Улаанбаатар хотод талийгаачдынхаа шарил дунд амьдарч буй айл өрхийн тоо сүүлийн жилүүдэд нэлээд өсчээ. Шарил ухагчид ч эгнээгээ тэлсээр. Тэр бүү хэл гадаад, дотоодын компаниуд Нарангийн энгэр дэх шарилын газрыг шарилтай нь ухаж, түрж хаяад газрыг нь авдаг болжээ. Монголчууд эрт дээр үеэс нас барагсдынхаа газрыг онголж, хөл хорьж, цээр тогтоодог байлаа. Энэ бол том хүндлэл. Гэтэл саяхан нэгэн иргэн манай сайтад хандаж, ээжийнхээ шарилыг олохоо больсноо өчиж, харамсалаа илэрхийлэв.

Түүнийг Г.Эрдэнэ-Мандах гэдэг ажээ. Тэр ингэж ярьж байна.

-Та одоо ямар ажил эрхэлж байгаа вэ?

-Өө, одоо би хувиараа л хөдөлмөрлөж байна. Америкт 11 жил амьдарсан.

-Америкт хараар хөдөлмөр эрхэлж байв уу?

-2000 онд чинь тэнд цөөхөн Монгол иргэн байлаа шүү дээ. Би Чикаго хотод найман жил боллоо. Эхнэр бид хоёр хүүхдүүдээ тэнд үлдээгээд шинээр төрсөн ач нараа аваад Монголдоо ирээд байна.

-Ач нар чинь хаана харъяалагддаг вэ?

-Америкийн иргэн тул энд хоёр жилийн хугацаатай түр оршин суугчийн бүртгэлтэй байгаа.

-Монголдоо ирсэний чинь дараахан нэгэн сонин явдал тохиолдсон гэсэн. Юу болсон юм бэ?

-Аа тийм. Монголдоо ирсэний дараахан нэг шөнө талийгаач ээжийгээ зүүдэллээ. Тэгээд маргаашаас нь ээжийнхээ шарил дээр очмоор санагдаад болдоггүй. Ээж минь 1996 онд 50 гаруйхан насандаа өвчнөөр өөд болсон юм. Ах дүү нар, Америкаас ирээд амарч байсан хүүхдүүдээ дагуулж, идээ будаагаа бариад очлоо л доо. Нарангийн энгэрт оршуулсан байсан юм. Гэтэл ээжийгээ нутаглуулсан тэр хавийн оршуулгын шарилуудыг бүгдийг нь трактораар түрээд хаячихсан байлаа. Гадаадын компаниуд юм барьж байгуулж байгаа юм байх. Том том тракторууд шарилыг шороотой нь хамж түрээд овоолчилсон байв. Ингэж болохгүй шүү дээ. Аавын минь шарил өөр газарт бий. Яг хэвээрээ байна лээ. Гэтэл Нарангийн энгэрт Хятад иргэдийн шарил огт хөндөгдөөгүй, харин хэдэн монголчуудынх нь шарил байхгүй болжээ.

-Уг нь засаг захиргаанаас хяналт тавьж, шарилд хүндэтгэлтэй хандах ёстой биз дээ?

-Урьд нь оршуулгынм газартаа хашаа, хаалга хийсэн юм билээ. Гэвч түүнийг нь зад дайрч, шарил сүйтгэжээ. Том өндөр шороон далан дээгүүр шарилын чулуу, мод зэрэг зүсэн бүрийн юм харагдаж байсан. Шарилын дунд айлууд гэр барьж орсон болохоор компаниуд тэгж хамаагүй сүйтгэсэн юм шиг байна лээ. Төр, засгаас оршуулын газарт онцгой анхаарах ёстой. Азийн орнууд дээр үеийн шарилуудаа ч маш сайн хамгаалж байгаа шүү дээ. Япончууд Монголоос дайны үеийн шарилуудаа бүгдийг зөөж нутагтаа аваачлаа. Шарил бол тухайн гэр бүлийн үнэт өв юм.

-Шарилын бүртгэлээр нь хөөвөл таны ээжийнх шиг алга болсон шарилууд тогтоогдох байх, тийм үү. Та судалж үзэв үү?

-Би бүртгэлийн газраар орж хөөцөлдсөнгүй. Явах гэтэл манай ах дүү нар дургүйцээд байсан.

-Яагаад дургүйцсэн гэж?

-Талийгаачийнхаа ясыг өндөлзүүлэх нь гэсэн. Гэтэл тийм биш байхгүй юү. Хэрвээ намайг нас барсан үед миний ач зээ нар бас ингээд хаях уу. Үгүй шүү дээ. Миний аав ээж хоёр Ховдын Дарвийн хүмүүс байлаа. Ээж маань эхэээс их олуулаа. Бүгдээрээ Жүүжээ, Үүжээ, Жаажий гэх мэтээр бие биесээ хүндэлдэг улс. Ер нь манайхан чинь өвөг дээдсээ маш их хүндэлж үздэг хүмүүс.

-Америкаас ирээд амарч байсан хүүхдүүд чинь тухайн үед ямархуу сэтгэгдэлтэй байв?

-Би тэднийг дагуулан, эмээгийнх нь шарилыг олохгүй баахан хайж цөхрөөд, сүүлдээ үнэнийг нь хэлсэн. Ийм замбараагүй юм болсон байна, тэгээд шарил нь олдохоо больжээ гэж. Тэд их гайхсан. Уг нь би эмээгийнх нь шарилд мөргүүлж, тэнгэрээс бууж ирэх сүнсийг нь тайлбарлаж, гуйх гэсэн юм. Гэтэл шарилын газраас бидэнд ээжийн минь нэртэй ижилхэн Хүүхнээ гэдэг нэртэй хүний шарил олдсон. Төрсөн он сар нь мэдээж зөрүүтэй. Овог нь ч өөр. Би аргаа бараад тэр шарил дээр хүүхдүүдтэйгээ хамт ёслол үйлдсэн. Хүүхдүүддээ би хэлсэн, эмээгийн чинь шарил нэгэнт олдохгүй хойно, ижилхэн нэртэй энэ хүний шарилд хүндэтгэл үзүүлье дээ гэж. Гэхдээ би дараа заавал олно гэж тэдэндээ амласан юм шүү. Яг надад тохиолдсон шиг иймэрхүү явдал миний нэг найзад бас тохиолдсон байсан.

-Пөөх, ер нь олон хүн өвөг дээдсийнхээ шарилын эрэлд хатах болж дээ?

-Тийм л болж таарч байна. Тэр найзтайгаа би санаандгүй ярилцаж суухдаа ээжийнх нь шарилыг муу хүмүүс ухчихсан тухай сонссон юм. Харин миний ээжийн шарил ор тас үгүй болсон байна. Үүгээрээ бас жоохон ялгаатай гэх үү дээ. Оршуулгын зан үйл янз бүр байдаг тул зарим нь шарилын хайрцагт алт мөнгөн эдлэлийг нь хийж оршуулдаг байж л дээ. Тэгээд л түүнийг нь авах гэсэн хүмүүс ухдаг юм байна.

-Та буддын шашинтан уу?

-Үгүй ээ, Америкт очоод христийн шашинтан болсон.

-Та ээжийнхээ шарилыг төр, захиргааны байгууллагаас нэхэмжилж болно биз дээ?

-Болох л ёстой. Миний ээжийн шарилын чулуу одоо хаа нэг газар хөсөр хаягдаад хэвтэж байгаа байх гэж бодохоос гол горойгоод байдаг юм. Яаж нэхэмжлэхээ одоогоор би сайн мэдэхгүй явна. Шарилын бүртгэлээр ар гэрийн хүмүүстэй нь холбоо тогтоогоод урьдчилан хэлж яагаад болоогүй юм бол гэж боддог. Мэдээллийн хэрэгслээр зарлаад, одоо ингэх гэж байна шүү, шарилаа хэдийд авах вэ гэдэг ч юм уу, ямар нэгэн зохион байгуулалт хийж болох л байсан. Соёлтой орнуудад бол шарилд маш хариуцлагатай ханддаг. Бид эхээс наймуулаа. Бүгдээрээ эхийнхээ шарилыг авч, өөр газарт шилжүүлж чаддаггүй юмаа гэхэд ядаж нэг нь санаа тавьж болох л байсан. Гэтэл төр засагт маань иргэдтэйгээ харилцах ийм харилцаа байдаггүй юм байна. Япончуудаас Солонгосын иргэд өвөг дээдсийнхээ шарилыг нэхэмжилж байсан түүх бий. Шарилуудыг нь арчаад хаячихсан байсан. “Хонгилдоон” гэдэг киног нь ч хүмүүс санаж байгаа байх. Тухайн үед тэгээд устгагдсан шарилынхаа мөнгийг авч байлаа. Тэр мөнгөөр нь талийгаачдынхаа нэгдсэн шарил маягаар дурсгалын цогцолбор барьж байгуулсан шүү дээ.

Ярилцсан: Э.Болор

Эх сурвалж: Шуурхай.мн