Хүн амьд явахад үзэхгүй, харахгүй, сонсохгүй зүйл ч гэж байхгүй бололтой юм. Бөө мөргөл, шашин шүтлэг, хий ертөнц, сүнс, сүүдрийн тухай ам дамжсан олон мянган яриа яригддаг ч УИХ-ын гишүүний тангаргийг дөрвөнтөө өргөж, олны итгэл, хүндэтгэл хүлээсэн эрхэм гишүүд хүртэл сүүлийн үед хачирхалтай зүйлс ярьж, олны гайхширлыгтөрүүлдэг болоод байна. Саяхан чуулганы танхимд Малайзын онгоцны ослын талаар солиотой ч гэмээр мэдэгдэо хийж олныг гайхшруулсан УИХ-ын эрхэм гишүүн Д.Арвин гэхэд л бөө нартай нийлэн Наймдугаар богд Жавзундамбын хатан Дондогдуламын сүнсийг намрын сард буулгаж, ярилцдаг болсон гэдгээ өөрийн амаар хүлээн зөвшөөрчээ. Улсын эх дагина Дондогдулам хатан 1817-1923  Чогдон хиагийн гэр бүлд төрсөн, Богдын дотны нөхөр бэйс Цанлигдоржийн бага хатан байлаа. 1896 оны өвөл Богд хаан бараа бологсодоо дагуулан Амарбаясгалант хийдийн ард очиж “ Өндөр богдын шарилд ёслол үйлдэхийн сацуу бэйс Цанлигдорж бага хатнаа Богд гэгээнд өргөсөн гэдэг. 1902 оны зун Богд гэгээн Дондогдуламыг “Эх Дагина”-д өргөмжлөх ёслөл үйлдэж түүнд “ Ачлалт, ялгуун дагина эрх цагаан Дарь эх” цол олгожээ.     Эх дагина хүч чадал, хөрөнгө чинээ нь өссөөр шавийн дөрвөн отогтой болсон бөгөөд “Шашин төрийг хослон өрнүүлэгч улсын эх дагины тамга” гэсэн тамга барьж хэрэг шийдвэрлэж байжээ.   Дондогдулам хатан  21 жил Богд хаантай ханилан суусан гэдэг түүхийн баримт бий. Энэ бол Ачлалт, ялгуун дагина эрх цагаан Дарь эх Дондогдуламын тухай бидний мэдэх цөөхөн зүйлийн нэг нь. Тэгвэл УИХ-ын гишүүн хатагтай Д.Арвин Д.Дондогдулам хатны сүнсийг дуудан уулзаж, ярилцдаг, бас их олон зүйл мэддэг, үүнийгээ нууцалдаг юм байх. УИХ-ын гишүүн асан Д.Арвин төрд суусан хугацаан дахь хийсэн ажлынх нь нэг Хэнтий аймгийн Баян-Адарга суманд Монголын их хатдын хүндэтгэлийн ордныг байгуулсан гэдэг. Энэ хүндэтгэлийн өргөөний нээлийг хийхээр УИХ-ын гишүүн Д.Арвиныг шөнө дөлөөр очиход Хүндэтгэлийн өргөөний ханан дээр хатны зураг гарчихсан байсан  гэнэ. Тэр ч бүү хэл хаалганых нь нөгөө талд азарган чонын зураг гараад ирчихсэн байж. Энэ дүрсийг арилгах гэж хэд, хэдэн удаа давхарлаж будсан гэнэ. Үүнийхээ дараа тэрбээр бөө нартай уулзаж, Дондогдулам хатны сүнсийг буулгасан юм байх. Өөрийнх нь хэлж байгаагаар Дондогдулам хатан Д.Арвин гишүүнд их л олон юм захисан. Үүнд нь гал тахих, Сэтэртэй цагаан морийг нь нутагт тавих, өөрийнхөө сүйх тэргийг шинээр хийх зэрэг эмэгтэй хүний ахуйн хэрэглээгээ захисан гэх.  Сонирхуулахад Оросын хааны хатны гоёмсог булган нөмрөгний талаар ч эрхэм гишүүнтэй шивэгнэлцээд авсан сурагтай.

Эх сурвалж: Шударга.мн