Ч.Сайханбилэгийн Засгийн газрын төгсгөл үед мөнгөгүйдсэн АН-ынхан АНУ-аас мөнгө зээлэх тухай асуудал их яригдаж байсныг одоо хэдэн хүн санаж байгаа бол гэдгийг судлаач Х.Д.Ганхуяг эрхэм нийтлэлдээ бичсэн байна. Нээрээ уг асуудлыг хэдэн хүн санаж байгаа бол гээд лавшруулахаар санаж байгаа нь цөөхөн, санаатайгаар мартаж байгаа нь бас хэд хэд бий биз. Түүнчлэн судлаач эрхэм өгүүлэхдээ “АНУ-аас тэрбум ам.доллар ирсний талыг “Эрдэнэт”-д талыг нь, “Таван толгой”-н хувьцаанд зарцуулсан байна.  Оны өмнөхөн буюу 2015 оны төгсгөлөөр Монголын талаас “Эрдэнэт”-д зэс боловсруулах үйлдвэр байгуулах саналаа Оросын талд тавьжээ. Харин цаадуул нь зөвлөгөө өгдөг агентлагт хандтал “Ёстой өгч болохгүй шүү, сонгуульдаа зарцуулах гэж байгаа юм. Тэгээд үйлдвэр ч үгүй, мөнгө ч үгүй болно, олж авах ч ёстой гонж” гэж зөвлөжээ. Оросууд азаар хагас тэрбумаа хэмнээд зогсохгүй бүр өөрийн эзэмшлийн 49 хувиа зарж 500 саяыг нэмж олсон байна.

Эрдэнэт жилийн бүтээгдэхүүнийхээ 40 хувьтай тэнцэх 511 тэрбум ам.долларын өртэй. “Монголчууддаа буцаад ирмэгц” зээлдэгчид өрөө нэхэж эхэллээ. За ингээд “Эрдэнэт” даший шоо болов оо, хөөрхий. С.Баяр ИБУИНВУ-д элчингээр суух сураг гарав. Тэр яг “Балхаш”-аас хувьдаа ашиг унагасан шигийг олох байх даа.

Үүнтэй зэрэгцээд АН-ын даргын төлөөх зодоон эхэллээ. Ц.Элбэгдорж өөрийн үнэнч хамтрагч П.Цагааныг илгээв. Түүнийг явуулснаар оронд нь ЕТГ-ын даргаар МҮДН-ээс тавьжээ. АН-ын “шинэчлэл” нэртэй дотоод зодоон эхлэв. Энэ удаад Ц.Элбэгдорж намынхаа эрх мэдлийг авахын тулд яахаас ч сийхгүйгээ харууллаа. Хэрэв тэр намдаа тэсч үлдэхгүй бол “пента-америк” бүлэглэл сүйрнэ. Ч.Сайханбилэг, С.Баярцогт нар сонгууль дуусмагц АНУ-руугаа гүйсэн боловч тэднийг яг Михаэл Саакашвили шиг буцаагаад хөөчихөв. Хэрэв намдаа нөлөөгүй бол та нараар яах юм? С.Баярцогт “Улсаа гадаадад хэрхэн зарах вэ?” сэдвээр ч байж магадгүй доктор хамгаалахаар үлдэв. Харин Ч.Сайханбилэг төрийн хамгаалалтанд байгаа учраас салгалаад ирж. Хамгаалаад байна уу? Хянаад байна уу?

Одоо тэдний амь тэмцэж байна. Наад зах нь “Эрдэнэт”-ийн асуудал сөхөгдвөл сүйрнэ. Тиймээс АН-ын эрхийг авч байж намын нэрээр хамгаалалт авах ёстой, эсбөгөөс ахиж зугтаж чадахгүй, буцаад хөөгдөхөөс цааш. Харин Н.Золжаргал сэргэлэн учраас Австрид буюу төвийг сахисан оронд иргэншил авсан байх юм. Тэгээд эртхэн ажлаа өгөөд жилийжээ. 2000 онд Н.Энхбаяр өршөөсөн, өршөөлийнхөө хариуг хангалттай идэж байна. Харин М.Энхболд өршөөх үү ? Эсвэл тэднээр туг тахиад Дашэнхүүгийн данжаад шиг Монголыг гартаа атгах уу?

АН-ын “пента”-ын МАН-ын хувилбар У.Хүрэлсүхийн “пента” Засгийн эрхийг авч чадалгүй дэвхэцсээр байна. Тэднээс илүү хүчирхэг гадаад дэмжлэгтэй бүлэглэл энэ улсад бас байдаг юм л даа.Одоо улсаа зарсан, Америкчуудад юу байгаагаа өгсөн, тэгээд буцах нүүргүй болсон этгээдүүдийн хоргодох сүүлийн орон зай нь АН-ын даргын суудал. Ялагдсан боловч бас ч үгүй шинэ нийгмийг авчралцсан 160 гаруй мянган гишүүнтэй намын хамгаалалтыг яаж ийгээд авах хэрэгтэй. Түүнд гай болох ганцхан хүн бий.

Тэр нь Н.Алтанхуяг. Үнэндээ “пентаамерик”-чуудын тоглоом бололгүй, АН-ыг хэзээ ч байгаагүй өндөрлөгт хүргэж гурван сонгуульд дараалан ялуулаад МАН-ын түрэлтийг зогсоож, “Шударга ёс” эвслээр түрээ барьж АН-ын хязгааргүй засаглалыг тогтоож чадсан ганц хүн нь тэр. Н.Алтанхуягт гурван “дутагдал” бий. Нэг нь “Увс хүн”, нөгөө нь дотоодын дээд сургууль төгссөн. Гуравдахь нь Алтангадасынх. Саяын сонгуулиар Н. Алтанхуяг “Увсхүнбиш” гэдэг нь тодорхой болов. Увсынхан Ю.Цэдэнбалаас хойш “төрсөн” Ерөнхий сайдаа 50 мянгаар худалдчихав. “Увсхүн” болохын тулд эхлээд МА(Х)Н-ын гишүүн байх ёстой юмсанж. Харин дотоодын сургууль төгссөн тухайд бол яг өнөөдөр АН-ын америкчлагдаж, Пэйнтэрлүүлсэн сэндвичүүдээс өөрийн нь хэлдгээр “монгол боорцог” хавьгүй дээр байгаа юм. Н.Алтанхуягийн алдаа нь пентаамерикчуудын үгэнд орж, “Оюу толгойн” гэрээг явуулахын оронд хянах гэж шалгалт оруулж, 130 сая ам.долларын зөрчил илрүүлсэнд байгаа юм. “Саус гоби сэндс”-ийг шалгаж ял өгсөн, бас Р.Пэйнтэрт 7,6 тэрбумыг өгөлгүй унжсан, дээрээс нь ХХБ-ны тэрбумын бондод ЗГ-аас баталгаа гаргаж өгөлгүй их зан гаргасанд бий. Чухам үүнээс болж Ц.Элбэгдоржтой тэрсэлдсэн бөгөөд тэр өсөрхөл одоо ч тасраагүй байна. Н.Энхбаярын хаанчлалын эхэн үед Ц.Элбэгдоржийн явуулгаар М.Энхсайханыг унагахын тулд зовж байгуулсан “Алтан гадас” ТББ-ыг МАН-аас салгаж, АН-ын дагнасан фракц болгосноороо Ц.Элбэгдорж, С.Баяр нарын 7 сарын 1-ны цуст суурин дээр байгуулагдсан МАНАН фракцын хорхойтой араанд зуугдсан байна. Хэрэв Н.Алтанхуяг намын даргаар үлдвэл АН-ын эрх баригчид ялангуяа өнгөрсөн сонгуульд далаар нь тавиулсан “нэгхүн” ба түүний нөхөд ямар ч хамгаалалтгүй үлдэж, АН гурав дахь хөршөөсөө салах юм. Ц.Элбэгдорж нам дахь нөлөөгөө хадгалж үлдэхийн тулд өөрөөсөө хойшхи бүх намын дарга нарыг их хурлаар батлуулаагүй, өөрөөр хэлбэл ҮЗХ-ээр ёсчлуулж явж ирсэн бөгөөд ийм даргыг ч, Ерөнхий сайдыг, УИХ-ын даргыг ч ҮЗХ-ээр амархан унагачихаж болдог. Ялангуяа сонгуульд ялагдсаны дараа. Харин энэ удаад дүрмээ өөрчилж “Их хурлаар” намын даргыг томилуулах ёстой гэж зүтгэж байна. Саявтархан П.Цагааны санал болгосон “…жил бүр их хуралдай зарлаж намын даргаа сольдог байх” санал нь ирэх жилийн сонгуулийн дараа Ц.Элбэгдоржийг АН-ын даргаар тавина гэснээс огт ялгаагүй сонсогдож байна л даа.

Өмнө нь Н.Алтанхуягийг Ерөнхий сайдаас нь унагахдаа цаадах нь хэдий ҮЗХ-д хүчтэй боловч Ч.Сайханбилэг, С.Баярцогт нараар “хөдөөгийн түр фракц” зохиолгоод хөнтөрчихсөн билээ. Өнөөдөр Н.Алтанхуяг үндсэндээ ганцаардсан байдалд байна. Учир нь АН-ын бусад фракцууд Н.Алтанхуягийн эсрэг нэгдсэн, гэхдээ намыг хэн унагасныг бүгдээрээ мэдэж байгаа боловч бэртэгчин үзэл нь давамгайлчихаад байгаа юм. Жишээ нь”Шонхор” фракцын удирдлага УИХ-д тэсч үлдсэн С.Эрдэнийн удирдлагад шилжсэн ба С.Эрдэнэ МАН ба Ерөнхийлөгчөөс ирэх заналхийлэл дор тэвдэж яваа. “Эрдэнэт”-ийн 49 хувийг авна гэдэг зөвхөн үйлдвэр авч байгаа хэрэг биш, түүнийг дагасан үй олон баримт бичгүүд, луйвар булхайн баримтуудыг гартаа оруулж авсан гэсэн үг. Яг “Хадгаламж” банкыг Оросууд авмагцаа 14,5 тэрбумын баримтыг гаргаж хаясан шиг.

Жишээ нь З.Энхболдын дүүгийн олон жил дамнуулан эрхэлсэн “Эрдэнэтийн үйлдвэрийн автоматжуулсан удирдлагын системийг сайжруулах” хэдэн арван тэрбумын төслийг илрүүлсэн шиг. Уг нь дүү нь биш ах нь инженер шиг санагдах юм. Ийм нөхцөлд арьсаа хамгаалсан эрх мэдэлтнүүд өөрийн эрх ашгаа л бодохоос биш намынхаа эрх ашгийг бодохгүй. Тэр нь ч одоо ажиглагдаж эхлэлээ.

Хэдийгээр саналаа худалдсан, АН мунхаглаж жижиг мажоритар систем сонгосон зэрэг нь АН-ын ялагдалд нөлөөлсөн ч олон нийт, хамгийн гол нь ухамсартай сонголт хийдэг олон хүн гадагшаа асгаж цутган урсаж байгаа мөнгийг хямгадах гэж МАН-д саналаа өгсөн. Тэр ч байтугай АН-ын олон мянган гишүүд дэмжигчид МАН-д саналаа өгсөн. Ил далд бузар булай наймаа, зах замбараагүй авилга, оффшор дансны будлиан, гэдсэндээ хөлөө хийлцсэн балиар заваан зодоон нүдээн, тоо томшгүй өр, хязгааргүй хийрхэл зэрэгт цэг тавихыг хүссэн. Тэгэхдээ эрлийз ч гэсэн нэг толгойтой байж өр бөөснөөсөө салахыг хүссэн.” хэмээн бичжээ.

Ерөнхийдөө бол Монголын төрд хорь гаруй жил өндөр оролцоотой замнаж ирсэн АН-ын дотоод ялзрал ямар хэмжээнд хүрснийг энэ мэт гаргалгаануудаас эрх биш харж болохоор байгаа юм.

Эх сурвалж: Шуурхай.мн