Олигархиудыг бий болгодог, “эх барьдаг”, гүүр нь улс төрийн нам, улстөрчид өөрсдөө болж байгаа нь хачирхалтай

Ирэх арваннэгдүгээр сард болох АНУ-ын Ерөнхийлөгчийн сонгуулийн гол өрсөлдөгчдөөр тодроод байгаа Ардчилсан намын Хилларн Клинтон, Бүгд найрамдах намын Доналд Трамп нар кампанит ажлаа хэрхэн үргэлжлүүлэх нь дэлхий нийтэд сонирхолтой сэдэв хэвээр байна. Эхнийх нь АНУ-ын 42 дахь Ерөнхийлөгч Билл Клинтоны гэрпш төдийгүй Нью-Йорк мужийн

сенат, Гадаад хэргийн сайд, Төрийн нарийн бичгийн даргаар ажилласан туршлагатай, намдаа хамгийн нөлөөтэй улстөрчдийн нэг. Удаахь нь улс төрд төдийлөн танигдаагүй ч үл хөдлөх хөрөнгийн салбарын магнат, АНУ-ын тэрбумтан. Хиллари Клинтоны хувьд АНУ -ын Ерөнхийлөгчийн сонгуульд кандитатаа сонгох Ардчилсан намын сунгаанд Барак Обамад ялагдсан ч энэ удаад шархаа нөхөх, магадгүй АНУ-ын анхны эмэгтэй төрийн тэргүүн болохоор оргил өөд мацаж яваа улстөрч. Харин Доналд Трамп бол өөр. Улс төр гэхээсээ бизнесийн салбарт өнгөрснөөс өдийг хүртэл бий болгосон карьергаа найдаж, АНУ хэмээх их гүрний бодлогыг тодорхойлох том амбийц өвөртөлж яваа тэрбумтан.

Ялгаатай нь, энэ хоёр эрхмийн аль нэг нь АНУ-ын Ерөнхийлөгч болсон тохиолдолд Хиллари Клинтон улс төрийн карьерийнхаа дээд цэгт хүрнэ, харин Доналд Трамп олигархи гэсэн тодотголыг зүүх юм. Учир нь, бизнесийн хүрээллээрээ олон нийтэд танигдсан хэн нэгэн эрхэм улс төр рүү урвахаар хүссэн хүсээгүй олигархи болдог. Гэхдээ анх удаа эмэгтэй Ерөнхийлөгчтэй болох уу, олигархи төрийн тэргүүнээр дөрвөн жилийн турш залуурдуулах уу гэдгийг сонгуулийн кампанит ажил, сонгогчдоос өгөх саналын үр дүнгээр эцэслэх болохоор тэднийг дахин харьцуулж бичих нь илүүц юм.

Харин хэдхэн сарын дараа болох УИХ-ын сонгуулийн чимээ Монголын бизнесийн салбарынхнын улс төрд орох
сздлийг нь хэдийнэ төрүүлжэхлээд байна. Жишээ нь: ХҮН-ыг дурдаж болно. Улс төрийн отгон энэ хүчинд бизнесийн салбарт харьцангуй танигдсан, өөрийн гэсэн хүрээлэлтэй эрхмүүд ээлж дараалан элсэж, буурь сэлгээд байгаа. Эхнээс нь дурдвал “Алтан Дорнод Монгол”-ын Т.Ганболд, “Скайтел”-ийн Д.Болор, “OTTEGEN”-ийн Н.Отгонбат, “Хера Холдинг”-ийн Х.Ганхуяг, “Баясах фүүдс”-ийн Н.Энхболд гээд бизнесмэнүүдийн цуваа үргэлжилнэ.

Бүгдээрээ салбартаа хийж бүтээсэн зүйлтэй, хэлэх үгтэй эрхмүүд. Т.Ганболдын хувьд асар их хэмжээний өрөнд унаж, хаалгаа барихдаа тулсан “Алтан Дорнод Монгол” компанийг Орос эзэн С.В.Паушокоос худалдан авч хөл дээр нь босгосон нэгэн. “Скайтел”-ийн Д.Болор гэхэд Монголын үүрэн холбооны салбарын шинэчлэл бүрийн ард хадаатай явсан эрхэм. “Мобиком”-оос буурь сэлгэсэн тэрбээр өдгөө “Скайтел”-ийг Монголын үүрэн холбооны тэргүүлэгч оператор болгохоор зорьж явна. Үүгээрээ тэд Монголын улс төрд гэхээсээ бизнесийн салбарт сайн менежерүүд. Харин үе үеийн парламенгад тогтсон бизнесийн салбараас улс төр рүү гулсан ордог жишгийг энэ удаад үргэлжлүүлэхээр сонгуулиас урьтаж намд элсэн замаа заслаа. Магадгүй үүгээр нь тэднийг АНУ-ын Ерөнхийлөгчийн сонгуульд горилж буй Доналд Трамптай жишиж болох.

Яг ийм жишгээр “Эрэл”-ийн Б.Эрдэнэбат, “Буян”-гийн Б.Жаргалсайхан нар парламентын босго давж УИХ-ын гишүүн болсон түүхтэй. Улмаар нэг нь Түлш эрчим хүчний, нөгөөх нь Үйлдвэр худалдааны сайд болж байлаа. Хэдийгээр тэд УИХ, Засгийн газрын гишүүн болсон ч олон нийтийн ой тойнд “БНН”, “Эх орон” намууд компанийн гэсэн тодотголтойгоор үлдсэн. Түлш эрчим хүчний болон Үйлдвэр, худалдааны яамд ч компанийн бүтэц зохион байгуулалтаар ажиллаж, сайд нар нь төлөөлөгч хийдэг байлаа шүү дээ.

Уул шугамандаа төрийг олигархиуцаас салгах нь үе үеийн улстөрчдийн амны уншлага, намуудын мөрийн хөтөлбөрийн салшгүй нэг хэсэг нь болж ирсээр олон жилийг ардаа үдэж байна. Одоо ч Ерөнхийлөгч Ц.Элбэгдоржоос эхлүүлээд УИХ-ын гишуүд олигархижсан тогтолцоо, компанийн засаглалаас Монгол төрийг зааглах ёстойг хүлээн зөвшөөрөөд буй. Үр дүн гэхээр юм гараагүй ч олигархиудыг бий болгодог, “эх барьдаг”, гүүр нь улс төрийн нам, улстөрчид өөрсдөө байсаар л байна. “Женко” нэрээр нь олон нийт мэддэг Х.Баттулга, тойрогт ажиллах үеэрээ сонгогчдод бэлэг тараасныхаа “бидон” хочтой болсон Хууль зүйн байнгын хорооны дарга Д.Ганбат, “Ажнай” Д.Бат-Эрдэнэ, “BCS” группын тэргүүн дэд ерөнхийлөгч асан Л.Энх-Амгалан, нэгэн цагт “Бодь” группээр овоглож явсан Лу.Болд, АПУ -гийн Г.Батхүү, Д.Зоригт, МАН-ын бүлгийн дарга С.Бямбацогт, АН-ын бүлгийн дарга Б.Гарамгайбаатар, Ерөнхий сайд асан Сү.Батболд, С.Дэмбэрэл, Ж.Энхбаяр, Ц.Дашдорж, Л.Эрдэнэчимэг гээд бүгдээрээ л бизнесийн салбараас улс төр рүү “урвасан” гишүүд. Улс оронд хэрэгцээтэй шийдвэр энэ парламентаас гарсан байж болох ч бизнесийн төлөөлөл улс төртэй хэт хутгалдсанаар хэнийг ч, юу ч болгож болдог, ашиг сонирхлын зөрчил хэрхэн үүсдэг жишээг бид өнгөрсөн хугацаанд хангалтгай харлаа. Зургаан жилийн турш дуншсан Тавантолгой, тэнд барих төмөр замын асуудал, улс төр, бизнесийн бүлэшэлийн хооронд үүссэн зөрчлийн үр дүнгээр үнснээс дор үнэлэгдэж эхэлсэн нь үүний бэлээхэн жишээ. Улс төрийн гэхээсээ бизнесийн тогоонд чанагдсан хашир туршлагатай, сайн менежерүүдийн нэгдэл гэж харж болох ХҮН-ынхан гэхэд сонгуулийн ойртох тусам дотоод хагарал нь савнаасаа хальж эхлээд байна.

Улстөрчдийн хамгийн их шүүмжилдэг сэдэв олигархи. Бүр телевизийн дэлгэцээр ярих бүртээ төрөөс олигархиудыг цэвэрлэнэ гэх нь энүүхэнд. Гэвч өөрсдийнхөө бий болгосон, бүтээж буй тэрхүү жишиг нь ирэх сонгуулиас өмнө улам сэдэрч мэдэх нь. Уг нь хууль тогтоохтөрийндээдбайгууллага гэдэгтэй нь дүйвэл парламентад мэргэжлийн хуульчид хэрэгтэй. Эдийн засаг талаас нь харвал энэ чиглэлийн мэргэжилтэн, стратегичид хэрэгтэй. Түүнээс биш төр гэдэг сонгогчдын итгэл дээр дөрөөлж гаргачихаад товчлуур дарах гэж суудал бөглөдөг, ашиг сонирхлоо гүйцээдэг оромж биш. Бодлого тодорхойлдог болохоос
бизнес төлөвлөгөө гаргаад суух нь парламентын ажил биш ээ. Монголын төр өндөр босготой. Төр нь төрөөрөө, улстөрчид нь улстөрчдөөрөө, бизнесийн салбарынхан нь бизнесмэнээрээ байж л улс орон хөгжинө, урагшилна.

1990 оноос өмнөх тогтолцоогоор Монгол төрийн дээр ганцхан нам байдаг байлаа. Харин 1990 оны ардчилсан хувьсгалын амин зорилго нь энэхүү тогтолцоог халж, чөлөөт нийгэм рүү шилжих замаар бүх эрх мэдлийг ард түмэнд өгөх байв.

Харамсалтай нь, сонгуулийн цикл бүрээр парламентын бүрэлдэхүүнийг их, бага хэмжээнд сэлгэсээр эцсийн дүндээ хууль тогтоох төрийн дээд байгууллагын хурал компанийн ТУЗ-ийн хэмжээнд л үнэлэгдэх болов. Том бизнестэй хүн төрд орохыг хуулиар мэдээж хориглоогүй. Сонгох, сонгогдох эрх нь хэн бүхэнд нээлттэй. Харин улс төрд гарч ирснийхээ дараа эрхэлж байсан бизнесээсээ бодитоор таггалзах нь чухал. Ах, дүүгийнхээ нэр дээр шилжүүлсэн болоод ард нь өөрөө хамаг юмаа хийгээд явдаг өнгөрснөөс өнөөдрийг хүртэл явж ирсэн жишгийг үргэлжлүүлбэл олигархижсан төрөөс бид хэзээ ч салахгүй.

Ялангуяа, улс төрийн намууд ч их мөнгө төлсөн, хандивласан хүний УИХ-д суух гүүр болдог сэтгэлгээнээсээ салаагүй цагт.
2012 оны сонгуулийн тогтолцоонд холимог системийг нэвтрүүлснээ улстөрчид олон улсын жишигт нийцүүлсэн хэмээн тайлбарладаг, сайрхдаг. Гэтэл сонгуулийн холимог тогтолцоо УИХ-д сайн хуульч, эдийн засагчид бус бэл бэнчинтэй бизнесмэнүүдийн бөөгнөрөл болгосон нь нууц биш. Ирэх сонгуулийн сургаар бизнесийн төлөөллийн бүрдэл ХҮН-ын жагсаалтын гуравдугаарт бичигдэх эрэмбийг таван тэрбумаар үнэлж суугаа нь бас нэгэн факт юм. Уг нь УИХ гэдэг хүссэн болгон хошуурдаг намхан босготой газар биш л дээ. Тэнд үндэсний аюулгүй байдал, гадаад бодлого, тусгаар тогтнолтой холбоотой чухал шийдвэрийг гаргадгаараа босго өндөртэй.

Харамсалтай нь, бизнесийн салбар нь төрөөс хэт хараат болчихсон энэ үед улс орны эрх ашиг бүлэглэл хоорондын тэмцлийн үр дүнгээс хамааралтай болсон нь өөрөө эмгэнэл юм. Одоо бол аль нам засгийн эрхэнд гарахаас хамаарч хэн нэгний бизнесийг өгсөх, уруудахыг шууд зурагааж байна. Үүн дээр улс төрийн намын харьяалал, бизнесийн ашиг сонирхол хамаатай. Бизнесийн ашиг сонирхол нийлээгүй нэгнийг дураа хүрэхээр хорьж, дургүй нь хүрэхээр сулладаг нь үүний энгийн жишээ юм.

Ерөнхийлөгч Ц.Элбэгдорж нийслэлийн иргэдтэй уулзах үеэрээ нэгэн жишээ хэлсэн байдаг. Тэрбээр, “Би олигархи гэдэг үг хэрэглэхээ больж байгаа. Монигархи гэдэг үг хэрэглэж байгаа. Монголын нөхцөлд энэ монигиархи гэдэг үг таарч байгаа. Монигархиудтай тэмцэх, тэднээс төрөө цэвэрлэх, Монголын салхитай гэдэг шиг Монголын онцлогтой монигархиудаас салах хэрэгтэй. Ингэлээ гээд бизнес хийж байгаа улсуудаа дэмжихгүй гэсэн үг биш. Бизнес хийж байсан хүн төрд орохоор бизнес хийж байсан хүнээ хамгаалдаг” хэмээж байв. Төрийн тэргүүний зүгээр ч нэг хэлээгүй энэ үг олигархи тогтолцоо монголжсоор эцэстээ монигархи болон зүсээ хувиргасны нэг илэрхийлэл. Тэгэхээр тэдгээр монигархиудаас бид яаж салах вэ. Хариулт нь маш энгийн. Ерөөсөө л улс төрийн намуудын санхүүжилтийг шилэн болгох. Намуудын дансанд орсон, гарсан нэг төгрөгийн гүйлгээ бүр олон нийтийн нүдэн дээр ил болж байж бизнесийг төрөөс салгана. Олон талын хяналттай байж гэмээн төр цэвэршинэ. Тэгэхгүйгээр Шийлэгдамбууд, гаалийн Баатарууд төрсөөр л байх болно.

 

С.ГАДӨЛ ҮНДЭСНИЙ ШУУДАН/