УИХ-ын гишүүн, Монгол Улсын Гавьяат жүжигчин С.Жавхлантай ярилцлаа. Тэрбээр өнөө оройны буюу арваннэгдүгээр сарын 18-ны 21:00 цагаас МҮОНТ-ийн ММ сувгийн Нээлттэй хэлэлцүүлэг нэвтрүүлэгт Эрдэнэт үйлдвэрийн талаар нээлттэй ярилцахаар Монгол Улсын Ерөнхийлөгч, УИХ-ын дарга, Ерөнхий сайд болон УИХ-ын дэд дарга нарыг уриад байгаа билээ. 

-Өчигдрийн нэгдсэн чуулганы хуралдаанаар 11 дүгээр сарын 26-нийг нийтээр амрах баярын өдөр болгох асуудлыг хэлэлцсэн. Та энэ асуудалд эсрэг байр суурьтай байгаагаа илэрхийлж байсан. Яагаад энэ асуудлыг эсэргүүцэв гэдэг асуултаар ярилцлагаа эхлүүлье?

-Үндсэн хууль бидний амьдралд нийцэхгүй, таарахгүй, хэрэгжихгүй болчихоод байна. Баяр тэмдэглэхээсээ илүү Үндсэн хуулиа яаж өөрчлөх тухай хэлэлцүүлэг хийх хэрэгтэй. Яаж энэ улс эх орноо амрах биш ажилтай байлгах вэ, яаж ажилгүйдлийг багасгах вэ гэдгийг ярилцах ёстой.

Чингис хааны мэндэлсэн өдрийг Ардчилсан нам санаачилсан. Одоо тусгаар тогтнолын өдрийг Монгол ардын нам нь сэргээж байна. Хэдийгээр хүнд баяр цэнгэл хэрэгтэй байдаг боловч өнөөдөр баярлаж цэнгэх цаг биш. Нийгэм гомдол, нулимсаар дүүрчихээд байна. Тиймээс зөв зүйлээ олж хараач гэдэг талаас нь байр сууриа илэрхийлсэн юм.

Энэ өдөр түмэн олон баярлах уу гэвэл үгүй. Ард түмэн ажилгүй, цөхрөнгөө бараад, зөв манлайллыг хүлээгээд сууж байна. Энэ баяр бол зөвхөн хэсэг бүлэг, нам гэгчийг тойрсон хэдэн хүний баяр болох байх.

-Улс тунхагласан өдрийг баярын өдөр болгон сэргээж байгаа нь АН болон МАН-ын хоорон дахь тэмцлийг харуулж байгаа нэг жишээ байх. Нэг нам нь гараад нөгөөгийнхөө хийсэн, бүтээснийг харлуулж, үгүйсгэж байна. Та үүнийг хэрхэн харж байна вэ?

-Эцэг дээдсийн гэрээс дээр байдаг юм. “Монголчууд 300-гаад жил шарлана. 70-80-аад жил улайна. Энэ бол измүүдийн үеийг хэлж байна. Түүний дараа 20-30 жил харлана “ гэсэн байдаг. Одоо бол харын жилүүд яваад хамгийн төгсгөл дээр нь бид ирчихээд байна. Хар чигээрээ үлдэх үү, хөх Монгол хөхрөх үү гэдэг цаг үеийн дэнсэн дээр бид байна.

Энэ дунд харлан доройтсон, арга шуналдаа дийлдсэн булхайтай хүмүүс нэгнийгээ барьж иднэ гэсэн байдаг.

Энэ хоёр нам үгсэн жүжиг тавиад, нэгнийгээ хэмэлж барьж идэж байгаа нь бидний харах ёстой л үзэгдэл. Ийм жүжгийн төгсгөлийг л бид үзэж байна. Драмын театрыг С.Зоригийн хөшөөний цаана байдаг гэж бодсон чинь жинхэнэ Драмын театр чинь энэ Төрийн ордон юм байна.

-Тэгвэл энэ бие биенээ барьж идэж байгаа жүжгээс ард түмэн яаж салах вэ?

-Эх оронч үзэлд дээр суурилсан, оюун санааны хувьсгал хийж байж л Монголчууд бид энэ хүндрэлээс гарна. Ёс жудаг, малч, ажилч эвсэг чанараа сэрээж байж сая Монгол маань нааш эргэнэ.

Үндсэн хууль дагалдаад сонгуулийн тогтолцоондоо өөрчлөлтийг хийж байж муу бүхнээс сална. Энэ бол хамгийн түрүүнд хийгдэх ёстой асуудал.

Тэгэхгүй бол төрийн тогтолцоо чинь нэг нэгнийгээ бариад гацаачихаад байна. Сонгуулийн тогтолцоог жишээ татья л даа. 10 айл нэгдээд дундаасаа нэг айлынхаа тэргүүнийг сонгодог хамгийн өөрснийх нь төлөө ойр байж зүтгэж чадах, зөв сэтгэлтэнээ таньж, олж гаргадаг байх ёстой. 10 айлын төлөөлөлүүд хэлэлцэж байгаад дундаасаа хамгийн зөв хүнээ гаргах жишээтэй.

-Сонгуулийн тогтолцоог та ярилаа. Харин Үндсэн хуулийн өөрчлөлтийн асуудал сүүлийн үед хөндөгдөх болсон. Нэг нам нь үнэмлэхүй олонхи болчихсон энэ үед Үндсэн хуулийн өөрчлөлтийг хийх нь хэр оновчтой байх бол?

-Энэ чуулганд цүнх барьж байгаад гарч ирсэн, өөрийн бодолгүй, ёс усаа мартчихсан, мөнгөний удирдлагад орчихсон хүмүүс зохион байгуулалттай гарч ирсэн учраас оюун санааны хувьд асар дутуу сэтгэнэ. Нөгөө л хуйвалдаан үргэлжилнэ. Төр нийгэмдээ зөв үлгэр дууриал үзүүлж дагуулж чадахгүй, сэтгэх чадваргүй энэ байдал үргэлжилээд байвал.

Нийгэмд хагарал, бутрал уур бухимдал улам гаараад ихсээд ирнэ. Үймээн самуун, эмх замбараагүй байдал ч үүсэх аюултай. Тийм байдал руу орохгүйн тулд эдгээр хүмүүс Үндсэн хуулийн өөрчлөлтийг хийх ёстой гэдэг цаг хугацааны шахаа руу гарцаагүй орно.

-Тэгэхээр цаг хугацааны хувьд энэ парламентийн үед Үндсэн хуулийн өөрчлөлтийг хийхээс өөр аргагүй гэсэн үг үү?

-“Цаг нь ирэхээр цасан дээр гал бадарна” гэдэг цаг нь ирчихээд байна. Түмэн олны дотор гал дүрэлзэх зүйл харагдаж байна. Би хувьдаа ингэж дүгнэж байна.

Намайг гурван настай балчираас дор үзээд байгаа сэтгэхүй өнөө орой харагдана

-Та өнөөдөр орой Эрдэнэтийн асуудлаар нүүр нүүрээ харж байгаад ярилцья гэж төрийн өндөрлөгүүдийг Үндэсний олон нийтийн телевизийн шууд нэвтрүүлэгт урьсан. Гэвч энэ хүмүүс таны урилгыг хүлээж авахгүй, очихгүй бол яах вэ. Дараагийн алхам тань юу вэ?

-Өнөө оройны нэвтрүүлэгт миний урьсан хүмүүс ирэх, ирэхгүйг харж байгаад дараагийн алхамаа хэлнэ.

Хэрвээ эдгээр хүмүүс гэмт хүн гэлбэлзэнэ гэдэг байдлаар ирэхгүй болбол өөрсдийгөө гэм буруутайг нотлон харуулж байна гэсэн үг. Ирээд чин үнэн сэтгэлээ түмэн олонтойгоо хуваалцвал бүгдээрээ хэлэлцвэл буруугүй гэдэг зарчим руу Монголчууд орно.

Одоогоос 26 жилийн өмнө бас яг ийм үйл явдал болж байсан.

Ардчилалын залуус тухайн үеийн удирдлагуудыг телевизийн ярилцлагад дуудсан. Тэгэхэд тухайн үеийн удирдлагууд хүрээд л ирж байсан. Тэгэхээр одоо байгаа хүмүүс юу гэж хэлж гарч ирчихээд ямар болсон юм бэ гэдэг нь өнөө орой харагдана.

Уг нь бол тансаг хэрэглээг больё, төрийн хангамжинд амьдардаг, машин унадаг хүмүүсийг болиулья, эрх мэдлийг ард олны гарт шилжүүлье гээд уриа, лоозон бариад өлсгөлөн зарлаж байсан хүмүүс шүү дээ. Өлсөж муу ёр дуудсан хүмүүс.

Тэгэхэд Улс төрийн товчооны гишүүд юу гэж хэлж ирж байсан гэхээр “Миний хүүхдүүд ээ Монгол хүн хэзээ ч өлсөж явсан түүх байхгүй. Бүгдээрээ хэлэлцвэл буруугүй гэдэг зарчмаар Монгол орноо шинэ шатанд гаргацгаая. Шаардлагатай бол бүх зүйлийн өөрчлөлтийг хийхэд бид бэлэн байна” гэдэг зүйлийг хэлж байсан.

Гэтэл одоо энэ нөхдүүдийг харцгаая. Ялангуяа Монгол Улсын Ерөнхийлөгч маань Монгол Улсын эв нэгдлийг сахин биелүүлэх ёстой, үүрэгтэй.

Танай сүлжээгээр дамжуулан дахин хэлмээр байна. “Монгол Улсын Ерөнхийлөгч Ц.Элбэгдорж таныг хүндэтгэн урьж байна. Таныг энэ нэвтрүүлэгт оролцоосой гэж зөвхөн С.Жавхлан хүсээд байгаа юм биш. Түмэн олон чинь хүсч байна. 26 жилийн өмнө болж байсан тэр зүйлийг эргэн сануулж таныг МҮОНРТ-ийн дэлгэцнээ урьж байна”.

-Яг одоогийн байдлаар нэвтрүүлэгт очихоо мэдэгдсэн албан тушаалтан байна уу?

-Би хэвлэлийн хурлынхаа үеэр эх орныхоо төлөө санаа зовж байгаа хүмүүсийг хүрээд ирээч ээ гэж бүгдийг нь урьсан. Өнөөдрийн төрийн гурван өндөрлөг болон УИХ-ын дэд дарга Ц.Нямдорж нарыг урьсан. Мөн өмнөх Засгийн газрын тэргүүн болон Монголбанкны өмнөх Ерөнхийлөгчийг хэвлэлийн хурлаараа дамжуулж урьсан. Урьж байна гэсэн цаасны шаардлагагүйгээр хүрээд ирэх хэрэгтэй.

Эзэн Чингис хаан гурван настай хүүхдийн санааг хүртэл сонсож байж зөв шийдэлээ олдог байсан гэдэг. Монгол төрийн түшээ, түмэн олныхоо төлөө бор зүрхээрээ, шударгаар гарч ирсэн идэр залуу намайг дор үзээд байгаа сэтгэхүйг өнөө орой л харья.

-Өнөөгийн парламентад хоёр намын төлөөлөл жин дарж байна. Гэтэл О.Баасанхүү гишүүн та хоёрын хэлсэн үг, үйлдэл тэдний өмнө хүчгүйдээд байна л даа. Хэлсэн үг тань дэмжлэг авч чадахгүй болохоор чуулганы танхимд үг хэлээд хэрэг байна уу?

-С.Жавхлан хүчгүйдээ биш энэ хүмүүсийн тархи нь хүчгүй тураалтай болчихоод сэтгэл зүрхээ тас хааж шунал атаархалаар бөглөчихөөд байна. Хэлсэн үнэн үг хүлээж авах сэтгэхүй байхгүй байна.

Гаднаас л хэдэн төгрөг зээлээд ирвэл амьдрал сайхан болно гэдэг сэтгэхүйгээсээ салж өгөхгүй байна. Бүгд хичээгээд хөдөлмөр хийвэл болно бүтнэ гэж сэтгэхгүй байна.

Яагаад хэлэлцүүлэг хийх гээд байна гэхээр эдгээр хүмүүс 26 жилийн хугацаанд юу ч хийж бүтээгээгүй. Бүгд гайгүй ажиллаж байсан үйлдвэр, аж ахуйн газруудыг хувьчлал нэрийн дор аваад Монголчуудыг тарааж, бутаргаад, мөнгөний төлөөх уралдаан болгосон.

Энийгээ их сайхан үгээр халхалж байгаа нь “ард-чил-ал” буюу ардыг чилээж алах гэсэн уриа өргөчихөөд л яваад байгаа хүмүүс дээ.

Тархинд бөгөөд эх оронд байгаа бүх хогийг цэвэрлэх гэж л би энд сууж байгаа

-Зээл авах гээд улайраад байна гэж шүүмжлээд байна. Гэхдээ энэ улс чинь мөнгөгүй болчихоод гаднаас зээл авахаас өөр аргагүй байгаа юм бишүү. Хэвлэлийн хурлынхаа үеэр доллар битгий хэрэглэ гэж уриалж байсан. Гэхдээ өнөө үед доллар хэрэглэхгүй байх боломж байгаа гэж үү?

-Би юу ч яриад ойлгохоо байчихсан хүмүүст биш арай сийрэг ухаантай байгаа хүмүүст зориулж арай энгийн ярих гэж оролддог, хичээдэг. Айлаас эрэхээр авдраа уудал гэдэг үг бий. Өөрийн хүчинд найдахгүйгээр өрөөлийн хаалга тогшоод байгааг л шүүмжлээд байгаа юм.

Энэ улсыг нэг айл гэж бодвол аав нь за хүүхдүүд минь одоо яах вэ гээд ярилцахын оронд өөр айл руу очиж юм гуйгаад байдаг чинь ямар учиртай юм бэ. Өөрийнхөө гэрийг зараад, хана туургаа нэвтлээд заръя, идье, ууя гээд байгаа нь л өнөөдрийн самуурал. Энэ сэтгэлгээнээсээ салъя гэж байгаа юм. Гараад бүгдээрээ хог түүдэг больё. Энэ чинь энгийн л зүйл шүү дээ. Арьс нэхийгээ элдье. Өөрсдийнхөө хийж чаддаг байсан зүйлийг хийцгээе гэдэг санааг л дэвшүүлээд байгаа юм.

Хөдөлмөр хийхэд заавал тэр ногоон цаас бидэнд ямар хэрэгтэй юм бэ. Энэ ногоон цаасаар дамжаад өнөөдрийн 15 толгойтой атгаалжин хар мангас бий болчихоод байна.

-Таны тойрогтоо ажиллан, хорооны хог түүж байгаа зураг цахим хуудсуудаар тарж, багагүй шүүмжлэл дагуулсан. Хог түүх гэж УИХ-ын гишүүн болсон юм уу гэдэг шүүмжлэл их байсан?

-Төрөө, гэрээ цэвэр байлгахад хүн бүхэн анхаарах ёстой.

Их саяхандаа Монголын удирдагчид түмэн олныхоо дунд хүрз бариад, бусдыгаа уриалаад ажил хийдэг байсныг яагаад мартчихсан юм бэ. Тэгсэн хэр нь дандаа муу муухай түүх, харьд болж байгаа хачин балай юмнуудыг сонирхож гүйцгээх юм.

Эх орноо цэвэрхэн байлгах нь бүх хүний үйл хэрэг. Намайг хог түүснийг олж харчихаад шүүмжилж байгаа хүмүүст наад тархин дотор чинь хог байна гэж хэлмээр байна. Хог түүсэн миний гарт санаа зовж байхаар тархиныхаа хогийг эхлээд гаргаж хаяач гэж хэлмээр байна.

Морь унахаар хомоолыг нь тоолдог. Хог түүхээр хог түүлээ гэдэг. Тархинд бөгөөд эх оронд байгаа бүх хогийг цэвэрлэх гэж л би энд сууж байгаа. Эх оронч хүн бүрийн зүрхэнд зайлшгүй хадаастай байх хуулийн нэг бол хоггүй цэвэрхэн байх. Энэ бол маш том хууль энэ хуулийг би сэрээж байгаа юм. Үлгэрлэхгүй бол үглээд хэрэггүй дээ.

-Таныг УИХ-ын гишүүн асан Г.Уянгын даргаар нь ажиллаж байгаа Тусгаар тогтнол, эв нэгдлийн намд элсэх гэж байгаа гэсэн яриа байсан. Энэ үнэн үү. Ер нь таныг аль нэг намд элсээч ээ гэсэн санал ирж байна уу?

-Тийм санал ирээгүй. Би намын тогтолцоог халъя гэсэн үзэл бодолтой байдаг хүний хувьд нам гэдэг зүйлийг таалдаггүй. Нам гэдэг бол намхан, сул дорой байх гэсэн үг. Нам гэдэг юмны нэр хүнд бидний оюун санаанаас арчигдчихлаа шүү дээ. Намд элсэе гэсэн бодол надад байдаггүй.

-Хэрэв тийм санал ирвэл таныг хүлээж авахгүй нь гэж ойлгож болох уу?

-Харж л байцгаая

“Хамаг Монгол” төслийн хандивын тоглолт 29, 30-нд болно

-УИХ-ын гишүүн болсноос хойш таны амьдралд өөрчлөлт гарч байна уу. Амьдралын хэмнэл тань хэр өөрчлөгдсөн бэ?

-Өмнө нь ямар байсан яг л тэр хэвээрээ байгаа. Миний 2007 оноос хойш хийж, хэрэгжүүлж, уриалж яваа ажил маань тэр л шугамаараа үргэлжилж байна. Сэтгэл байвал хаанаас ч төрийн ажлыг хийж болдог. Айл болгон өөрөө төр юм. Айл болгон хичээж, эрмэлзэж чадвал зөв төр тогтоно. Энэ шугамаасаа хазайхгүй.

-Нэг зүйлийг сонирхоод асуухад ажилдаа ирж, очихдоо ямар машинаар явж байгаа вэ. Та үнэтэй, тансаг машинаас татгалзаж морио унацгаая гэж уриалдаг шүү дээ. Гэтэл өнөө цагт тэгж амьдрах боломжгүй баймаар.

-Тийм боломж бий. Монголын төр хөдөө талд, түмнийхээ дунд хурал чуулганы өргөөгөө баридаг тийм цаг ирнэ. Сүлдэндээ тахин залдаг хүлгээ унаад энд ирэхээр хатуу, боржин замд мал зовоочих гээд байх юм. Бид маш бага багаар аажим аажмаар энэ өөрчлөлтийг хийх ёстой.

Машиныг “Төмөр хүлэг, тэдэн морины хүчтэй” гээд ярьдаг. Энэ унааны эцэг дээдэс нь морь болохоор “Төмөр хүлэг” гэж нэрлэж байна. Дэлхийг туурайгаараа тамгалж явсан Монгол морьд одоо цагт амраад байгаа ч юм шиг. Гэвч миний хэлж, уриалж байсан Монгол дээл шиг цаг нь ирэхээр бүгд морио унадаг болно.

Намайг Чингисийн баатрууд шиг үргэлж морьтойгоо явдаг гэж сэтгэсэн хүмүүст гялайлаа. Би Монголоо ёс жаягаа шүтэн дээдэлсэнийхээ хүчинд машин ч унадаггүй юм байна гэж хүмүүст хүндлэгдсэн байна шүү дээ. Удахгүй С.Жавхлан морио байнга унадаг болно гэдгийг амлая.

-УИХ-ын гишүүн болохоосоо өмнө та “Хамаг Монгол” гэдэг төсөл хэрэгжүүлж байсан. Тэр төсөл тань үргэлжилж байгаа юу?

-“Хамаг Монгол” төслийн дуучин Чингис Раднаев гэдэг залуугийн маань тайлан тоглолт хэд хоногийн өмнө Буриадад болсон. Тэр тоглолтод урилгаар очиж дуулчихаад ирлээ. Намайг хүлээдэг, алдагдсан ёс заншилаа сэргээх юмсан гэсэн бодолтой залуус зөвхөн Монголд биш өөр олон газарт байдаг. Тэднээсээ би дуугаа харамлах эрхгүй.

Нэг эмзэг мэдээг түмэн олондоо дуулгамаар байна. “Хамаг Монгол” төслийн дуучин Өвөр-Монголын “Хөх хээр” хамтлагийн ахлагч М.Баясгалан маань хорт хавдар гэдэг аюулт өвчин туссан. Тиймээс “Хамаг Монгол” даяар хандивын аян өрнөөд байна.

Энэ хүрээнд арваннэгдүгээр сарын 29, 30-нд “Монгол бөхийн өргөө”-нд “Хамаг монголчуудын халуун сэтгэл” хандивын тоглолтыг зохион байгуулах гэж байна. Тоглолтонд Монголын уран бүтээлчид төдийгүй Шиньжан-Уйгар, Халимаг, Буриад, Тува, Өвөрмонголоос уран бүтээлчид ирж оролцоно. Тоглолтын орлого М.Баясгалангийн эмчилгээнд зориулагдах юм.

“Хамаг Монгол” төслөө 2017 онд үргэлжлүүлэхээр төлөвлөж байгаа.

-УИХ-д сонгогдсон бөхчүүд Үндэсний баяр наадам болон Сар шинийн барилдаанд зодоглохгүй байгаа. Харин та гишүүн байх хугацаандаа шинээр уран бүтээл туурвих уу?

-Монголчууд дуу дуулж эхэлсэн бол заавал гурван түрлэг дуулж байж дуусгадаг заншилтай түмэн. Аав ээжээс заяасан энэ авьяасыг орхигдуулахгүй явна. Их олон биш ч уран бүтээлээ орхихгүй зайчлаад хийнэ ээ.

Ярилцсанд баярлалаа.