Хэдхэн хоногийн өм­нөөс Тамхины хяналтын тухай хууль хүчин төгөл­дөр мөрдөгдөж эхэлсэн. Хаа сайгүй л тамхины тухай яриа хөөрөө үргэл­жилсээр. Жаахан хэрүүл дэгдэхийг эс тооцвол там­хины хэрэглээ нэлээд хумигдсан янзтай. Бага насны хүүхэд хүртэл гу­дамжаар баагиулж явах нь багассан. Үүнд олон түмэн талархаж байгаа. Харин тамхидалтаар амьд­ралынхаа нэг

хэсгийг хийх болсон зарим нь “Ир­гэний эрх чөлөөг  хаслаа”, “Бид хаана тамхиа татах юм”  хэмээн ундууцахдаа байж ядах болж.

Ер нь энэ хууль хэрхэн биелж байна  вэ хэмээн  ажиг тавихад алагтай цоог­той л байгаа шүү дээ. Гэх­дээ муу зуршлыг ганцхан хашгиралтаар халчих биш цаг хугацаа харуулах биз. Харин одоо Монгол Улсын Ерөнхийлөгчийн санаа­чил­гаар Архидалтыг хянах хуулийн төсөл бэлтгэгдэж байгаа юм билээ. Зөв л дөө.

Архидалт газар авч ажил амьдралд саадтай бүр цаашлаад улс орон хөгжин  дэвжихэд “тормоз” болж байгаа нь үнэн учраас захын хүн дэмжих учир­тай. Ерөнхийлөгч маань ирэх сонгуулиа угтаад тун шаргуу ажиллаж байна гэж магтах ч  биз. Айлд очоод хүүхдийг нь бүү­вэйлж нойрсуулаад, морь унаж адуу малын зах ба­раа­даад (хайрцаг саван дээр гарч мордоод гэж хэлээгүй шүү) бас хурга ишиг өвөр дүүрэн тэврээд л… Ерөнхийлөгчийнхөө ажилсагийг олноороо шаг­шаад. Тэгээд Ерөнхийлөгч маань сүү уух завандаа архийг үзэн ядаж хуулийн санаагаа хэлж, бичиж л яваа биз. Монгол Улс маань тамхинаас хөн­дийрч эхэлсэн. Одоо архи­наас ямар нэгэн  хэмжээ­гээр холдчихвол П.Очир­бат гуайн хэлснээр “бар болох” ч юухан байхав.

Харин хууль боловс­руу­лах явцад бодох юм, амжуулах ажил их л бай­гаа  санагдана. Үүнийг эрхэм Ерөнхийлөгчдөө  дуулгах гэсэн юм. Хам­гийн эхлээд УИХ-д  суугаа архины үйлдвэрийн жин­хэнэ эздээс л ам өчиг авах хэрэгтэй байна. Тэгэхгүй бол архи зардаг дэлгүү­рийн эзэнтэй, захын шаг­чинтай дээр нь өдөр бүр ус шигээр гудардаг архи­чидтай юугаа ярих вэ. Тухайлбал эрхэм гишүүн Г.Батхүүгийн үгийг сонс­моор байна. АПУ компани  Монгол Улсын нутаг дэвс­гэр дээр архи борлуулдаг хэдэн мянган цэгтэй гэлц­дэг. Түүнийхээ тоог цөө­рүү­лэх үү, үгүй юу. Юуны өмнө энэ шийд хэрэгтэй. Гэтэл Г.Батхүү гишүүн юм хэлэхгүй гүрийчих юм бол архины хяналтын хуулийн төсөл байгаад ч яахав. Батлуулаад ч юу хийхэв. Бас нэг хов сонордуулахад АПУ тун удахгүй архич­дыг эмчилж, сувилдаг бо­лох юм гэсэн.  Энэ тухай бодохуйд хүндээ хор өгч өвчлүүлээд хожим нь эрүүл болгоно гэх санаанд оромгүй хэрэг шиг. Тэгсэн чинь бас бизнесийн ухаан гэж бас гүйцэгдэшгүй юм байдаг юм байна л даа. Архи арвихан үйлдвэрлээд шаргуухан уулгаад  бай­хаар хүмүүсийн элэг авах юмгүй болно. Харх биш хүн юм хойно  өвчлөгсөд ч нэмэгдэж таарна.  Тэд­нийг цуглуулж аваад төл­бөртэйгөөр эмчилнэ гэдэг орлогын нэг үүсвэр байж таарах нь.Өөрөөр  хэлбэл, монголчууд  АПУ-гаас байдаг мөнгөөрөө архи авч уугаад, элгээ муутгаж өв­чин шаналалд баригдах юм байна. Тэгээд өвдөөд тэсэхгүй болохоороо төл­бөрөө бариад АПУ-ийн эмнэлэгт үзүүлэхээр ду­гаар­лах юм байна л даа.  Архиа борлуулсан юм даа гээд зүгээр эмчилж өгөх­гүй нь л лавтай.

Тийм учраас архи үйлд­вэрлэгчдийн манлайд яваа эрхэм гишүүнээс   бүтээгдэхүүн борлуулдаг  сүлжээ цэг хэд  байд­гийг нь эхлээд  хэ­лүүлж авъя. Түүнийхээ 50 хувийг ч юм уу цөөрүүлье. Үйлдвэр­лэлдээ ийм өөрч­лөлт хийе гэсэн нийгмээ, хүнээ бодсон үгийг нь  сонсч, нэг ёсондоо ам өчигийг нь авъя л даа.  Г.Батхүү гишүүн үнэхээр  элгэн түмнээ гэсэн эх оронч санаачилга гаргавал бусад нь аялдан дагалдах байх. Үүний дараа л хуу­лийн төсөл хийх тохироо бүрдэх учиртай. Тийм биз.

УИХ-д суугаа архи үйлдвэрлэгчдийнхээ асууд­лыг шийдээгүй цагт хууль олигтой болохгүй. Яагаад гэхээр архины гэх хууль хэлэлцэх, магадгүй  сүүлд нь батлах болоход Г.Батхүү гишүүн эзгүй байх вий. Хэлэлцсэн бо­лоод батлах уу гэх үед ширээ сандал нэгтэй нө­хөр нь Г.Батхүүгийн товч­луурыг дарчихна. Тэгээд л гүйцээ. АПУ-гаас эхлээд архи үйлдвэрлэгчид өөрч­лөгдөөгүй цагт хууль байгаад ч нэмэргүй биз ээ.

Д.БИЧЭЭЧХҮҮ

Зууны мэдээ