Монголын бурханы шашинтны шинэ төв, Их хүрээ хийдийн Тэргүүн хамба Номун хан З.Санждорж “Үндэсний мэдээллийн төв”-д гурав дахь удаагаа зохион байгуулагдсан “Даншиг наадам- Хүрээ цам 2017”-ын талаар болон Гандантэгчинлэн хийдийн хамба лам Д.Чойжамцын туслах Бүрнээ ламд зодуулсан талаараа мэдээлэл хийсэн юм. Мэдээллийн дараа түүнтэй уулзаж болсон явдлын талаар болон Монголын бурханы шашны өнөөдрийн байдлын талаар ярилцлаа.

-Таны нүд одоо ч хөхөрсөн хэвээр байна. Нэлээн сүрхий дэлсчээ дээ. Тухайн үед ер нь юу болсон юм бэ?

-Манай гэр Гандантай их ойрхон байдаг юм. Тэгээд энэ сарын 2-нд “Даншиг наадам-Хүрээ цам 2017” шашин, соёлын наадмын тусгай хөтөлбөрийг авах санаатай уг наадмыг ерөнхийд нь хариуцаж байсан Да лам Бямбажавтай уулзаад “Даншиг наадам-Хүрээ цам 2017” шашин, соёлын наадмын хөтөлбөрийг авъя гэтэл “Одоо алга. Та Бүрнээтэй уулз” гэсэн. Тэгэхээр нь “Бүрнээ бид хоёр ч хэл амаа ололцохгүй байх. Би түүнтэй уулзмааргүй байна” гэчихээд гарч явтал манай 30 дугаар хорооны цагдаа Очирбат өнгөтөөр хэвлэсэн хөтөлбөр үзээд зогсож байсан. Түүнтэй хамт тэрхүү хөтөлбөрийг хараад зогсож байсан чинь Д.Чойжамц хамбын туслах Бүрнээ лам үсэрч ирснээ л гэнэтхэн тас хийтэл цохиод авсан. Зүгээр ч нэг цохиогүй миний орхимжыг суга татаж, малгайг минь булааж аваад талаар нэг тарааж шидсэн. Хөөргийг минь хүртэл аваад шидсэн. Тэнд болсон явдал бүгдээрээ камерт бичигдсэн байгаа. Би энэ Бүрнээд гурав дахь удаагаа зодуулж байна. Урьд нь сүсэгтэн олны нүдэн дээр Жанрайсаг бурхны дэргэд намайг цохиж унаган ухаа алдуулж л байсан. Арваад жилийн өмнө Далай ламыг ирэх үеэр бас зодуулж тархиндаа гэмтэл аваад гурван жил эмчлүүлж байсан. Тухайн үед би бурхан шашныхаа эв нэгдэл, нэр хүндийг бодоод таг дуугүй өнгөрч байсан. Тэр ч байтугай Бүрнээ ламтай эв зүйгээ ололцъё нэг нэгнээ хүндэтгэн харилцаж байя гэж 2010 оны дөрөвдүгээр сарын 02-нд Д.Чойжамц хамбын дэргэд харилцан гарын үсэг зураад хойшид эв найртай байцгаах тангаргын бичиг ч хийж л байсан. Би тэрхүү тангаргын бичгээ өнгөрсөн хугацаанд ганц удаа ч зөрчсөн зүйл байхгүй. Гэтэл “Даншиг наадам-Хүрээ цам 2017” шашин, соёлын наадмын хөтөлбөр авах гэснээсээ болоод л дахиад зодууллаа. Одоо бол энэ цадиггүй ламыг хууль хяналтын байгууллагад өгччихсөн байгаа. Маш их гомдолтой байгаа тул гомдлоо барагдуулна. Хууль шүүх үнэн мөнийг нь тогтоож өгөх байлгүй дээ.

-Гандантэгчинлэн хийд, Хамба лам Д.Чойжамцын зүгээс танай Бурхан шашинтны шинэ төвийн үйл ажиллагааг хавчин гадуурхдаг, хамба лам Д.Чойжамц та хоёрын дунд таарамжгүй харьцаатай байдаг зүйл бий юу?

-Би энэ талаар олон жил тэсч тэвчиж “Болох байлгүй дээ” гэсээр явж ирлээ. Д.Чойжамц хамбын тухайд 1991 оноос хойш Бурхан шашны их эв эе, хурлаа хийж тайлангаа тавилгүй өнөөдрийг хүрч байгаа хүн. Дээрээс мундаг том татаастай, нэг ёсны хамгаалалтад байдаг энэ хүнийг бид яагаад ч дийлэхгүй юм байна. Одоо эцсийн арга бол Монголд үйл ажиллагаа явуулж байгаа 300 орчим сүм хийд эв саналаа нэгтгэж байж 130 орчим сүм хийдийн саналаар их эв эе хурлаа зарлан хуралдуулахаар саяын шашин соёлын наадмын үеэр ярилцаж тохиролцоод байгаа. Д.Чойжамц хамба бол намайг “Санждорж гэж нэг этгээд” гэж л ярьж явдаг хүн. Албан ёсны бичиг баримтад хүртэл тэгж л хэлж бичүүлсэн байсан. Өнөөдөр ард түмний дунд бурханы шашны нэр хүнд ихээхэн унаж байгаа нь нууц биш. Энэ юунаас болж байна, буруу нь хаанаа байна. Сүсэгтэн олон “Гандантэгчинлэн хийд гэж ямар ч хараа хяналтгүй, санхүү данс тооцоо нь ч будилаантай газар байдаг” гэж ярьсаар удаж байна. Энэ бүхнийг хэн удирдаж байна. Мэдээж Д.Чойжамц хамба шүү дээ. Намайг зодсон Бүрнээ лам л гэхэд Д.Чойжамц хамбыг дагаад л амьдрах гэж яваа нэг лам шүү дээ. Түүнийг хэн удирдаж байна, хэн нэгнийг очоод зод гэвэл үгэнд нь орохоос л өөр аргагүй шүү дээ. Яг үнэндээ өнөөдөр миний нүд хөх няц болчихсон явж байгаа нь Д.Чойжамц хамба манай Их хүрээ хийдийн лам нарыг “Даншиг наадам-Хүрээ цам 2017” шашин, соёлын наадамд оролцуулахгүй гэж хяхаж хавчсанаас л үүдэлтэй юм шүү дээ. Энэ хүн Монголын бурханы шашныг ганцаараа юм шиг удирдаж, ямар алдаа завхрал гарч, хэдэн он жил өнгөрч байгааг сүсэгтэн олон харж л байгаа. Гадныханд хөл алддаг мөртлөө өөрсдийн лам нараа алчих гээд байдаг. Ийм байдлыг би үнэхээр жигшиж байна. Бурхны шашин ийм хэмжээнд хөгжиж байгаад би үнэхээр их ичиж байна. Үнэхээр итгэл алдарч байна.

-Та урьд нь хоёр гурван удаа зодуулж байсан гэлээ. Тухайн үед яагаад хууль цагдаад ханддаггүй байсан юм бэ? 

-Би нуугаад л явдаг байсан. Шашны нэр хүнд, нэр төрөө бодоод за яршиг даа гээд яваад байсан. Одоо хэрээс хэтэрч байна. Цагдаад гомдол гаргахаар хэрэг үүсгэсэн болоод, эд нар удахгүй хаалгачихдаг. Бүр сурчихсан улс. Би Эрүүгийн цагдаа дуудъя гэсэн. Эд нар дээрээ Ерөнхийлөгч гээд хамаг том хүмүүсээр хамгаалуулдаг. Ерөөсөө даварчихсан. “Бид зодож болно, бидний муу үйлдлийг хамба бүгдийг хаадаг, хамгаалдаг. Бид яасан ч хамаагүй” гээд ойлгочихсон. Хамбын нарийн бичиг Бүрнээ бол ерөөсөө тэгээд ойлгочихсон. “Манай хамба Ерөнхийлөгч, Ерөнхий сайдыг танина. Цагдаагийн бүх даргыг танина. Баянголын бүх даргыг танина. Та нарыг яасан ч хамаагүй” гэсэн бодолтой биднийг олон жил дээрэлхэж дарамталж байна.

-Таныг Далай ламын айлчлалыг эсэргүүцсэн, бүр тасалдуулахыг оролдож байсан гэж нэг хэсэг шуугисан даа?

-Бурханы шашныхаа оройн дээд Далай ламаа эсэргүүцдэг, түүнийг хөөж туудаг бурханы шавь лам гэж юу байх вэ дээ. Би 11 дүгээр сарын тэр хүйтэнд ирүүлж яах вэ, зуны дэлгэр цагт аажуу тайван, налгар сайхан айлчилж сүсэгтэн олонтойгоо ахиухан цагийг хамт өнгөрүүлээсэй гэсэндээ л өвлийн хүйтэнд ирүүлж хэрэггүй юм бишүү гэсэн санаагаа хэлсэн ухаантай. Түүнийг минь Д.Чойжамц хамбаас эхлээд хангалттай гуйвуулж, гүтгэн гүжирдсэн дээ. Далай багшийг ирсний дараа ч манай Их хүрээ хийдийн лам нарыг ихээхэн гадуурхаж, хавчсан. Гэхдээ одоо нэгэнт өнгөрсөн юмыг яриад буцаж ирэх биш дээ.

-Д.Чойжамц хамба гэж Ерөнхйилөгч, Ерөнхий сайд, цагдаагийн дарга нартай сүжирдэг, дархлагдсан хүн байдаг юм байна гэж ойлголоо. Ард түмний дунд нэр хүнд нь унасаар байгаа шашин номынхоо нэр төрийг аврахын тулд давын өмнө юу хийх ёстой юм бэ дээ?

-Би түрүүн дурдсан. Хэдийгээр маш цөөхөн лам оролцсон, анх ярьж байснаасаа тун хангалтгүй зохион байгуулагдсан саяын Даншиг наадмын үеэр ганц ололттой зүйл нь Монголын 130 гаруй сүм хийдийн удирдлагууд ярилцан тохиролцож их эв эеийг хуралдуулахад бэлтгэх ажлын хэсэг маягийн бүтэц байгуулагдаж байгаа. Бид энэ ажлаа яаравчилж ямар ч байсан хурлаа хийнэ. Одоогийн байдлыг бүх талаас нь авч хэлэлцэнэ. Буруутай бол бурууг нь хэлэлцэнэ. Ололттой сайн бол дэмжиж туслах тухай ярилцана. Шашин соёлоо дэлгэрүүлэх, сүсэгтэн олныхоо төлөө чин сэтгэлээр ажиллах, лам нарынхаа мэдлэг, ёс зүй, сүм хийдийн дотоод асуудлууд гээд ярилцах зүйл их бий.

-Сүм хийдийн санхүүжилт, сүсэгтэн олны өргөл хандивын данс тооцоо гэж хэн бүхэнд хаалттай зүйл байх юм даа? 

-Тэр бол яах аргагүй тухайн сүм хийдийн дотоод асуудал учир би олон зүйл хэлж чадахгүй. Та гэсэн “Би төчнөөн төгрөгийн цалин авдаг” гээд зарлаад явдаггүй биз дээ.
Их хүрээ хийдийн Тэргүүн хамба Номун хан З.Санждорж бид хоёр ийн хөөрөлдөв. Мэдээллийг тэнцвэртэй байлгах үүднээс Гандантэгчинлэн хийдийн хамба Д.Чойжамцын туслах лам Б.Бүрнээгийн утсанд холбогдох гэсэн боловч утсаа салгасан байлаа.

Эх сурвалж: