Энэ сарын 15-ны өдөр Төв аймгийн Алтанбулаг сумын хоёрдугаар багийн нутаг “Бургасын сүүл” гэдэг газар 37 настай эрэгтэй Д, 32 настай эрэгтэй А нар халдварт өвчний шинж тэмдэгтэй азарганд ха­зуулс­наар дээрх азаргыг устган дээж авч Улсын Мал эмнэлэг, ариун цэврийн төв лабораторид шинжлүүлэхэд галзуу өвчин болох нь тогтоогдсон. Тэгтэл үүний маргааш нь Өвөрхангай аймгийн Тарагт сумын Туяа багийн нутаг “Гашуун” гэдэг газар гурван үхэр халдварт өвчний шинж тэмдэгтэй үхсэн байж.

Дээрх малын сэг зэмээс дээж авч аймгийн Мал эмнэлэг, ариун цэврийн лабораторид шинжлүүлэхэд мөн л галзуу өвчин болох нь тогтоогдсон тул сумын Засаг даргын захирамжаар 14 хоногийн хугацаатай хорио цээрийн дэглэм тогтоож дээрх малыг устгаж, ариутгал хийсэн байна. Энэ бүхнийг дахин тоочсон учир нь бидний малын гоц халдварт өвчин хэмээн нэрлэж, орон даяар сэрэмжлүүлэг болгон зар­лаж, өчнөөн олон тооны малыг устгалд оруулдаг тохиолдлуудаас зайлшгүй устгалд оруулах ёстой нь зөвхөн галзуу өвчний үед л хийгдэх ёстой байдагт юм. ХХI зууны шинжлэх ухаан, технологийн үсрэнгүй хөгж­лийн үед мал аж ахуй өндөр хөгжсөн Шинэ Зеланд, Австрали, Бразил, Канад зэрэг улсуудад малын гоц халдварт гэгдэх шүлхий, боом, бруцёллоз өвчтэй малыг хэдхэн хоногт тусгаарлаж эмчлээд л халдварын голомтыг дор нь дардаг болжээ.

Харин дээрх өвчнөөр халдварласан нэрээр ганц ч мал устгалд оруулдаггүй аж. Тэгвэл юм бүхнийг сүүлээс нь туршиж сурсан монголчууд лав л сүүлийн 20 жил боом, шүлхий гэсэн айхтар сүрхий өвчний нэр зохиох нь шахуу хэрэглэж, хэчнээн мянган буянт малаа хоморголон устгасаныг нарийвчлан тог­тоох боломжгүй. Угаасаа хээрийн ариун бэлчээрт бэлчин сүрэглэдэг монгол малд халдварт өвчин байх ямар ч үндэслэлгүй гэдэг нь сүүлийн үед тодорхой болж байна.

Харин цоо эрүүл монгол малыг боом, шүлхий, өөр бусад халдварт өвчтэй болгон харагдуулж, вак­цин шахдаг томоохон бүлэглэлүүд олон жил идэвх­тэй ажиллаж тэрбум, тэрбумаар нь хөрөнгө, мөнгө завшиж байсан нь одоо нэгэнт илэрхий болоод байгаа юм.

Үе үеийн Хүнс хөдөө аж ахуй яаманд малын вакцин гаднаас оруулж ирэх нэрээр хэдэн арван тэрбумаар нь халаасаа түнтийлгэж суудаг сүлжээний мафи байсан нь тодорхой болсон. Тиймээс ч Үйлдвэр, хөдөө аж ахуй яам саяхнаас шүлхий туссан малыг олноор нь устгалд оруулахгүй гэж албан ёсоор мэдэгдээд байгаа. Мал аж ахуйн салбар хувьд шилжснээс хойш манай улсад анх 2010 онд шүлхий гэгчийн голомт илэрч байсан гэнэ. Дорнод, Хэнтий, Сүхбаатар, Төв, Говьсүмбэр, Дорноговь гэсэн зургаан аймгийн хэмжээнд 24000 гаруй мал шүлхийн халдварт нэрвэгдсэн нэрээр, устгалд оруулж байж. Ту­хайн үед энэ ажилд улсаас 7.3 тэрбум төгрөг зарцуулж, шүлхийн голомтод ариутгал, халдваргүйжүүлэлт хийх, шинээр вакцин худалдаж авах, нөхөн олговор олгох болон үйл ажиллагааны зардалд зарцуулсан байдаг. 2012 онд л гэхэд зүүн гурван аймаг шүлхийд нэрвэгдсэн нэрээр онц байдал зарлаж бөөн пижигнээн болж байв. Лав л тэр үед Дорноговьд 19, Сүхбаатарт 434, Хэнтийд 18 толгой мал шүлхийтсэн гэгдэж устгалд оруулан булж дарсан тухай яригдаж байсан. Яг л нөгөө “Нийслэл хүү” кинонд гардаг шиг “Тэмээчин Даншийгийн хоёр атыг харж байж бу­луулав” гээч нь болжээ. Яг ийм хөөрхийлөлтэй хэлмэг­дүүлэлтэд хэчнээн мянган мал өртөж, устгалд орсон нь тодорхойгүй. Энэ бол манай улсын хувьд анхны тохиолдол биш.

Жилийн жилд яг өдийд Сүхбаатар, Дорноговь Хэнтийд малын гоц халдварт өвчин шүлхий гарч гэнэ, түүнийг аймгийн Онцгой байдлын алба, Улсын мал эмнэлгийн газартай хамтран хөл хорио тогтоон, үзлэг тандалт хийн, өвчний голомтод тусгай баг ажиллан ариутгал халдваргүйжүүлэлт явуулж, төчнөөн тооны малыг устгалд оруулж, төдөн өрхийн малыг вакцинжууллаа гэх мэдээлэл чих дэлсээд өнгө­рөх нь бий. Үүний дараа 2013 онд дахин шүлхий өвчин дэгдэхэд улсаас 3.4 тэрбум төгрөг зарцуулсан, энэ онд 10 гаруй тэрбум төгрөг зарцуулаад байгаа дуулдана. Салаа туурайтай малд халдварладаг шүлхий өвчинтэй зөв аргаар тэмцсэн бол ийм их зардал гаргахгүй байсан гэж Монголын мал эмнэлгийн холбооны ерөнхийлөгч Ц.Өлзийтогтох хэлж байсан. Түүний хэлж байгаагаар цоо эрүүл шахуу монгол малыг өвчтэй бол­гон зарлаж, ингэснийхээ хариуд вакцин оруулж ирэх нэрээр хэдэн арван тэрбумыг зувчуулан баяжиж суудаг бүлэглэлүүдийн өрсөлдөөн 2013 оноос улам ширүүсэж байгаа аж.

Шүлхий өвчин туссан мал үхдэггүй, хорио цээрийн дэглэмээ зөв тогтоогоод хариуллага сайн байвал эдгэдэг талаар мэрэгжилтнүүд ам нэгтэй ярьж байгаа юм. Энэ бүхнийг судалж мэдсэн Үйлдвэр, хөдөө аж ахуйн яам “ниргэсэн хойно нь хашхирав” гэгчээр дөнгөж саяхнаас л шүлхийтэй тэмцэх стратекийн баримт бичигт өөрчлөлт оруулж байгаа аж. Энэ өөрчлөлтөд шүлхий туссан малыг буудан хороох аргыг өөрчилж байгаа эсэхийг тодруулбал ҮХААЯ-ны Стратеги бод­лого төлөвлөлтийн газ­рын мэргэжилтэн Диван­гарав “Шүлхийтэй тэмцэх стратекийн баримт бичгийн өөрчлөлтөд шүлхийтэй малыг буудан усгахыг хориглосон байгаа. Мөн шүлхийн голомттой малд нэг бүрчлэн үзлэг хийхгүй, мал нь шүлхий туссан тохиолдолд төрөөс нөхөн олговор олгохгүй. Хорио цээрийн дэглэмийг хатуу тогтоох болно” гэсэн тайлбар өгөв.

Мөн онцгой байдалд уртасгасан цагаар ажиллаж байгаа албан хаагчдад олгох хөдөлмөрийн хөлсийг ч тухайн го­ломт үүсгэсэн малчдаас гар­гуу­лахад буруудах зүйлгүй юм. Нөгөөтэйгүүр, “Био­комбинат” гэх малын эмийн үйлдвэр Монголд бий. Тус үйлдвэр сүүлийн үед ямар үйл ажиллагаа явуулдаг нь маш бүрхэг болсон. Сураг сонсоход, үйлдвэрийн тоног төхөөрөмж хэт хуучирсан, вирусийн урвалжийг шалгах нөөцгүй, эрдэмтэн судлаачид нь тус тусын мөрийг хөөн одсон зэргээс шалтгаалан үүдээ барьсан юм байх. Үүнийг мөнгө хүүлэгчид овжин ашиглаж ОХУ-аас хугацаа дууссан вакцин оруулан ирж зах зээлд нийлүүлж байгаа нь ч ойлгомжтой зүйл. Хэрэв тийм биш бол Мал эмнэлэг, үржлийн газрынхан “Орж ирсэн вакцинд найдах аргагүй.

Тиймээс хилээр орж ирсэн вакциныг Энэтхэг, Австрали руу илгээж шинжлүүлэх саналтай байна. Эдийн засгийн хувьд гарзтай, нэг тун вакциныг шинжлүүлэхэд дунджаар 600 орчим евро байдаг гэнэ лээ” гэсэн шүү юм яриад төрөөс мөнгө нэхээд сууж байна.

Ер нь ингэхэд хээрийн цэвэр агаарт бэлчиж, өвс­ний соргогийг идэж, ус­ны тунгалагаар умдаал­даг монгол мал яахаараа халдварт өвчин тусч, түүнийг нь эмчлэх нэрээр гаднаас хэдэн арван тэр­бумаар хугацаа нь дууссан вакцин оруулан ирж бизнес хийн баяжицгааж байдгийг нарийвлан тог­тоох цаг болжээ. Монгол малыг зориуд өвчлүүлж, олон мянгаар нь устгалд оруулдгийн цаана ямар бохир бизнес нуугдана вэ.

Д.Энхтүвшин

Эх сурвалж: