Тэртээх социалист нийг­­мийн үед монгол­чууд бидний тухай “Цагаан арьстнуудыг зарцалсан цорын ганц өнгөт арьстнууд” гэх онигоо ч юм шиг, маг­таал ч юм шиг явган яриа дэлхийгээр тэнэж явдаг байж билээ. Үнэхээр ч бид оросуу­даар төмөр замаа тавиулж, унгарчуудаар үйлд­­вэрээ бариулж, че­хүүдээр геологи хай­гуулаа хийлгэж цагаан арьстнуудыг зараад ч байгаа юм шиг амьдарч байлаа.

Гэвч тийм их баян тар­ган, аз жаргалтай улс байл уу. Тэгвэл өнөө цагт бидний тухай дээрх сэдвээр ямар явган яриа хорвоо дэл­хийгээр тэнэж яваа бол?

Магадгүй онцгой албан аж­лаар л гадаадад зорчих ганц нэг иргэндээ “виз” олгодог Хойд Солонгос хэмээх дэлхийн хамгийн хатуу, чанга, хаалттай улсын иргэдийг мянга мян­гаар нь бөөндөж авч ирээд ажил­луулж чаддаг агуу дип­­ломатууд хэмээж байж болох юм.

Бид үүгээр дипло­матуудынхаа “агуу амжил­тыг” магтан дуулах гэсэн­гүй. Тийм хүсэл ч алга. Учир нь энэ “агуу амжилтын” гайгаар Монголын олон хөдөл­мөрч иргэн ажлын байраа алдаж, олон айл өрх амь­жиргаагүй болж, бяцхан үрс маань хоосон хонож байна. Ийм эмгэнэлт байдалд орсон өрхийн тэргүүнүүдийн нэг, Баянзүрх дүүргийн тав­дугаар хорооны иргэн А.Ган­хуягтай дээрх сэдвээр хийсэн ярилц­лагынхаа онцлох хэсгийг сийрүүлье.

Иргэн А.Ганхуяг:
-А.Ганхуяг гуай та чухам ямар ажил эрхэлдэг вэ?

-Би хэдэн нөхдийнхөө хамт баг бүрдүүлээд барилгын салбарт ажилдаг.

-Улс орны маань өнгө төр­хийг өдрөөс өдөрт нэмж бай­гаа гоё гоё барилгуудыг барь­даг хүн байх нь ээ?

-Нэг их бариад байх нь ч юу байх вэ. Том компаниудын авсан ажилд туслан гүйцэтгэгч, туслах ажилчнаар л ордог.

-Тэгвэл та чинь гадаадын өн­дөр зэрэглэлийн мэр­гэ­жил­тэн шаардлагатай нарийн технологийн ажил үйлд­вэрлэл эрхэлдэггүй л юм байна шүү дээ. Яагаад ажлынхаа байрыг гадаадын иргэдэд алдав?

-Ямар юмных нь монгол хүн хийж чадахгүй нарийн тех­нологийн ажил байх вэ. Монголчууд сайн хийж чадах барилгын ердийн л ажил.

-Барилгын компаниудын эзэдтэй уулзаж байхад монгол ажилчдаа “Ажил хийж чаддаггүй” гээд их ам муутай байдаг юм билээ?

-Тэр ч яах вэ. Нэг тиймэрхүү яриа байдаг. Олон л учир шалтгаан бий.

-Тухайлбал?

-Хамгийн гол нь цалин хан­гамж муу учраас. Цалин өндөр­төй гадаад оронд очихоороо манайхан бусдыг гай­хан биширтэл ажилладаг шүү дээ.

-Та яг ямар компанид ажил­лаж байсан юм бэ?

-“Их гүрэн” ХХК-д ажиллаж байлаа.

-Танай компани Хойд Солон­госын хэдэн иргэн ажил­луулж байна?

-30 гаруй.

-Ер нь танайхаас өөр ямар компани Хойд Солон­госын иргэдийг ажиллуулж бай­на вэ?

-Ер нь бол маш олон ком­пани Хойд Солонгосын иргэ­дийг ажиллуулдаг. Олны танил том компани гэвэл Б.Чинбат захиралтай “Га­цуурт” компани Хойд Солон­госын 50 гаруй ир­гэнийг ажиллуулдаг. Бас Б.Чойжилсүрэн захи­рал­тай “Хурд” компани Хойд Солон­госын 200 гаруй иргэнийг оруулж ирсэн.

А.Ганхуяг гуайтай уулз­саны дараа түүний хуучин ажил олгогч барилгын нэ­гэн томоохон компанийн захиралтай уулзаж ярилцсан юм /Тэрбээр нэрээ нууцлахыг хүсэв/.

Энэхүү ярилцлагын ан­хаарал татах хэсгийг сий­рүүлье:

-Өөрийн монгол ажил­чид­тайгаа хамтран ажиллахад үнэ­хээр тийм хэцүү юм уу. Яагаад заавал гаднаас ажиллах хүч авч монгол ажилчдаа ажлын байргүй болгож байгаа юм бэ?

-Асуултын чинь санааг ойл­голоо. Үнэндээ ийм олон монгол иргэн амь­жир­гаанаасаа салж байгаад миний сэтгэл эмзэглэдэг. Би ямар ч байсан монгол хүн. Гэвч нөгөө талаас амьдралынхаа төлөө ажил бизнес эрхэлж байгаа хүн. Бизнесээ ашигтай явуулах нь миний үүрэг. Монгол ажил­чидтай ажил, бизнес амжилт­тай явуулахад үнэхээр хэцүү. Манайхан залхуу, ажил тасална, ажлаа хаяж архидна, барилгын материал хулгайлна гээд л их муу ажиллах хүчин.

-Таны хуучин ажилчин чинь өөрийнхөө муу ажиллах хүчин зүйл болсон шалт­гааныг цалин хөлс хэт бага байгаатай холбон тайл­барлаж байсан?

-Тийм тал бий. Яг үнэнийг хэлэхэд цалин хөлс нэмэх хүндрэлтэй. Үйлээ үзэж байж нэг тендер авна. Төс­вийн ихэнх нь тендер авч өгсөн олон шат дамжлагын дарга нарын халаасанд орчихно. Цалин хөлсөө нэмж чадахгүй байгаа нь ч үүнтэй холбоо­той. Аргаа барахдаа хойд солонгосчуудыг оруулж ирж байх вэ. Тэд цалин хөлсөө голохгүй, аж­лаа сайн хийдэг юм.

Нэрээ нууцлахыг хүссэн барил­гын компанийн захирал ийм байр суурьтай байсан бол төрийн байгуул­лагууд ямар хариу өгөхийг бид сонирхсон юм. Нэн түрүүнд Гадаадын иргэн, харьяа­тын асуудал эрхлэх газраас “Хойд Солонгосын олон иргэн манай улсад хөдөл­мөр эрхэлж, нийгмийн эмзэг хэсгийнхний ажлын байрыг булааж байна.

Та бүхний мэдэж байгаагаар Хойд Солонгосын хичнээн иргэн манай улсад орж ирсэн бэ” гэж тодруулахад “Ер нь бол Хойд Солонгосын 1500-гаад иргэн орж ирсэн. Чухам хэд нь, хаана, ямар ажил эрхэлж байгаа талаар бид сайн мэдэхгүй юм.

Хөдөл­мөр, халамжийн үйлчи­л­гээний газар л мэдэх байх, тэднийх л квот олгодог” гэсэн бол Хөдөлмөр, халамжийн үйлчилгээний газар “Хаана, ямар хүмүүс орж ирчихээд байна вэ” гэж өөдөөс сөргүүлэн асуув. Гадаад харилцааны яамны тухайд “Энэ чинь манай яаманд тийм ч хамаатай асуу­дал биш байна. Манай яам албаны хүрээнийхэнтэй л харилцдаг. Гадаадын хямд ажиллах хүчин гэх мэт зүйлийн талаар сайн мэдэх­гүй юм” гэж хариуллаа.

Харин Нийгмийн хамгаалал, хөдөлмөрийн яам “Энэ талаар сонирхож байгаа чинь сайн байна. Одоогоор нарийн тодорхой зүйл хэлж чадахгүй нь ээ” гэх зэр­гээр хэнэг ч үгүй мэдэн будилц­гааж байна лээ. Тэгэхээр төрийн байгууллага, холбог­дох газрууд л энэхүү асууд­лаа тооцоолж, бодлогоо тодор­хойлохгүй юм бол хэн энэ бүхний эцсийн хариуг өгөх юм бэ.

Ц.Уртнасан

Эх сурвалж: “Өглөөний сонин”