Сайхан аавыгаа санаад л санаад л алхана. Санан санан алхахдаа нэгэн сайхан дууг амандаа аялнам. Сайхан боловч гунигтайхан дуу.
Намрын бороо зөөлөн шиврэхэд аав минь даанч дуртай.
Насыг нь зөөж буцсаар байгаа шувуудад хайртай.
Өөрөө өтлөвч орчлонд үлдэнэ гэж наддаа хайртай.
Өдрөөс өдөрт холдсоор байгаа аавдаа би хайртай… энэ дууг аялах бүрийд сайхан аавын минь гэгээн дүр сэтгэлд ургаад л ирнэ.

Аав минь жирийн л нэгэн малчин хүн байлаа. Өвөрхангай аймгийн Баян-Өндөр суманд төрж өссөн хэдий ч Дарханы цагаан тоосгоны үйлдвэрт тэтгэвэртээ гартлаа тракторын жолооч хийсэн хүн. Тэтгэвэрээ тогтоолгосны дараахан тэндээсээ нүүж агь үнэртэж, дэрс нь бөхөлзсөн талд хонь ямаа, үхэр тугалтай хөөцөлдөж амар жимэр амьдарсансан.

Аав минь хүдэр чийрэг талдаа. Өөрөө л зөв гэж бодсон бол хэн юу гэж ч хэлж сэнхрүүлж байсан эргэж буцдаггүй алхдаг хүн байв. Энэ зангаасаа болоод заримдаа алддаг ч түүнийгээ юман чинээ тоодоггүй хатуужилтай. Илүү дутуу үггүй ч иртэй хутга шиг хурц үгтэй, хэлэх гэснээ хэнээс ч айхгүй хэлчихдэг шудрага хүн байсан.

Архи уучихаараа жигтэйхэн агсам. Дургуйгаа хүргэсэн хэнтэй ч болов нудрага зөрүүлчихдэг тийм л нэгэн эр хүн. Аав минь бас зөрүүд, гөжүүд зантай. Ногоотой хоол ер иддэггүй сонин хүн. Үүнээс нь болоод ээж аавтай жигтэйхэн маргана. Харин аав “Би та нар шиг ногоо иддэг ямаа биш” гэсэн хэдхэн үгээр амыг нь тагалчихаад хоолоо ч идэлгүй гараад явчихдаг байж билээ.

Харин нас барахынхаа өмнөхөн аав минь ямар ч шалтгаангүйгээр турж эцэн, хоол идэх дуршил нь бага багаар буурсаар сүүлдээ эмнэлгийн орон дээр өдрийг өнгөрүүлдэг болсон. Ганц ч хором зүгээр сууж чаддаггүй байсан хүн амьдралынхаа сүүлийн гурван сарыг эмнэлгийн орон дээр хадаастай юм шиг хэвтэж өнгөрүүлэхдээ юу эсийг бодож, ямар их тэвчээр, тэнхэл гаргаж байсан бол гэж бодохоор одоо ч голыг минь гогдох шиг болдог.

Ах дүү, хамаатан садан, найз нөхдөө халуун савтай хоол, цай бариад ирэхэд нь аяга ч хүрэхгүй хоол идчихээд хариуд нь “цадчихлаа” гээд инээмсэглэнэ. Тэгснээ тун удалгүй ижийд минь “гэдэс цанхайгаад байна” гэж гомдоллоно. Үе үе дотор нь муухайрч, яагаад ч юм хэвтээд л байгаа хэрнээ нэг л ядруухан харагддаг байж билээ.

Тэгсэн атлаа үр хүүхэд нь болж төрсөн бидэндээ хүн амьдралын бэрх замыг туулах тусам хат сууж, хийж бүтээхийн цаана гарах тусам ухааждаг юм байна гэж ярина. Ер нь амьдралыг тэмцлээр, ухаанаар, хөдөлмөрөөр босгох хэрэгтэй гэж сургадаг нь хэвээрээ.

Сүүлд сонсох нь ээ, аавд минь илэрч байсан дээрх шинж тэмдгүүд нь зөвхөн хорт хавдрын үед бус өөр бусад өвчний үед гардаг шинж тэмдгүүд хэдий ч эмчид эртхэн үзүүлж, эмчилгээ хийлгэх хэрэгтэйг анхааруулсан дохио байж. Учир нь ходоодны хорт хавдар даамжирсаар нойр булчирхай, улаан хоолой, гэдэс зэрэгт тархахаас гадна цусны судсаар дамжиж холбох уушги, элэг зэрэг эрхтэнд тархдаг хүн төрөлхтний чимээгүй дайсан юм.

Хүн хөгшрөх тусам ходоодны хавдраар өвчлөх эрсдэл нэмэгддэг байна. Ихэвчлэн 50 наснаас хойш ходоодны хорт хавдраар өвчлөх эрсдэл хамгийн их байдаг төдийгүй эмэгтэйчүүдээс илүү эрэгтэйчүүд өвдөх нь их байдаг аж.

Одоогоор ходоодны хорт хавдар үүсгэх шалтгааны талаар нарийн тодорхой зүйл олж мэдэж чадаагүй байгаа ба зарим тохиолдолд дээрх эрсдэлт хүчин зүйлд өртөөгүй хүн ходоодны хавдраар өвчлөх нь ч их байдаг байна.

Гэсэн ч өнөө үед хүн өөрийгөө ходоодны хорт хавдраар өвчлөх эрсдэлтэй бүлэгт багтаж байна гэж үзэж байгаа л бол эмчид яаралтай хандах хэрэгтэйгээ мэддэг болжээ.

Харин одоогоос 16 жилийн өмнө тийм боломж байгаагүй нь харамсалтай. Тэр тусмаа хөдөөнийхөнд. Хэдийгээр цаг хугацаа өнгөрч олон жил аавгүйгээр амьдарч ирсэн ч 1997 оны тэр л намар сэтгэлд их тод үлдэж. Долоохон настайдаа ааваасаа өнчирчихөөд нулимстай нүдээрээ хорвоог ажиж суухдаа анх удаа амьдралын эрээн барааныг мэдэрсэн шиг. Хараа гол хүрэнтэн хуйлран урсч, эргийнх нь дэрс салхинд нь сэнсэртэл шуугиж хүнийрхэж байсан нь одоо ч тод санагддаг юм.

Тэгэхэд л аавыгаа холын уул болчихсoныг бүүр түүрхэн гадарлах шиг болж билээ. Аав минь миний хэзээ ч очиж чадахааргүй холын уул болчихоод алсаас хүүгээ ажиж байгаа гэдэгт итгэнэм. Дэндүү хатуу хорвоод учраа олохгүй тэмтчин байхад дэргэд минь байхгүй эцэг минь тэнгэрээс нэгийг шивнэдэг юм.

Ингэхдээ “Өвчингүй бол жаргал. Өргүй бол баян” гэж хэлэх шиг болдог юм. Үнэндээ энэ хорвоод эрүүл мэндээс өөр эрхэм зүйл гэж үгүй шүү дээ.

Б.Төрбат