Мэдээллийн сайтуудын ассо¬циацийн тэргүүн, “Чухал.мн” сайтын эрхлэгч Б.Оюунгэрэлтэй ярилцлаа.

-Мэдээллийн сайтуудын ун¬шигчдын сэтгэгдлийг зохицуулах тогтоолыг Засгийн газраас саяхан гаргасан. Үүнийг Мэдээллийн сайтуудын ассоциаци яаж хү¬лээж авч байна вэ?

-Мэдээллийн сайтуудын сэт¬гэгдлийг улс орон бүр өөр өөр байдлаар зохицуулсан байдаг. Нээлттэй зарчмаар явдаг нь ч бий. Манайх шиг иргэнийхээ эрхийг уландаа гишгэж регистр, утасных нь дугаараар эзнийг нь тогтоохоор хуульчилсан газар Хятад л байдаг. Үүнийг бид Үндсэн хуулиар олгогд¬сон иргэний хэлэх эрхийг зөрчиж байна гэж үзэж байгаа. Мөн сайт гэдэг тухайн эзнийх нь өмч. Тиймээс өмчид нь төр халдаж байгаа хэрэг болж байна. Сэтгэгдлийг бүртгэлтэй холбохдоо мэдээллийн сайтуудад программ байршуулах юм гэсэн. Энэ нь өрхийн эзэн танихгүй хүнд гэ¬рийнхээ түлхүүрийг хувилаад өгсөн¬тэй адил явдал юм. Тиймээс манай сайтуудын ассоциаци эсэргүүцсэн мэдэгдэл гаргасан. Тэгэхэд Ерөнхий сайд мэдээллийн сайтуудын эрх¬лэгчдийг хүлээж авч уулзахаар болсон. Очиход Ерөнхий сайд өөрөө ирээгүй. Засгийн газрын хэрэг эрх¬лэх газрын дарга Ч.Сайханбилэг, Мэдээлэл шуудан, харилцаа, хол¬боо, технологийн газрын дарга Ц.Жадамбаа, Харилцаа холбооны зохицуулах газрын дарга Балгансү¬рэн нар байсан. Бид эсэргүүцэж байгаагаа илэрхийлэхэд Ч.Сай¬ханби¬лэг дарга “Биднээс илүү төгс шийдэл олчихоод ир. Тэгэхгүй бол тогтоол явдгаараа явна. Балгансү¬рэн, Ц.Жадамбаа хоёрт үүрэг өг¬чихсөн байгаа. Ажил эхэлсэн” гэж байна лээ.

-Тэгээд та бүхэн ямар санал гаргав. Ер нь заавал бүрт¬гэл¬жүү¬лэхгүйгээр сэтгэгдлийн хүн до¬ромжлох хэсгийг зохицуулах бо¬ломж бий юу?

-Харилцаа холбооны зохи¬цуу¬лах газрын өмнөх дарга нь сайтууд дээр IP хаяг гаргая. Сэтгэгдлийг нь шүүлтийн системд оруулъя гэж байсан юм. IP хаяг гэдэг нь хаанахын ямар компьютерээр хэн оров гэдгийг тогтоож болдог процесс юм. Харин шүүлтийн систем нь иргэдийн сэт¬гэгдэл дунд байгаа муу үгийг бло¬колж уншигчдад харагдуулахгүй байх асуудал. Тэгээд Ч.Сайханбилэг даргад IP хаягийг илүү боловсронгуй болгож, шүүлтийн системийн үгийг мянган үгтэй түүнээс ч олон үгтэй болгоё гэсэн. Үүнээс өөр төгс ший¬дэл одоохондоо байхгүй.

-Ийм ажил хийх гэж байгаагаа та бүхэнд урьдчилан мэдэгдсэн үү. Ер нь хүмүүсийн хэдэн хувь нь гүтгүүлж, хэдэн хувь нь магтуулдаг юм бол?

-Мэдээлэл шуудан, харилцаа, холбоо, технологийн газрын дарга Ц.Жадамбаа томилогдсон даруйдаа Мэдээллийн сайтуудын ассоциа¬цийн удирдлагуудтай уулзах гэсэн юм, ир гэсэн. Очиход “Сайтын сэт-гэгдлийг бүртгэлжүүлэх ажил хийж байгаа. Үүнийг их ойрын хугацаанд хийнэ. Бараг л маргааш гэхэд шийдчихсэн байх хэрэгтэй байна” гэсэн. Тэгэхэд нь “Ийм юм байж болохгүй. Регистрийн дугаараар иргэдийн сэтгэгдлийг зохицуулах боломжгүй. Тэгээд ч бид 30 гаруй сайтуудын өмнөөс шийдвэр гаргах эрхгүй” гэдгээ хэлсэн. Үүнээс гадна сайтуудын сервэрийг “Дата” төв дээр нэгдсэн байдлаар байрлуу-лахаар болж байна гэдгээ ч мэдэгдэж байсан. Үүнийг нь бид мөн л эсэр¬гүүцсэн. Бид өмчөө хаана байр¬луу-лах нь эрхийн асуудал гэдгээ тайл¬барлахад “Шийдвэрээ одоо гарга, энэ бол улсын нууцтай хамаа¬рал¬тай хэрэг учраас цааш нь тарааж болохгүй” гэж тулгаснаар тухайн уулзалт ямар ч зөвшилцөлд хүрч чадалгүй тарсан юм. Хоёр талаас ажлын хэсэг гаргахаар болж тохи¬ролцсон ч түүнээс хойш уулзаж ярилцсан юмгүй өнөөдрийг хүрлээ. Гэтэл ажлын хэсэг байгуу¬лаг¬даа¬гүйгээр барахгүй Засгийн газрын тогтоол гарчихлаа. Ямар ч судалгаа хийгээгүй байдаг. Хэдэн хувь нь магтуулж, хэдэн хувь нь доромж¬луулж, хэдэн хувь нь эх сурвалж болдгийг хэн ч мэдэхгүй.

-Та бүхэн иргэдийн хэлэх эрх чөлөөнд халдлаа гэж үзэж байгаа юм байна. Харин Засгийн газ¬рынхан арай өөр тайлбар хэлж байсан?

-Сэтгэгдлийг яагаад ингэж хянах гээд байгаа юм бэ гэдэг асуудал яалт ч үгүй урган гарч байна. Мэдээж Засгийн газраас тайлбарлахдаа “Бид хянах гээгүй. Зөвхөн эзэнтэй болгох гэж байна. Сэтгэгдлээр хүнийг дайрч, доромжилж гүтгэж байна” гэсэн тайлбар хийсэн. Ер нь сэт¬гэгдлээр хүнийг дайрч доромжилдог тал бий нь бий. Гэхдээ сэтгэгдэл үндэсний аюулгүй байдалд нөлөө¬лөх хэмжээнд очсон уу гэвэл үгүй. Тэгээд ч сайт гэдэг бусад хэвлэл мэдээллийн хэрэгслээс ялгарах онцлог нь сэтгэгдэл байдаг. Ер нь сэтгэгдлээс улстөрчид, тэр дундаа эрх баригчид яагаад айгаад байгаа юм гэдэг асуултыг тавимаар байгаа. Сэтгэгдлийг зохицуулахаас өөр улс орны өмнө тулгамдсан олон асуу¬дал байна шүү дээ.

-Нэг үгээр хэлбэл сэтгэгдэл эзэнтэй болсноор улстөрчдийн луйвар, булхайтай холбоотой баримтууд хаагдмал болно гэж та хэлэх гээд байна уу?
-IP хаяг, шүүлтийн системээ нэг алхам ч явуулаагүй байж эцсийн шатны арга хэмжээг авах нь цаанаа өөр эрх ашгийг нууж байгаа нь ойлгомжтой. Жишээлбэл, хэвлэлээр гарч байгаа хүмүүсийн дийлэнх хувийг улстөрчид эзэлдэг. Улстөр¬чидтэй холбоотой сайн, муу мэдээ¬лэл гарахад хүмүүс өөр өөрийн¬хөөрөө шүүмжилдэг. Ийм тохиол¬долд зарим хүний маапаантай, луйвартай, хууль бус нууц хүртэл задрах тохиолдол байна. Гэхдээ IP хаягаар үүнийг зохицуулах боломж¬той. Нэг хүн сэтгэгдэл бичихэд тэр байгууллагын тэддүгээр давхраас бичсэн гээд гараад л ирнэ. Үлдсэн хувь нь буюу жинхэнэ эзнийг тодруу-лах ажлыг хууль, хяналтынхан шалгаж тогтоох ёстой. Гэтэл яагаад хуулийнхны хийх ажлыг Засгийн газар хийх гээд байгаа юм бол. Яагаад хөл дээрээ босч байгаа онлайн салбарыг халаасандаа хийх гээд байгаа юм бол гэдэг асуул¬туудад хариулах хэрэгтэй байна.

 
-Сэтгэгдлийг бүртгэлжүүлс¬нээр иргэн яаж хэлэх эрхээ ха¬суулна гэж үзэж байгаа юм. Бүрт¬гэлтэй ч хэлэх гэснээ хэлж бо¬лохоор байгаа юм биш үү?
-Монголчууд бид цөөхүүлээ. Жишээлбэл, би найз нарынхаа регистрийн дугаарыг мэддэг. Өм¬нөөс нь бүртгүүлээд сэтгэгдэл бичвэл яах юм. Бас утасны дугаарын бүртгэл гэж эмх замбараагүй зүйл байдаг. Нэг хүн нэр дээрээ таван өөр утасны дугаар бүртгүүлж нөгөөдүүлийгээ бусдад худалдаалсан тохиолдол монголоор нэг байна. Өмнөөс нь өөр хүн бичих боломжтой байгаа биз. Магадгүй сэтгэгдэл бичих нууц кодоо бусдад алдвал яах юм. Тэгэхээр энэ бүхний цаана хэн хохирох вэ гэдэг л асуудал дагуулж байгаа юм. Эсвэл миний регистрийн дугаарыг тэр мэддэг учраас биччихсэн байж магадгүй гээд хэлээд зогсч байх юм уу. Үр дагавар нь аюултай.

-Иргэний хэлэх эрхээс гадна сайтуудын хувьд ямар хохирол, муу үр дагавар бий болох гээд байгаа юм?
-Сэтгэгдлийг хянахдаа сайтууд дээр программ байршуулна гэдэг нь бидний дунд хонгил үүсгэчихэж байгаа юм. Шууд хэлбэл, тэр прог¬раммаар дамжуулан сайтыг хөнд¬лөнгөөс удирдаж, хакердах бо¬ломжтой болно. Архивыг маань хакердаад устгачихвал хэн хариуц¬лага хүлээх юм. Засгийн газар л лав өөр дээрээ хариуцлага авахгүй. Бид шүүхдсэн ч дийлэхгүй нь ойлгомж¬той. Ер нь сайт гэдэг хувь хүний өмч. Тэр дундаа сайтын архив гэдэг юугаар ч үнэлж боломгүй баялаг.

 
-Одоо та бүхэн ямар арга хэм¬жээ авах вэ?
-Бид Засгийн газарт санал өгч байгаа. IP хаягаа ярьдгаараа ярина. Бүх сайтууд дээр IP хаяг гардаг болгоно. Хэрвээ IP хаягийг гаргахгүй бол тухайн сайттай нь хариуцлага тооцно. Мөн буруу хэллэгийн үгийг шүүдэг шүүлтийн системийг өргөн цар хүрээтэй болгоно. Түүнчлэн элдэв самуунд уриалсан сэтгэгдлийг тухай редакц нь устгадаг болгож, сэтгэгдлийн журам боловсруулна. Асуудлыг ингэж л шийдэх боломж¬той. Ингэснээр хэн ч хохирохгүй. Хэнийх нь ч эрх зөрчигдөхгүй. Улмаар энэ Засгийн газрыг шүүхэд, тогтоолыг нь Үндсэн хуулийн Цэцэд өгнө.