ЦЕГ-ын даргын үүрэг гүйцэтгэгч асан, хошууч генерал Ч.Амарболд, Эргүүл хамгаалалтын газрын дарга асан, цагдаагийн хурандаа Ш.Батсүх, Нийслэлийн цагдаагийн газрын дарга асан, цагдаагийн хурандаа О.Зоригт, тус газрын Хэв журмын хэлтсийн дарга асан, цагдаагийн дэд хурандаа Г.Ганбаатар нарыг шүүх хурал цагдан хорих төвд өчигдөр болох байсан ч дахин тодорхойгүй хугацаагаар хойшиллоо. Шүүгдэгчдийн өмгөөлөгч нар хурандаа нарыг өмгөөлөх эрхээсээ татгалзаж, шүүх хурлыг орхин гарснаас шүүх хурлыг үргэлжлүүлэх боломжгүй болов. Шүүх хуралд улсын яллагчаар С.Хишигжаргал, шүүгдэгчдийн өмгөөлөгчөөр О.Алтангэрэл, Л.Өлзийхүү, Д.Энхтунгалаг нар оролцсон бөгөөд өмнөх бүрэлдэхүүн болох Ч.Хосбаяр, М.Алдар, С.Оюунчимэг нар шүүгчээр оролцлоо. Өмгөөлөгч болон шүүх бүрэлдэхүүн ирсний дараа 10.20 цагт шүүх хурал эхэлсэн. Долдугаар сарын 1-ний хэргийн шүүх хурал хэзээд халуун сэдэв байж, хэн хүнгүй шүүхээс гарах шийдвэрийг чих тавин хүлээж буй учраас хэвлэлийнхнээс авахуулаад олон хүн цугларсан байв. Ингээд хуралдаан эхлэхтэй зэрэгцэн ердөө гурван телевизийг нэр цохон дотогш нэвтрүүлсэн юм. Хэвлэл мэдээлэлд ийнхүү хяналт тавьж байгаад сэтгүүлчид багагүй бухимдсан. Мөн энэ үеэр цагдан хорихын гадна жагссан олон “Цагдаа нарыг байнга буруутгаж гаргадаг телевизүүдийг орууллаа. Ц.Элдэгборжийн халаасны газруудыг тасдаад оруулчихлаа шүү дээ. Биднийг биш юм гэхэд сэтгүүлчдийг оруул” хэмээн хоолой мэдэн хашгиралдав.

    Гэвч “Хэвлэлийнхнээс цөөн хэдэн газрыг л оруул” гэж дээрээс даалгавар өгсөн. Нарийн учрыг бид мэдэхгүй” хэмээн шүүхийн хуягууд хэлсэн. Энэ байдлаас харсан ч долдугаар сарын 1-ний хэргийг шүүх хурал үнэхээр улстөржөөд байгаа нь илэрхий. Хэвлэлийнхэн бид өнөөдрийг хүртэл ямар нэгэн шүүх хурлыг сурвалжлахдаа ингэж ялгаварлан гадуурхагдаж байсан удаагүй. Гэтэл хуягуудын хэлснээр шүүх хурлыг нээрээ л дээрээс хэн нэгэн удирддаг бололтой. Тийм ч учраас хэвлэлийнхэн хүртэл олон нийтэд үнэн бодит мэдээллийг хүргэх үүргээрээ ялгаварлан гадуурхагдав.

Өчигдрийн хуралд цагдаа болон хохирогчдын ар гэрийнхэн мөн л цагдан хорихын гадаа ирж, уриа лоозон барин жагссан байв. Үүнээс гадна БГД-ийн цагдаагийн хэлтсээс 10 гаруй алба хаагч хамгаалалтад гарсан. Тухайн үеийн ҮАБЗ-ийн тэргүүн болон, ХЗДХ-ийн сайд нарын нэр бүхий дөрвөн хүнийг эл шүүх хуралд оролцуулах хүсэлтийг шүүгдэгчдийн өмгөөлөгчид тавьсан. Үүний дагуу өчигдрийн шүүх хуралд Ерөнхийлөгч асан Н.Энхбаяр, Ерөнхий сайд асан С.Баяр, ХЗДХ-ийн сайд асан Ц.Мөнх-Оргил, ҮАБЗ-ийн гишүүн асан Д.Лүндээжанцан нар ирсэн юм. Шүүх хурал эхлээд удаагүй байхад гэрчээр дуудагдан ирсэн Ерөнхийлөгч асан Н.Энхбаяр шүүх танхимаас гарч ирсэн. Тэрбээр “Долдугаар сарын 1-ний хэргийг шүүх хуралд Д.Лүндээжанцан, С.Баяр, Ц.Мөнх-Оргил бид дөрвийг гэрчээр оролцуулах хүсэлтийг шүүгдэгчдийн өмгөөлөгчид тавьсан юм билээ. Үүнийг нь шүүх бүрэлдэхүүн үндэслэлтэй гэж үзээд биднийг гэрчээр байлцуулахаар болсноо дуулгасан. Үүний дагуу би өнөөдөр шүүх хуралд гэрчээр ирлээ. Миний хувьд энэ хуралд гэрчээр ирснээ тэмдэглүүлээд дуудсан цагт бэлэн байна гэсэн гарын үсэг зурчихаад гарч ирлээ” гэв. Ийнхүү шүүх хурал явагдаж байгаа эсэх нь тодорхойгүй нэлээд удсаны эцэст шүүгдэгч Ч.Амарболдын өмгөөлөгч О.Алтангэрэл, Г.Ганбаатарын өмгөөлөгч Т.Мөнхдэлгэр нар гарч ирсэн юм. Г.Ганбаатарын өмгөөлөгчийн хувьд эл хэрэгт хууль зүйн туслалцаа үзүүлээд ердөө найм хонож байгаа учраас хавтаст хэрэгтэйгээ бүрэн танилцаж дуусаагүй байгаа аж. Тиймээс тэрбээр шүүх бүрэлдэхүүнд хурлыг хойшлуулж өгөх хүсэлт тавьсан ч хүлээж аваагүй байна.

Ингээд өмгөөлөгч О.Алтангэрэлээс шүүгдэгчдэд өмгөөллийн үйлчилгээ үзүүлэхээс татгалзсан тухайд болон шүүх хурлын явцын талаар дараахь асуултад хариулт авлаа.

-Энэ сарын 20-нд дээрх хэрэгт маргаан үүсгээд байгаа талаархи Үндсэн хуулийн Цэцийн шийдвэрийг Сүхбаатар дүүргийн шүүхэд хүргүүлсэн. Үндсэн хуулийн цэцэд хэрэг үүсгэсэн зүйл ангийн асуудлаар маргаан үүссэн тохиолдолд хэргийг бүхэлд нь түдгэлзүүлдэг хуулийн заалт бий. Үүнийг үндэслэж Сүхбааатар дүүргийн шүүх Ч.Амарболд нарыг цагдан хорих шийдвэрээ даруй хүчингүй болгох, хэргийг бүхэлд нь түдгэлзүүлэх ёстой байсан. Гэвч тэгээгүй. Мөн хүсэлтийн хариуг тав хоногийн дотор өгөх ёстой байсан ч өгөөгүй. Өнөөдөр энэ хүсэлтийг хүлээж авалгүй хүчээр хэргийг шийдвэрлэнэ гэхээр нь бид эсэргүүцлээ. Учир нь бид шүүх хурлын тов гараагүй, бэлтгэл шатандаа байхад нь хүсэлт гаргасан. Энэ талаар хуульд тодорхой заасан байдаг. Гэтэл шүүхээс хэргийг түдгэлзүүлээгүйгээр барахгүй хууль бус үйл ажиллагаа явуулж байна. Тиймээс шүүх бүрэлдэхүүнд хандан “Та бүхний хууль зөрчиж байгаа энэ үйлдэлд чинь бидний хууль, эрх зүйн мэдлэг хүрэхгүй байна. Бид гологдож байна. Тэгээд ч шүүгдэгчид өмгөөлөгчтэй байсан, байгаагүй зорилготойгоор найруулан тавьж буй улстөрийн захиалгат жүжигт чинь хохирогчоор оролцон тоглож ял авах нь ойлгомжтой. Тиймээс Өмгөөллийн тухай хууль, Эрүүгийн байцаан шийтгэх тухай хууль, Өмгөөлөгчийн ёс зүйн дүрэмд зааснаар үйлчлүүлэгчээсээ татгалзаж байгаагаа мэдэгдлээ. Шүүх үнэхээр хуулийг илт зөрчиж байна.

-Шүүхээс бидний хийсэн мэдэгдлийг хүсэлт мэтээр хүлээж аваад цаг гаруй хэлэлцсэний эцэст “Бид наад хүсэлтийг чинь хүлээж авах боломжгүй” гэсэн шийдвэр гаргалаа гэж байна. Энэ юу гэсэн үг вэ. Үндсэн хуулиар олгогдсон эрх, эрх чөлөө, өмгөөлөгчийн эрхийг шүүх зургаа дахь удаагаа зөрчлөө. Бид наад социализмын үеийнх шиг тавьчихсан жүжигт чинь оролцмооргүй байна гээд гарах гэтэл шүүх хуралдаанд оролцохыг шаардаж, П.Мөнхдэлгэр өмгөөлөгч бид хоёрыг хагас цаг орчим саатууллаа. Хууль зөрчиж, хүчээр шүүх хуралдааныг явуулах гэж оролдож байгааг хараад энэ салбарт 10 гаруй жил ажиллаж байгаа залуу өмгөөлөгчийн хувьд би эндээс гутраад гарч байна. Нийтдээ 45 жил ажилласан Ц.Итгэл өмгөөлөгчийн даралт нь ихсээд унаж байна. Дахин хэлэхэд, найруулагч нь хэдийнэ найруулчихсан гүйцэтгэл дутуу энэ жүжигт бид оролцохыг хүсэхгүй байна. Монголын ард түмэнд хандаад зориуд нэг зүйлийг хэлэхэд, эрх баригчдаас бодит боломж нөхцөлийг шаардахгүй бол хууль Таны эрх, эрх чөлөөг өмгөөлөгчөөр дамжуулан хамгаална гэдэг бол худлаа болчихсон юм байна.

-Хуульд зааснаар шүүгдэгчид өмгөөлөгч авах эрхтэй, шүүх хангах үүрэгтэй. Гэхдээ өнөөдрийнх шиг хаалгаа түгжиж, хорьж хүч хэрэглэж байгаа янзаараа явбал маргааш ч шүүх хурлаа хийгээд энэ хүмүүст ял өгчихөж магадгүй байна. Энэ хэргийг өмгөөлж байгаа өмгөөлөгчид хэзээ нэгэн цагт ялна. Яагаад гэвэл бид шударга үнэний төлөө явж байгаа. Хохирсон хүмүүс ч төр засгаас хохирлоо гаргуулж, жинхэнэ хэргийн эздэд хариуцлага тооцох тэр өдрийг харна. Үүнд би итгэлтэй байна.

 Тус шүүх хуралд гэрчээр дуудагдсан Ерөнхий сайд асан С.Баяр, ХЗДХ-ийн сайд асан Ц.Мөнх-Оргил, ҮАБЗ-ийн гишүүн асан Д.Лүндээжанцан нарыг шүүх танхимаас гарч ирэхэд нь дараахь асуултад хариулт авлаа.

-Биднийг энэ шүүх хуралд гэрчээр дуудсан. Үүний дагуу бид оролцох ёстой, үүрэгтэй. Ямартаа ч шүүх хурал хойшлогдсон гэдгийг бидэнд сая мэдэгдэж байна. Нэгэнт хуулийн дагуу шүүхэд гэрчээр оролцох ёстой улсууд шүүхийн танхимд гэрчийн мэдүүлгээ өгөх ёстой учраас хэвлэл мэдээллээр янз бүрийн байр сууриа илэрхийлэх боломжгүй гэдгийг хаана, хаанаа мэдэж байгаа байх. Бид гэрчийн мэдүүлгээ өгсний дараа дэлгэрэнгүй, тодорхой зүйлийг ярих эрх нээгдэх юм.

-Энэ бол шүүхийн л эрх мэдлийн асуудал. Энэ хэргийг үнэн мөнийг тогтоохын тулд шүүх хуралд ийм ийм хүмүүсийг оролцуулах шаардлагатай гэж үзсэн байна. Үүний дагуу л бид гэрчээр ирж байна. Нэгэнт шүүх хуралд гэрчээр оролцох тухай албан ёсны хүсэлт ирсэн учраас иргэний үүргээрээ оролцох ёстой гэж үзэж байна.

-Мэдээж хэрэг иргэний хувьд энэ шүүх хурлыг шударга болоосой л гэж хүсч байна. Бидний амьдрал олон зүйлээр гачигдаж байна. Үүний дундаас хамгийн ихээр дутагдаж байгаа нь шударга ёс. Долдугаар сарын 1-нд чухам ямар үйл явдал өрнөсөн бэ гэдгийг Монголын ард түмэн нээлттэй харсан. Тиймээс энэ шүүх хурлыг ч мөн нээлттэй явуулах нь зүйтэй гэсэн байр суурьтай байгаа.Цагдаа улстөрийн золиос болох учиргүй гэдэг үгтэй миний хувьд бүрэн дүүрэн нэгдэж байгаа. Нэгэнт долдугаар сарын 1-нд болсон үймээнийг зохицуулах гэж бүх хүчээ тавьсан хүмүүс бол яах аргагүй цагдаа нар. Энэ хүмүүс буруутан болоод дуусвал зөвхөн цагдаагийн ар гэрийнхэн биш, ард түмэн ч үүнийг зөвшөөрөхгүй байх. Тэгэхээр үнэн мөнийг тогтоохын тулд бид зөвхөн үнэнийг л ярих ёстой. Тиймээс ч энэ шүүх хуралд бэлэн ирсэн. Мөн энэ сарын 14-нд болсон шүүх хуралд ирэхэд ч бэлэн байсан. Шүүх хуулийн дагуу шийдвэр гаргах ёстой.

-Үүнийг хөндлөнгөөс дүгнэж хэлэхэд бэрх байна. Өмгөөлөгч чухам ямар байр суурь барьж ийм шийдвэр гаргасныг мэдэхгүй байна.

-Шүүх хуралд Монголын олон түмэн анхаарлаа хандуулсан байна. Хаалттай хийе гэсэн шийдвэрийг шүүх гаргажээ. Хэн ч бай шүүхийн шийдвэрийг биелүүлэх ёстой. Өнөөдрийн шүүх хурал хаалттай эхэлсэн атлаа гурван телевиз орсон харагдсан. Хаалттай хурлын нээлтийг сурвалжлах эрхийг гуравхан телевизэд өгсөн гэдгийг шүүгч хэлж байна. Энэ шийдвэрийг хэн гаргасныг асуухад “Шүүхийн тамгын газрын дарга гаргасан. Би мэдэхгүй” гэсэн хариулт өгч байна.Бид ямар ч үед хэвлэлийнхнийг ялгах учиргүй. Иймээс бид шүүх бүрэлдэхүүнд хүсэлт тавилаа. Нэгэнт хаалттай хурлын нээлтийг сурвалжлах эрх олгож байгаа юм бол ямар зарчмаар аль хэвлэлийг оруулаад байгаа нь ойлгогдохгүй учир битүүлэг зүйл битгий хий, хэвлэл мэдээллийнхэнд тэгш эрх олго. Эс тэгвээс шүүхийн үйл ажиллагаа шударга явагдаж байгаа эсэхэд эргэлзээ төрнө шүү гэдгийг хэлсэн.

-Бидэнд шүүхээс зарлан дуудах ирсэн. С.Баяр даргын хэлсэнчлэн өмнөх хуралд оролцоход бид бэлэн байсан. Дараагийн удаад ч мөн гэрчээр дуудвал ирж, болсон үйл явдлыг үнэн мөнөөр нь ярина. Миний байр суурь бол мөрдөн байцаалт явж байгаа, шүүхээр шийдэх гэж байгаа асуудлыг огт улстөржүүлж болохгүй. Түүнчлэн гэрчээр дуудагдсан бидний хувьд хэвлэлээр дамжуулж байр сууриа илэрхийлэх, ямар нэгэн таамаг дэвшүүлэх, улмаар шүүхийн шийдвэрт нөлөөлөх оролдлого байж болохгүй. Тийм учраас бидний хувьд шүүх бүрэлдэхүүн болон шүүгдэгч нартаа хүндэтгэлтэй хандаж байгаа. Шүүхээс аль нэг талд шийдвэр гарч таарах байх. Үүний дараа бид болсон үйл явдлын талаар хуулийн хүрээнд ярих болно. Шүүх эцэслэн шийд гаргаагүй байгаа учраас энэ талаар дэлгэрэнгүй яриа өгөх боломжгүй гэдгийг хэлэх байна.

-Үндэслэлтэй, эсэхийг шүүх тогтооно. Гэм буруутайг нь шүүхээр тогтоотол хэнийг ч гэмт хэрэг үйлдсэнд тооцож үл болно гэсэн гэм буруугийн үндсэн зарчим байгаа. Энэ зарчим өнөөдөр манай улсад хэр мөрдөгдөж байна гэдгийг энэ шүүх хурал харуулах ёстой. Хэн буудсан бэ гэдэг нь одоо ч тогтоогдоогүй байхад цагдаа буудсан нь тогтоогдлоо гэж ярьж байгаа нь Үндсэн хуулийн гэм буруугийн зарчим зөрчигдөж байна гэж бодож байгаа. Хэрвээ хэн буудсан нь тогтоогдоод, цагдаа нарт хэн үүрэг өгсөн бэ гэдэг нь ил болчихвол энэ өөр асуудал. Үүнийг шүүх шударгаар шийднэ гэж найдаж байна.

-Цагдаа нарыг хорьж байгааг би эсэргүүцэх үндэслэл байхгүй. Яагаад гэвэл энэ шүүхийн шийдвэр.

-Сая хоёр хүн ярьчихлаа. Нэг их олон зүйл яриад яахав. Би хуульч хүн, яривал зөндөө л асуудал байна. Гэрчээр татагдсан учраас энэ хэргийн талаар дэлгэрэнгүй ярилцлага өгөх боломжгүй гэдгийг Та бүгд мэдэж байгаа байх. Шүүхийн шийдвэр гарсны дараа хэлэх үгээ хэлнэ. Зүйлчлэл болон бусад асуудлын талаар шүүхийн шийдвэр гарсны дараа ярина. Бүтэн хоёр хоног юу болж байгааг Монголын ард түмэн харсан шүү дээ. Энэ шүүх хурал хамгийн гол нь хуулийн дагуу, шударга л явах ёстой. Миний хувьд шүүхэд үнэн зөв мэдүүлэг өгөх үүрэгтэй. Үүний дагуу л шүүх хуралд оролцох болно.

-Би шүүхийн үйл ажиллагааг хөндлөнгөөөс дүгнэх боломжгүй. Ямар ч байсан биднийг энэ сарын 14-нд шүүх хуралд ир гэсэн, үүний дагуу бид бэлэн л байсан. Дараагийн удаад дуудсан ч ирэх л болно.

Шүүгдэгчдийн өмгөөлөгч болон тухайн үед өндөр албан тушаал ха шиж байсан учраас өнөөдөр гэрчээр дуудагдсан хүмүүс ингэж ярилаа. Тэдний яриа нэг л өнцөгтэй байгааг уншигч Та лав анзаарсан биз ээ. Тэд шүүх хурлыг шударга болох ёстой хэмээж байна. Мөн албан үүргээ гүйцэтгэснийхээ төлөө цагдаа улстөрийн золиос болох ёсгүйг ч онцолсоор байна. Өмгөө- лөгчдийн байр суурь, гэрчүүдийн үг, мөн хэвлэлийнхнийг ялгаварлан гадуурхаж байгаагаас нэгийг бодож, хоёрыг тунгаахад долдугаар сарын 1-ний хэрэг гэгч энэ хэрэг улстөрийн гүнзгий агуулгатай нь тодоос тод байна. О.Алтангэрэл өмгөөлөгчийн хэлс нээр найруулагч нь хэдийнэ тодорчихсон гүйцэтгэл дутуу жүжигт цагдаа нар ялагдвал Монголд шударга ёс гэгч жинхэнэ утгаараа булшлагдах болно гэдэг ч өчигдрийн үйл явдлаас харагдлаа.

М.Өнөржаргал

UNEN.mn