа, Оюутолгойн төлөө хамтран тэмцье!” гэсэн хэдэн арван хуудас өргөх бичгийг өгч байсан. Нэгэнт цаашаа болчихсон хүн чинь цаашаагаа л явдаг юм билээ.

Оюутолгойн гэрээ бол “Айвеноу Майнз Монголиа (АММ) болохоор чармайна, оролдоод үзнэ” гэсэн, “Монгол улс болохоор бүх л юманд буруудна, зөвхөн буруудна” гэсэн утгатай ялын бичиг байсан. Тэгээд “АММ чармайна… Монгол улс буруудна” гэсэн энэ зурагт хуудсыг хийж байсан (үзүүлэв). С.Баярын шадар гурван цэрэг “Оюутолгойн гурван баатар” гэгдсэн, С.Баярцогт, Д.Зоригт, Л.Гансүх гэсэн 3 сайд гэрээг үзэглэсэн. Тэр гурвыг Монголын хилийн өмнөд чанадад буй өндөгнөөс 3 толгойтой луу гарч Монгол улсыг галаар тургин хуйхалж байгаа болгон дүрсэлсэн зурагт хуудас (үзүүлэв)…

Энэ бүхэн бол 2009 оны явдал шүү дээ. Гэтэл энэ хүн Оюутолгойн асуудалтай байнга холбоотой байж ирсэн байна.

-Гадаадынхан Оюутолгойд бараг нэг доллар барьж ирээгүй. Хувийн зардал мардлаа бол даасан л байх. Манай л 100 хувийн хөрөнгө оруулалт шүү дээ. 5-7 мянган жилийн өмнөөс л монголчууд тэндээс зэс ашиглаж ирснийг нотлох олдворууд бий, тэгээд ч зэстэй толгой буюу Оюутолгой гээд нэрлэчихсэн байгаа. Зэсийн эрэлчин гэж алдаршсан геологич Д.Гарамжав гуай албан ёсоор нээсэн орд. Яахлаараа ч гадныхан нээсэн болчихдог юм, “нээсэн бол гадных” гэдэг хууль яахлаараа ч байдаг юм. Оюутолгойн хөрөнгө оруулалт гэдэг бол манай баялгийн нэрийг барьж байж л босгосон зээл. Юмаа барьцаалаад зээл авахыг хэн чиг л чадна шүү дээ. Тэгээд ч энэ хөрөнгө оруулалт гэдэг бол Хятадын нөлөө, хяналт голлосон. “Хятадаас хамгаалах гэж ингэлээ” гэдэг бол далан худал.

-Хэнд ашиг унах юм? Монголд л лав их өр л ирнэ. Анх Оюутолгойг эзэмшихэд нэг тэрбум доллар хэрэгтэй гэж байсан, цаашдаа бүр 30 болох нь. Оюутолгойд байгаа гэж анх хэлэгдэж байсан баялгийн хэмжээ улам өсөх ёстой, гэтэл Рио Тинто зэсийг нь 4 дахин, алтыг нь 3 дахин бага байна гээд байж байгаа. Зэсийн үнэ бараг л алтных шиг болохгүй юм бол асар их алдагдалтай болно гэдэг. Тэр алдагдлын 34 хувийг, бас хөрөнгө оруулалтын 34 хувийг өндөр хүүтэйгээр төлөх их өр Монгол улсад ирнэ. Байгаль орчин сүйднэ… Юу юу болох гэж байна гэж санаж байна?

Оюутолгой монголчуудад 170 мянган ажлын байр бий болгоно гээд л А2 нүүр дүүрэн реклам яваад байдаг байсан, одоо 56 дахин багасчихаад байгаа.

Оюутолгой бол монголчуудыг аварч, Монголыг сэргээн мандуулах их баялаг. Гэтэл С.Баяр төслийн хугацаанд 30 тэрбумын ашиг олно, 6 жилийн улсын төсөвтэй дүйцэх ашиг олно гээд байж байна. 2009 оны 10-р сарын 6-нд гэрээ байгуулагдахад С.Баяр төсөл дор хаяж 60 жил үргэлжилнэ гэж байсан. Жилд төсвийн 10 жаахан илүү хувийн ашиг өгөх гээд байгаа юм уу, хаашаа юм. Цагтаа Оюутолгойгоос 216 жилийн улсын төсвийн дайтай орлого олно гэдэг байсан. Тэр 210 жилийнх нь орлогыг хааш нь хийчихээд байгаа юм?

Манай аливаа ордоос 1-рт, дарга нарт хээл хахууль, 2-рт, дарга нарын шахааны гэдэг хууль бус бизнесийн орлого, ийм л ашиг орж ирдэг, ерөнхийдөө бол Монголд өр, хохирол авчирдаг дүр зураг л харагдаад байгаа. Сүүлийн үед Ч.Сайханбилэгийн ЗГ-ын ашгийн томьёолол гарч ирсэн. Тэр нь бол Монгол улс ухаж гаргаж ирсэн алтыг өндөр үнээр худалдаж авах нь хангалттай ашиг гэж байгаа юм.

-Хувь хүнийхээ хувьд бахархаж болно шүү дээ, хангалттай шалтгаанууд байж болно. Тэр хүн хувь хүний эрх ашгийн үүднээс яриад байдаг юм уу, улс орны эрх ашгийн үүднээс яриад байгаа юм уу гэдэг нь ойлгогддоггүй.

Гэрээг хуулинд нийцүүлж зас гэж УИХ-ын 57-р тогтоол гарсан. Засаагүй. Монголын эрх ашгийг уландаа гишгэдэг, устгадаг, харийн эрх ашгийг бурханчлан шүтдэг, манай өндөр албан тушаалтнуудын эрх ашгийг эрхэмлэдэг, үнэн юм нэг ч байдаггүй, хууль ёсны юм нэг ч байдаггүй жишгийг С.Баяр тогтоосон. Би жишиг тогтоосон, тэр жишгийг одоо Монголын төр барьж байгаа гэж өөрөө хэлж байна билээ.

Оюутолгойн ХОГ байгуулагдсанаас хойш удалгүй маш нууцаар, УИХ-ын гишүүн ч үзэж болохгүй нууцын зэрэглэлтэйгээр Хувь нийлүүлэгчдийн гэрээ (ХНГ) гэж байгуулагдсан. Тэр нь бол гадны талд маш их давуу байдлыг олгож, улмаар Монголын эзэмших хувийг 34 биш, 6 хувь болгосон байсан. Ийм хоёр янзын гэрээ байдаг жишиг одоо Тавантолгойд хэрэгжих гэж байх жишээтэй.

Дээрх ХОГ байгуулагдсанаас хойш 21 хоногийн дараа бас нэг нууц гэрээ байгуулагдаж, Оюутолгойн сор хэсгийг тасдаж, Энтри Гоулд компанид өгсөн. Тэр нь Оюутолгойн 20-30 хувь. Үүгээр бол, Монгол Оюутолгойн 70-80 хувийнх нь 34 хувь буюу 24-27 хувийг эзэмшинэ. Би-Эйч-Пи гэрээнээс гадуур 2 хувийг эзэмшиж байна. Ерөнхийлөгч хаана хэдэн хувь байгааг би мэдэхгүй байна гэж байсан. ЕС Н.Алтанхуяг Оюутолгойн учрыг олохгүй байгаа гэж байсан. Ийм л болчихсон.

Монголын төр 100 хувь өмчилж, Рио Тинто, Айвеноу Майнз хоёр ашиглаж, Энтри Гоулд хэсэг талбай болон талбайд байгаа нөөцийг эзэмшиж, Туркёз Хилл Рисорсиз төслийг хэрэгжүүлж байна гэж байгаа юм. Уг нь Монголын төр Айвеноу Майнз хоёрын л асуудал байсан, өөр олон ойлгомжгүй тал орж ирэх ёсгүй байсан. Одоо цаашдаа 14 банк, 400 компани гаднаас оруулж ирнэ гээд байж байна. Юугаар нь бахархах юм бэ?

-Хамаг юмыг мартчихаар тэгдэг байхгүй юу. Тухайн үедээ бол Оюутолгойг гадагш нь өгсөн, ураны ажил их хөөцөлдсөн, атрын аян хийлээ гэдэг нь алга боллоо, таван төгөлдөршил гэдэг нь онигоо болоод дууссан. Атрын аяныг чинь Оюутолгой зэрэг баялгийг харьд өгөхийн тулд, суртал ухуулга маягтай хийсэн юм шүү. Уул уурхай хэрэггүй, муу муухай гээд л хулгайчдын дүрс гаргаад, газар тариалан л хэрэгтэй, гоё гээд инээж ханиаж байгаа улсын дүрстэй реклам гаргаад байдаг байсан.

Оюутолгой зэсээр Эрдэнэтээс 7 дахин их нөөцтэй, алтаар Бороогоос 40 дахин их нөөцтэй, мөнгөөр Асгатаас 2 дахин нөөцтэй, бусад баялгийг нь бол тооцолгүй манай тал хаяж, гадны тал хулгайлж байгаа. Эрдэнэт нэг үе улсын төсвийн 80 хувийг бүрдүүлж байсан. Тэгэхдээ С.Баяр Эрдэнэтийн гэрээ Монголын ард түмний эрх ашигт нийцээгүй гэж хэлсэн. Юу ярьж байна вэ? Монгол ард түмний эрх ашигт нийцсэн зүйл гэж сөнөх, устаж үгүй болохыг л ойлгодог бололтой.

Оюутолгойн төлөө тэмцэгч Авирмэд гуай сэжигтэйгээр гэнэт нас барсан. Тэр хүнтэй санал бодлоо солилцож, “Оюутолгойн 42 тезис” өгүүллээ танилцуулж байсан. Их санал бодол нийлдэг байсан. Авирмэд агсан Оюутолгойн гэрээ бол өмнөд хөршийг л хөгжүүлэх гэрээ гэдэг байсан.

-С.Баяр зөвхөн Оюутолгойтой холбоотой бус. Маш их гэм буруу, нүгэл хилэнцийг үйлдсэн. Монгол орныг сөнөж мөхөх жишиг рүү оруулсан. 1990 оноос хойших өндөр албан тушаалтнуудыг гэм нүглээрээ тэргүүлэгсдийн нэг.

Энэ хүн өөрийгөө шалгуулна, Оюутолгойн асуудлаар авлига авсан эсэхээ шалгуулна гээд байгаа. Тэрийг нь биелүүлэх хэрэгтэй. Бид ч зохих газраар нь шалгуулах гэж байна.

Бас манай дарга нар чинь солиорчихсон юм уу, хаашаа юм? Хачин хачин юм маш их ярих боллоо. Ерөнхийлөгч маань би интэй хүн гэсэн. С.Баяр бол “би ямар солиорсон биш, 7 байшингаар яах юм” гэж байна. Гэтэл АНУ-д 7 байшинтай байсан нь улам нотлогдож байна. Тэгэхлээр өөрийнх нь үгээр бол солиорсон болж таарлаа.

Олон хөдөлгөөний бид бүхэн ярилцаад энэ хүний үйл ажиллагааг эх орноосоо урвасан гэж тодрхойлж болох юм байна гэж дүгнэсэн. Эх орноосоо урвасан хүнд цаазын ял оноох ёстой. Ингээд бид цаазын ял оноохоор шийдвэрлэсэн дээ. Ер нь Монгол улсад цаазын ялыг байхгүй болгосон нь дарга нар эх орноосоо урвасан хэргээр цаазын ял авахгүй л гэж тийм захиалга өгсөн юм билээ шүү дээ.

С.Баярын 7 байшингийн асуудал, бас Оюутолгойн асуудал өрнөөд энэ хүнийг эхэлж онцоллоо. Цаашид том толгой 20 гаруй урвагчийг зарлана. Урвагчийн хар дэвтэрт бүртгэж, Урвагчийн хар номыг гаргана. Том урвагч болгоноор хэвлэлийн хурал хийнэ. Урвагч гэж хэн бэ гэдгийг ард түмэнд ойлгуулна. Энэ 7 хоногт 3 урвагчийг 3 хэвлэлийн хурлаар зарлах гэсэн чинь арай амжсангүй. Зардал мөнгөний асуудал гээд аар саар мэт асуудал гол бэрхшээл болчихоод байх юм…