Монголчууд бид энэ дэлхийн бусад үндэст­нүү­дээс  сэтгэн бодох авьяас чадвар, мэдлэг туршлага, техник сэтгэлгээ, дасан зохицох чадвах,  аливааг сурах арга барилаараа илүү гэгддэг. Өөрөөр хэл­бэл Монгол үндэстний IQ дэлхийд эхний тавт жагс­дагаас илүү тод харж болно.

Нээрээ ч зах зээлд орс­ноос хойшхи хугацаанд мон­голчуудын яваагүй га­зар,  үзээгүй юм, хий­гээ­­гүй ажил гэж бараг л байхгүй болсон. Орос болон Европын орнуудаар явж  авто ма­шины наймаа,  савхи, Солонгос Улсад хэдэн мян­­гаараа  очиж төрөл бү­рийн  үйлдвэрт ажиллан, хө­дөлмөрийн  шинэ соргог санаа эх орондоо авч ирсэн нь нууц  биш.

Тэр хэрээр манай улс төр, нийгэм эдийн засаг, оюун санааны хүрээнд то­моохон өөрчлөлтүүд хүч түрэн орж ирсэн. Тэр нь  нийгмийн сэтгэл зүйд  сайн муу, аль аль талаа л мэдрүүлж  байна.

Үүнийг амьдралдаа  яаж  ашиглах, хэрхэн ухаарч  ойлгохыг эрдэмтэн мэр­­гэд, улстөрчид, эдийн за­сагчид битгий хэл юмны учрыг ойлгодог болсон балч­раас эхлээд хөдөөгийн буйдад сууж хал үзэж ха­луун чулуу долоосон цөлх ухаантай хөх өвгөд ч тө­вөггүй  ойлгодог болсон.

Олон оронд зорчиж ямар ч юмыг төвөггүй хий­гээд сурчихсан, үгүйдээ л аливаа сайн мууг харж байгаад сурчихдаг овсгоо самбаа  авьяас чадалтай бид чинь  Монгол гэдгээрээ омог­шиж бахархалгүй  ч яах  билээ.

Гэтэл ийм мундаг улс нэг л зүйлийг  өөрсдийнхөө  оюун ухаан,  авьяас чадвар, боловсрол, заль мэх, овсгоо самбаа, омогшил, эх оронч үзэл, өөр бусад давуу талаа ашиглаад яагаад хийж  чадахгүй байна вэ.

Сэтгэл, оюундаа эргэ­цүүлж бодохоор  болчихмоор л  санагдаад болохгүй юм. Ер нь эцэг дээдсээсээ өвлүүлсээр бидэнд ирсэн баялаг үүцээ бид өөрсдөө эзэн  шиг ашиглаж  чадахгүй  байгаад л хамаг учир байна гэж би хувьдаа боддог. Минийх шиг бодолтой мянга мянган иргэн байгааг ч үгүйсгэхгүй.

Алт, зэс, молбедин, мөн­гөний арвин нөөцтэй Оюу толгойн ордыг түшиглэсэн том төсөл маань овоо нэг урагшлах нь уу гэтэл бас л хад мөргөөд  түр саарах шинжтэй  болоод явчихлаа.

Уг нь бид чинь юуг ч хийх чадамжтай, дээд тэнгэрээс  заяатай өндөр дээд хүмүүс биш бил үү. Гэтэл өөрсдийн баялгаа  бусдын эрхэнд  өг­чихөөд засагтайгаа юутай хээтэйгээ “Рио-Тинто”-гийн  амыг хараад хэлснээр нь хөдлөөд  байж байгаа нь нөгөө  авьяаслаг монголчууд хэмээн омогшин оодрох яриа алд дэлэм зөрөөд бодит  байдал дээрээ биш болж таарах гээд байдаг.

Тэгэхээр адтай монгол­чууд  бид эхнээсээ л  тог­лоомын дүрмээ өөрсдийн мэдэлд авах байж гэх бодол өөрийн эрхгүй төрдөгөө нуух юун.  Баялаг бидний гарт байгаа юм чинь  өөрсдөө төслөө боловсруулаад техник эдийн засгийн үзүүлэлт  хийгээд эдийн засгийн тоо­цоогоо гаргаад өөрсдөө дэлхийн хөрөнгийн  бирж дээр  нэрийн хувьцаа гаргаж  хөрөнгөө босгоод Оюу толгой төслөө  эхлүүлж яагаад чадахгүй байгаа юм бол.

Бидэнд  гадаад  дотоодгүй сурч  боловсроод  юуг ч  бү­тээх залуу үе,  бас ч үгүй хуучин бууны  хугархай  хэмээгдсэн  уулын инженер, техникийн өндөр мэдлэгтэй  ахмад буурлууд, шинэ хуу­чин аль алиныг нь мэддэг дунд үеийн  боловсон хүчин байна шүү дээ.

Жишээ нь уурхайн  үйлд­вэрлэлийн захирлаар нь Д.Зоригтыг нь тавиад, өвгөн доктор Ч.Хурцаар зөвлүүлээд, төсөв хөрөнгө ашиг орлогын зардлагыг 20 мянган  хувьсагч мо­дультай С.Баярцогтоор  тоо­­цоолуулаад, Авирмэд докт­роор  хянуулж зөв­шүү­­лээд,

Тэр Л.Гансүхэд бай­галь орчны үнэлгээ,  нөхөн сэргээлт зэргийг нь  хариуцуулаад, эх орон байгаль дэлхийгээ гэсэн сэтгэлтэй  ТББ-аар хөнд­лөн­гийн  хяналт тавиу­лаад, хөрөнгийн бирж дээр IPO хийх асуудлыг нь шилдэг банкир О.Чулуунбатад нь даатгаад,

Зам барилгын асуудал их хөөцөлддөгөөр нь Женкогоор төмөр замаа  бариулаад, гол толгойг нь шударга гэгддэг С.Ганбаатар бариад, шазуур зууж Ж.Батзандан хянаад явбал ч гэ­сэн  юм бодогдоод л…

Бусад ажиллагаанд нь  дээд тэнгэрээс заяат  адтай одтой,  авьяаслаг   монгол­чууд оролцоод л босгоод ир­нэ гэдэгт огт  эргэлзэхгүй  байх юм.

Ер нь манайд хийх ёстой юмыг хийх хүнээр нь л хийлгэдэггүй,  хийж ча­дахгүй  хүнд  дааж  даваш­гүй их  ажил, эрх мэдэл өгөөд, тэр нь буруу ашиглаад  байдаг зуршилтай болоод хэвших нь…

Яах вэ үнэхээр  чадахгүй юм гараад ирвэл  цөөн хэдэн гадны мэргэжилтэн сарын 50 мянган ам.доллароор ажиллуулна л биз.  Өөрсдийн баялгаа гадныхантай  66:34-өөр  хувааснаас л хамаагүй дээр.  Буруудсан ч  баялаг маань  бидний мэдэлд  байх юм чинь гэж мунхаглаж  сууна.

Ер нь тэгээд хүний эрхээр 30 жилийн дараагаас жаргана гэж мөрөөдөж суухаар  өөрийн эрхээр  гурван жил  будилж зовсоны эцэст  жаргах ч байсан юм бил үү.

Ярьж биш хийж омогшиж, бүтээж бахархая. Бидэнд хийж чадахгүй ажил гэж байх ёсгүй. Оюу толгойн төсөл дээр ойлгож, алдаа оноогоо  дахин цэгнэж дараа дараагийн төслүүдэд нэгийг бодож, хоёрыг тунгаая.

Бид өөрсдийнхөө  ирээдүйг өөрсдөө л тодорхойлдог үе ирээд удаж байна, тэнгэр заяат хүмүүс минь ээ.